Арал теңізі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
+ 3 санат; ±Санат:Қызылорда облысы→Санат:Қызылорда облысы көлдері (HotCat құралының көмегімен) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
36-жол:
Арал теңізі, [[Кайнозой]] дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан ''21 млн. 1200 жыл'' бұрын [[Каспий теңізі]]не қосылып жатқан. Бұған теңіздің терістік бетіндегі қазіргі [[Үлкен Сарышығанақ|Сарышығанақ]], [[Ақеспе]] тұсынан 80 метр тереңдіктен [[Олигоцен]] уақытында өмір сүрген [[Бекіре|қызыл балықтың]], ірі [[ұлу]]дың, [[кит]]тің омыртқа сүйектерінің тасқа айнала бастаған күйінде табылуы дәлел болмақ. Бұл теңіздің кезінде [[мұхит]]пен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ Арал маңынан [[акула]]ның тісі мен сүйегі табылды. [[19 ғасыр|ХІХ ғасыр]]дың орта кезіндегі Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің [[геология]]лық ерте кезеңде [[Жерорта теңізі]]мен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі [[Альпі]]лік дәуірлерде жер қыртысының көтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі.
Ендеше қазіргі кезде әлем елдері назарын өзіне аударып отырған осы су айдынын зерттеу сол ерте заманан бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді, деуге болады. Міне, сондықтан да көне зерттеулер мен қазіргі жаңа мәліметтерді салыстыру арқылы Арал теңізі бассейнімен оның жағалауының даму [[эволюция]]сын, сондай-ақ ғасырлар бойы өзгеру сипатын анықтау қиын емес. Мысалы, ежелгі заманның өзінде Арал теңізі көп елдерге мәлім болған. Өйткені, сол IХ-X ғасырлардағы араб ғалымдары – [[Ибн Хордадбех]], [[Ибн Руста]], [[Әл-Масуди]], [[Әл-Истахри]] келтірген мәліметтер аса құнды саналады. Демек, бұл еңбектерден сол кездегі Аралдың көлемі мен жағаларының пішіні туралы мағлұмат алуға болады.
[[Ибн Хордадбех|Ибн-Хордадабех]] «''Китаби-ал-масалик Вал-мамлик''» саяхаттар мен мемлекеттер кітабы атты еңбегінде [[Амудария]]ны -Жейхун, Арал теңізін - Күрдер көлі деп атайды. Ал [[Ибн Руста|Ибн-Рустеннің]] Амудария мен Арал теңізі туралы жазғандары неғұрлым нақты, оның мәліметтері бойынша, Арал теңізінің көлемі 80 фарсах (бір фарсах-6 шақырым). Теңіздің басты жағалауындағы Жоталары Сиякух (қара таулар) деп аталады. Ал оң жақ жағалауы батпақты, онда қалың орман өскен. Демек аталмыш Сиякух – үстіртің тік жарлы құздары болуы мүмкін. Өйткені оның батыс жағалауы қазір де биік келеді, кейбір нүктелердің биіктігі 190 метрге жетеді.
| |||