Күріш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Zhortabayev (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Zhortabayev (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:US long grain rice.jpg|200px|thumb|АҚШ ұзындәнді күріші]]
[[Сурет:US long grain rice.jpg|200px|thumb]]'''Күріш'''(Oryza) – астық тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық өсімдік. Дүние жүзінде К-тің 20-дан астам түрі негізінен Оңт.-Шығ. Азия, Африка, Америка, Австралия құрлықтарының тропиктік және субтропиктік аймақтарында өсіріледі. К. қолдан б.з.б. 2000 – 3000 жылдары егіле бастаған. Ал Орта Азияда ертеде К. өсірілгендігі жөнінде алғашқы жазба деректер ежелгі грек географы Страбон мен тарихшы Геродот еңбектерінде айтылған. Б.з.б. 1-ғасырда қалыптасқан Қытайдан басталатын атақты Ұлы Жібек жолы Қазақстандағы Сырдарияның жағасындағы ірі мәдениет және сауда орт. – Отырар қ-н басып өтетін. Ол кезде Отырар қ. маңындағы халық егіншілікпен, мал ш-мен айналысқаны белгілі. Бұл деректер К-тің Сыр бойына өте ертеде келгеніне дәлел бола алады. ▼
'''Күріш'''(Oryza) – [[астық тұқымдасы|астық тұқымдасына]] жататын бір немесе көп жылдық өсімдік.
Облысымызда аса маңызды азық-түліктік дақыл – екпе К. (O. satіva) егіледі. Оның биікт. 60 – 150 см, бір жылдық өсімдік. Шашақты тамыры болады (70 – 80 см тереңд. дейін кетеді). Осы тамырларында ауа жинап өткізуші ұлпалар – аэренхима дамиды. Сабақтың жоғ. буын аралығының іші қуыс, төм. буын аралығының ішінде паренхималық ұлпалар бар. Жапырақ саны сабақ буындары санына сәйкес келеді, бұл К-тің сорттық қасиетін көрсетеді. Гүлшоғыры – сыпыртқы тәрізді, масағы бір гүлді. Гүлдері екі қабат – жоғ. жағында аналық, төм. жағында аталық гүл орналасады. К. өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сортына байланысты вегетациялық кезеңі 90 – 130 күн, жылуды, суды көп қажет етеді. К-ті егуден 5 – 6 күн бұрын тұқымын күнге қыздырып, 2 тәулік жылы суда жібітеді, тұқымды себу алдында кептіреді. К-ті кейбір Оңт.-Шығыс Азия елдерінде (Қытай, Жапония, Вьетнам) көшеттен өсіреді. К-тің бірнеше сорттары бар. Қазақстанда көбірек таралғаны – Алакөл және Үштөбе сорттары. Оларды Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары шығарған, негізінен Қаратал өз. бойында өсіріледі. Маржан сортын – Қазақ күріш ғыл.-зерт. ин-ты шығарған. Алтынай сорты – Қазақстан ҒА-ның Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы ин-тында шығарылған. К. – негізгі азықтық дақылдардың бірі. К. дәнінен спирт, крахмал алынады, сыра дайындалады, сабанынан қағаз жасалады. Кебегі – мал азығы, одан жоғары сапалы май алуға болады. ▼
==Таралу аймағы==
Дүние жүзінде Күріштің 20-дан астам түрі негізінен Оңтүстік-Шығыс [[Азия]], [[Африка]], [[Америка]], [[Австралия]] құрлықтарының тропиктік және субтропиктік аймақтарында өсіріледі.
==Тарихы==
Күріш қолдан б.з.б. 2000 – 3000 жылдары егіле бастаған.
▲Ал [[
==Оңтүстік Қазақстан облысында өсірілетін күріштің биологиялық сипаттамасы==
[[Сурет:Koeh-232.jpg|170px|left]]
▲
==Күріш сорттары==
[[Сурет:Ambositra 04.jpg|200px|right|thumb|Мадагаскардағы күріш алқабы]]
Күрішті кейбір Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде ([[Қытай]], [[Жапония]], [[Вьетнам]]) көшеттен өсіреді. Күріштің бірнеше сорттары бар. Қазақстанда көбірек таралғаны – [[Алакөл күріші|Алакөл]] және [[Үштөбе күріші|Үштөбе]] сорттары. Оларды Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары шығарған, негізінен [[Қаратал өзені]] бойында өсіріледі. [[Маржан күріші|Маржан]] сортын – Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты шығарған. [[Алтынай күріші|Алтынай]] сорты – [[Қазақстан ҒА]]-ның Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы институтында шығарылған.
==Қолданылуы==
Күріш – негізгі азықтық дақылдардың бірі. Күріш дәнінен спирт, крахмал алынады, сыра дайындалады, [[күріш сабаны|сабанынан]] қағаз жасалады. Кебегі – мал азығы, одан жоғары сапалы май алуға болады.
==Пайдаланылған әдебиеттер==
* Алешин Е.П. и др. Рис, М., 1993;
| |||