Паратетис мегакөлі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Паратетис мегакөлі''' ({{lang-en|Paratethys megalake}}, кейде '''Паратетис мұхиты''', кейде '''Паратетис теңізі''', немесе жай '''Паратетис''') - жер қыртысындағы [[тектоникалық кесектер]] жылжуына негізделіп, түрлі [[геологиялық дәуірлер]]дегі [[қазынды]]ларға жүргізген анализге сүйеніп болжанған, шамамен 34 млн жыл бұрын қалыптасқан, алғашында Альпі тауының солтүстігіндегі Орталық Еуропадан Арал теңізіне дейінгі аймақты қамтыған мұхит болып, ол ауқымды кезінде "[[Алтай]]дан [[Париж]]ге дейін" жайылып жатқан. Яғни Алтай тауларын бұл мұхиттың батыс жағалауы шайып жатса, келесі бір шеті қиырдағы Париж ойпатын жайлап, [[Атлант мұхиты]]на сұғынып жатқан делінеді. Ал, 12 млн жыл бұрын бұл мұхит тарылып, [[Қазақстан]]ың батыс бөлігін, негізінен [[Арал теңізі]]нің, [[Каспий теңізі]]нің және [[Қара теңіз]]дің айналасын қамтыған, сонау [[Аустрия]]ға дейін созылып жатқан әлемдегі ең үлкен таяз көлге айналған.<ref>Dan Valentin Palcu, Irina Stanislavovna Patina, Ionuț Șandric, Sergei Lazarev, Iuliana Vasiliev, Marius Stoica & Wout Krijgsman: Late Miocene megalake regressions in Eurasia https://www.nature.com/articles/s41598-021-91001-z?fbclid=IwAR13dUBTDOjoXWMqJbnuxh2J2mO3_OyIVgSiknCFKdTQlsl79bxnnork1a8</ref>
Паратетистің тегі қандай мұхит - мегакөл болғанын әркім әртүрлі елестетеді, оны нобайлап сызған карталар да әртүрлі. Дегенмен ортақтығы оның аталған аймаққа жайласқаны.
Бұл мұхит алғашында [[Кейінгі Юра]] кезеңінің Оксфордтық сатысында Орталық [[Атлант мұхиты]]ның кеңеюі ретінде қалыптасып, шамамен 34 млн жыл бұрын [[Олигоцен]] кезеңінде Атлант мұхитынан бөлініп, дербес мұхитқа айналған.<ref>{{Cite web |url=http://www.unil.ch/webdav/site/igp/shared/Research/Geodynamics_-_Stampfli/155.pdf |title=155 Ma - Late Oxfordian (an. M25) |publisher=[[University of Lausanne]] |first=Gérard |last=Stampfli |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120113060454/http://www.unil.ch/webdav/site/igp/shared/Research/Geodynamics_-_Stampfli/155.pdf |archive-date=2012-01-13 }}</ref>
Паратетис мұхиты оңтүстігіндегі [[Тетис теңізінен]] [[Альпі таулары]], [[Карпат таулары]], [[Динарид]], [[Тавр таулары]] және [[Эльбурс таулары]] арқылы бөлектенген. Паратетис өз тарихында бұл мұхит Тетис теңізінің кейінгі мұрагерлерімен, [[Жерорта теңізі]]мен, және [[Үнді мұхиты]]мен қайта байланыса бастайды.
[[Миоцен]] кезеңінің кейінгі мезгілі басталғанда, (12 млн жыл бұрын) тектоникалық тұзаққа түскен аталған мұхит шығыс Альпіден қазіргі Қазақстанға дейін жылжып, алып [[мегакөл]]ге айналады.<ref>Sid, Perkins (June 4, 2021). "The rise and fall of the world's largest lake". sciencemag.org. Retrieved 6 June 2021.</ref>
[[Плиоцен]] кезеңінен бастап (5 млн жыл бұрын) Паратетис біртіндеп таяздай бастайды. Бүгінгі Қара теңіз, Каспий теңізі, Арал теңізі, [[Урмия көлі]], [[Намак көлі]] және басқалары сол Паратетис мегакөлінің қалдықтары.
14-жол:
Аталған өңірлердегі аса бай көмірсутектер қоры осы көлмен тіке байланысты екені анық.
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
| |||