Қазақстан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ
ш Insar Almakhan (т) өңдемелерінен Bolatbekb соңғы нұсқасына қайтарды
Тег: Rollback
79-жол:
Қазақстанның ұлттық құрамы алуан түрлі. Халықтың басым бөлігін тұрғылықты [[қазақтар|қазақ]] халқы құрайды, пайыздық үлесі — 66,01%, [[орыстар]] — 21,05%, [[өзбектер]] — 3,07%, [[украиндар]] — 1,70%, [[ұйғырлар]] — 1,44%, [[татарлар]] — 1,17%, басқа халықтар 5,56%.<ref name="KZ2015">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 2015 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> Халықтың 70% астамын [[Мұсылман|мұсылмандар]] құрайды, [[православты христиандар]] — 26%, қалғаны басқа дін өкілдері.<ref name="2009 Census">{{cite web |url=http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx|title=The results of the national population census in 2009|date=12 қараша 2010|publisher=Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan|accessdate=21 January 2010}}</ref>
 
Экономикалық көрсеткіштері бойынша дамушы экономика ретінде қарастырылады. Елдің жалпы ішкі өнімі [[Жалпы ішкі өнім|ЖІӨ]] (номинал) = $205,539 млрд (2018). Экономиканың негізгі бағыты — отын-энергетика саласындағы шикізат өндіру, ауыл шаруашылығы (егіншілік). Елдің негізгі валютасы — [[Қазақстан теңгесі|теңге]].
 
[[1991 жыл]]дың [[16 желтоқсан]] күні [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-ның ыдырауына байланысты өз егемендігін жариялады және халықаралық қауымдастық тарапынан тәуелсіз мемлекет ретінде мойындалды. [[1992 жыл]]дың [[2 наурыз]]ынан бастап [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ-ның толыққанды мүшесі]]. Сонымен қатар [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы]]на, [[Ұжымдық қауіпсіздік келісімі]] ұйымына, [[Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы]]на және [[Еуразия Экономикалық Қауымдастығы|Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы]] сияқты басқа да бірнеше [[халықаралық ұйымдар]]дың құрамына кіреді.
110-жол:
 
* 1822 ж. “Сібір қазақтары туралы жарғы”, 1824 ж. “Орынбор қазақтары жөніндегі жарғы” деген құжаттармен қазақ жерін басқару тәртібі белгіленді. Осы заңдар бойынша Орта жүз бен Кіші жүз хандықтары жойылды. Кіші жүзде хандық биліктің орнына Ресейдегі сияқты әкімшілік басқару жүйесі қалыптасты. Ал Орта жүзде “аға сұлтан” деген басқарушы қызмет енгізілді. Ішкі округтер құрылды. Округтер болыстарға, болыстар ауылдарға бөлінді.
* [[Ғасыр|19-ғасырдың]] басында Хиуа мен Қоқан хандары Оңтүстік Қазақстанға өз бақылауларын орнатты. Қазақтар Қоқан мен Хиуа билеушілеріне қарсы жиі-жиі бас көтеріп отырды. Отарлық езгінің күшеюі, шұрайлы жерлерді тартып алып, бекіністер салу Кенесары Қасымұлы бастаған қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысын (1837–47) тудырды.
* [[Ғасыр|19-ғасырдың]] [[Жыл|60-жылдарынд]]<nowiki/>ажылдарында Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңі аяқталды.
* [[1914 жыл|1914]] ж. 1-тамызда Ресейдің 1-дүниежүзілік соғысқа тартылуы Қазақстан халқына ауыр соққы болып тиді.
* Жаппай наразылықтар нәтижесінде [[1916 жыл|1916]] жылғы көтеріліс шықты. Көтерілістің басталуына патшаның 1916 жылғы 25-маусымдағы майдандағы қара жұмысқа Қазақ пен Түркістан өлкелерінің және ішінара Сібірдің 19-дан 43 жас аралығындағы ер-азаматтарын шақыру жөніндегі жарлығы түрткі болды. Көтерілістің аса ірі ошақтары Жетісу мен Торғайда болды.
* [[1917 жыл|1917]] ж. патшаны тақтан құлатқан Ақпан революциясының оқиғалары көп ұзамай Қазақстанға да жетті.
* [[1917 жыл|1917]] ж. [[21–28 шілдеде]] Орынборда [[1-Бүкілқазақ съезі]] өтті. Делегаттар ұлттық автономия, жер-су, т. б. мәселелердің шешілуіне, Құрылтай жиналысына әзірлік және қазақ саяси партиясын құру мәселелеріне баса назар аударды. [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан|Әлихан Бөкейханов]], [[Мұхаметжан Тынышбайұлы|Мұхамеджан Тынышбаев]], [[Міржақып Дулатұлы|Міржақып Дулатов]], [[Ахмет Байтұрсынұлы]], [[Жаһанша Досмұхамедов|Жанша Досмұхамедұлы]], [[Халел Досмұхамедов|Халел Досмұхамедұлы]], [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жұмабаев]], т. б. қайраткерлер отаршылдыққа қарсы Алаш партиясын құрды. Олар қазақ халқын отарлық езгіден азат ету ұраны төңірегіне топтасып, қазақтың дербес, тәуелсіз [[Алаш Орда|Алашорда]] демократиялық мемлекетін құруға кірісті. Бірақ көп ұзамай бүкіл Ресейдегі сияқты қазақ жерінде де кеңес билігі орнады.
 
=== Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы ===
[[1917 жыл|1917]] жылы большевистік революциядан кейін Қазақстанда Кеңес билігі орнады. Бірінші дүниежүзілік және азамат соғыстары бүкіл ел шаруашылығын күйретті. [[1920-1921]] жж. қыста болған жұттың салдарынан ірі қараның жартысына жуығы қырылды. [[1921 жыл|1921]] жылы жаз егінсіз болып, аштық орнады. Тек 20-жылдардың соңына қарай Қазақстан қалпына келді. [[1920 жыл|1920]] жылы Қазақстан автономды, ал 1936 жылы КСРО құрамындағы одақтық республика болды.
 
Аймақтың экономикалық әлсіздігін есепке ала отырып, одақтық үкімет Қазақстан шаруашылығын қарқынды түрде дамытуды алға қойды және [[1941 жыл|1941]] жылы өнеркәсіп өндіріс көлемі 1913 жылмен салыстырғанда сегіз есеге артты. Ірі экономикалық жобаларды орындауға ресурстарды топтастырудың жоспарлық жүйесінің мүмкіндіктері арқасында Қазақстан 30-жылдары көшпелі өлкесінен ірі және өнеркәсіптік, егіншілік пен мал шаруашылығы дамыған, жоғары мәдени деңгейі бар аймаққа айналды.
 
Қазақстан аумағында мыңдаған ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар құрылды, он мыңдаған шақырымға созылған темір және автомобиль жолдары түсті. Қазақстан түрлі түсті және қара металл, көмір, мұнай, бидай, мал шаруашылығы өнімдерінің ірі өндірушісі болды. 1991 жылы Қазақстан үлесіне қорғасын, мырыш, титан, магний, қалайыны өндіруде одақтық өндірістің 70 пайызы, фосфор мен хром өндірісінің 90 пайызы, күміс пен молибденнің 60 пайыздан астамы тиесілі болды. Қазақстан дәнді дақылдардың ірі өндірушісі болды.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қазақстан» бетінен алынған