Түркішілдік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
1-жол:
[[Сурет:PanTurkishRally.JPG|thumb|right]]
'''Түркішілдік''', ''пантюркизм'' – [[түркі халықтары]]н бірлікке, өзара байланыстарын нығайтуға үндейтін жалған қоғамдық-саяси ағым
19 ғасырдың соңына қарай қарқын алды. Сол тарихи кезеңде түркішілдікті насихаттаушылардың көш басында И.Гаспринский тұрды. Ол түркішілдікті “Тілде, пікірде, істе – бірлік” деген ұранмен шығарған өзінің “Тәржіман” газеті арқылы насихаттады. Түркішілдікті [[Түркия]]да насихаттауда Ю.Акчурин белсенділік танытты. 20 ғасырдың басында [[Ресей]] империясының қол астында отарлық езгінің тауқыметін тартқан түркі халықтарының азаттық қозғалысының өрбуіне түркішілдік елеулі дәрежеде ықпал етті. Бірінші орыс революциясы кезінде негізінен түркі халықтарының өкілдері қатысқан бүкілресейлік мұсылман съезі 3 рет өткізіліп, түркі халықтарының мүддесін қорғау мақсатында “Ресей мұсылмандары одағы” атты партия құрылды. Ә.Топчибашев, А.Ибрагимов, С.Мақсұдов секілді қайраткерлер түркішілдіктің ықпалымен түркі халықтарының мүддесін қорғау жолындағы әрекеттерін күшейтті. Уақытша үкімет жағдайында түркі халықтарының саяси әрекеттерін үйлестіріп отыру мақсатында Бүкілресейлік мұсылмандар кеңесі ұйымдастырылды. Кеңестік билік орнағаннан кейін түркішілдік реакциялық пиғылдағы ағым ретінде бағаланып, оны насихаттауға қатысы бар деген азаматтар ашық қуғындалды. Көрнекті татар қайраткері М.Сұлтанғалиев осындай қуғындаудың құрбаны болды. Сол кезде Түркияда түркішілдік-ті насихаттаушы тұлға ретінде [[Зия Гөкалп|Көк-Aлп]] танылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9 IX том</ref>
6-жол:
==Сын және идея мәселелері==
Бүгінгі таңда пантюркизмнің алғашқы идеяларынан аз нәрсе қалды. Зайырлылық пен зайырлы идея ислам мен фундаментализмге өзгерді. Жаңа астана туралы даулар жалғасуда, таңдау Анкара мен Түркістан арасында жүріп жатыр. Тіл мәселесі әлі де жалғасуда.
Кейбір тілдік қауымдастықтар латын әліпбиіне көшті
Түркі елдерінің шешілмеген аумақтық амбициялары мен мемлекетаралық қақтығыстары да проблема болып табылады.Ресей, Иран, АҚШ және еуропа елдерінің Ердоғанның дұрыс емес саясатына байланысты Түркияға қысым жасау Тұран құруға мүмкіндік бермейді. ▼
▲Түркі елдерінің шешілмеген аумақтық амбициялары мен мемлекетаралық қақтығыстары да проблема болып табылады. Ресей, Иран, АҚШ және еуропа елдерінің Ердоғанның дұрыс емес саясатына байланысты Түркияға қысым жасау Тұран құруға мүмкіндік бермейді.
Пантюркизм көбінесе түрік империялық амбициясының жаңа түрі ретінде қабылданады. Кейбіреулер пантюркистік идеологияны Осман империясының беделін, нәсілшіл және шовинистік қалпына келтірудің тәсілі ретінде қарастырған жас түріктердің басшыларын санайды. Бүгінде бұл Түркияның түркі елдерін "жаулап алу" және жаңа империя құру ниетін айқын көрсетеді. Экономистер мен саясаттанушылар Тұран құрудың пайдасы тек Түркияның өзі ғана болады, ал қалған түркі елдеріне жаңа мемлекет аз береді дейді. Негізгі критерийлер-үлкен эмиграция және ксенофобияның бір-біріне өсуі, әлсіз елдердің экономикалық күйреуі, әскери дайындық, агрессивті саясат.
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{stub}}
| |||