|
[[Сурет:Proton quark structure.svg|thumb|right|200px|[[Протон]]ның кварк құрылымы]]
'''КварктерКварктар''' ({{lang-en|Quark}}) – [[материя]]ны құраған фундаменталды [[қарапайым бөлшек]] түрі, барлық адрондар құралады деп есептелетін жорамал материалдық нысан.
КварктердіңКварктардың болуы жөніндегі жорамалды ең алғаш рет америкалық физик ''[[М.Гелл-Манн]]'' (1929 жылы туған) мен австриялық физик ''[[Д.Цвейг]]'' (1937 жылы туған) бір-біріне тәуелсіз түрде айтқан (''1964''). КварктерКварктар жөніндегі болжам (''резонанстар''дың) көп ашылуына және оларды жүйеге келтіру қажеттілігіне байланысты шықты.
КварктерКварктар жорамалы бойынша [[барион]]дар үш кварктенкварктан (ал [[антибарион]]дар үш антикварктенантикварктан), [[мезон]]дар ''кварк'' пен ''антикварктенантикварктан'' құралады. КварктерКварктар (немесе антикварктерантикварктар) адрондардың ішінде [[глюондық]] өрісте ұсталады. КварктердіңКварктардың [[спин]]нен басқа ''“аромат”'' және ''“түс”'' деп аталатын екі ішкі [[еркіндік дәрежесі]]болады. Ал ішкі еркіндік дәрежесінің толық саны ''72''-ге тең. Әрбір кварк үш ''“түстің”'' (шартты түрде “қызыл”, “көк” және “сары”) бірін иеленеді. Бұл терминология оптикалық қасиетке байланысты қойылмаған, тек қолайлылық үшін ендірілген. Үш “түстің” [[жарық кванты]]н жұтуы да, шығаруы да бірдей болып келеді. Олардың ''“түстік”'' күйлерінің массалары да бір-біріне тең. Ал ароматтың белгілісі әзірше бесеу, тағы біреуі (''t-кварк'') бар деп есептеледі. Әр түрлі ''“ароматы”'' бар кварктердіңкварктардың қасиеті де әр түрлі болып келеді. Сондықтан оларды массасының өсуіне қарай мынадай әріптермен белгілейді:'' u, d, s, c, b, t.'' Соңғы t-кваркін өте ауыр болғандықтан бақылау мүмкін болмай отыр. ''d, s, b'' – кварктердіңкварктардың зарядтары ([[протон заряды]] бірлігінде): –1/3-ге, ал қалғандарының зарядтары +2/3-ге тең.
Кәдімгі қарапайым зат [[ядро]] [[нуклондар]]ының құрамына енетін u және d кварктерденкварктардан құралады. Бұдан да гөрі ауыр кварктеркварктар зарядталған бөлшектер үдеткіштерінде жүргізілген тәжірибелер кезінде жасанды түрде алынуы не ғарыштық сәулелер құрамында байқалуы мүмкін. Көптеген жылдар бойы жүргізілген зерттеулерге қарамастан кварктеркварктар (жеңіл де, ауыр да) бос күйде тіркелген жоқ. КварктердіКварктарды тек [[адрон]]дардың ішінде ғана бақылауға болады. КварктерКварктар ''гравитациялық, әлсіз, электрмагниттік және күшті'' өзара әсерлердің барлығына да қатысады. Тек кварктердіңкварктардың өздері неден тұратыны белгісіз (мүмкін олар [[элементар бөлшектер]] болар). КварктердіңКварктардың өзіндік өлшемі ''10–16 см''-ден кем болуы мүмкін.<ref>[[Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы]]</ref><ref name="source1">Коккедэ Я., Теория кварков, ағылш. аудару, М., 1971; Окунь Л.Б., Лептоны и кварки, М., 1981;</ref><ref name="source2">Намбу Е., Кварки, пер. с япон., М., 1984.</ref>
''“Кварк”'' атаудың дәл аудармасы жоқ. Бұл сөз [[Джеймс Джойс]]тың ''“Финнеганның оянуы”'' деген романынан алынған. Осы романда ''“кварк”'' сөзі анықталмаған, [[мистикалық]] нәрсені білдіреді.
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
|
