Мирсаид Хайдарғалиұлы Сұлтанғалиев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

|Есімі = МірсейітМирсаид Хайдарғалиұлы Сұлтанғалиев

'''МірсейітМирсаид Хайдарғалиұлы Сұлтанғалиев''' ({{lang-tt|Мирсәет Хәйдәргали улы Солтангалиев}}; 13 шілде 1892 — 28 қаңтар 1940) — мұсылман [[Саясат|саяси]] қайраткер, [[Ресей империясының азамат соғысы|Ресей азамат соғысының]] қатысушысы, РСДЖП(б) мүшесі, [[КСРО]]-дағы [[саяси қуғын-сүргін]]нің құрбаны.

МірсейітМирсаид Сұлтанғалиев 1892 жылдың 13 шілдесінде Үфі губерниясындағы Қырмысқалы ауылында дүниеге келді. Ұлты [[Татарлар|татар]]. 1907—1911 жылдары [[Қазан]]дағы татар мұғалімдер мектебіндесеминариясында оқиды. Оқудан соң Стәрлітамақ уезіндегі Атжетер және Ескі Шәріп ауылдарында мұғалім болып жұмыс істейді, кітапханашы болады, татар мерзімді баспаларында мақалалар жариялайды. Студенттердің «Ислах» революцияшыл қозғалысының белсенді мүшесі. 19131913—1917 жылдан бастапжылдары [[Баку]]дағы қыздар гимназиясында мұғалім<ref name="турк">{{кітап|тақырыбы=Түркістан энциклопедиясы|сілтеме=https://books.google.kz/books?hl=ru&id=Q55pAAAAMAAJ|жыл=2000|беттері=558|барлық беті=665|isbn=9785898001452}}</ref>. 1917 жылғы [[Ақпан төңкерісі]]нен кейін Петерборға жол тартады.

1917 жылдың мамыр айында Мәскеудегі [[Бүкілресейлік мұсылмандардың бесінші съезі|Бүкілресейлік мұсылмандардың съезі]] мен ол сайлаған Бүкілресейлік мұсылман Кеңесінің жұмысына белсенді түрде қатысады. Шілде айында Қазанға қайтып оралады, Молланұр Уахитовпен бірге Петерборда Мұсылман социалистік комитетінің негізін қалап, атқарушы комитеттің хатшысы атанады. 1917 жылдың қарашасынан бастап РСДЖП(б) мүшесі<ref name= "турк"/>. Ұлттар істері бойынша Халық комиссариатының (Наркомнац) мұсылман бөлімі басшылығының мүшесі, оның хатшысы — [[Мұстафа Субхи]].

МірсейітМирсаид Сұлтанғалиев Ресей мұсылман коммунистік партиясының негізін қалаушы. 1918 жылдың мамырында жаспарланған Татар-Башқұрт Кеңес Республикасының Құрылтайына дайындық жүргізеді. 1918—1920 жылдары РСФКРРКФСР Әскери-теңіз істеркүштері бойыншахалық Халық комиссариатыныңкомиссариаты жанындағы Орталық мұсылман әскери коллегиясының төрағасы. 1919—1921 жылдары РКП(б) Орталық комитетінің жанындағы Шығыс халықтары коммунистік ұйымдарының Орталық бюросыныңбасқармасының төрағасы. 1920—1923 жылдары ҰлттарҰлт істері бойынша Халық комиссариаты Коллегиясының мүшесі<ref name= "турк"/>.

СұлтанғалиевтіңСұлтанғалиев 1920 жылдары қалыптаса бастаған сталиндік ұлт саясатына қарсы шықты<ref name= "турк"/>, оның ой-пікірлері [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталинге]] ұнамады. 1923 жылы Ленин науқасқа шалдыққаннан кезде МірсейітМирсаид Сұлтанғалиевты партия қатарынан шығарылып, қамауға4 алындымамырда тұтқындалды. «Сұлтанғалиевшылар» деп жала жабылған оның көптеген ізбасарлары да осындай жағдайға тап болады. Мірсейіттің қаламынан шыққан еңбектерінің көп бөлігі жойылдыболды.

1924Көп жылыуақыт өтпей Сұлтанғалиев бостандыққа шығарылыпшығып, бірақ1923 жылдың қыркүйегінен бастап 1928 жылыжылдың қаңтарына дейін КСРО кооперация жүйесінде қызмет атқарды. 1928 жылдың 12 желтоқсанында «контрреволюциялық ұйым» құрды деген айып тағылып, Сұлтанғалиев қайтадан ақамауға алынады. 1930 жылдың 28 шілдесінде «Ұлтшылұлтшыл ауытқушылық» үшін ату жазасына кесіледі. Кейінірек жазасы «жұмсартылып», 1931 жылдың 13 қаңтарында жазасы 10 жыл лагерлерге ауыстырыладыауыстырылды. 1934 жылы ол қайтадан бостандыққа шығыпбосатылып, Саратов қаласында өміртұруға рұқсат сүредіалды. 1937 жылыжылдың 19 наурызында соңғы рет қамауға алынып, 1939 жылдың 8 желтоқсанында КСРО Жоғары сотының әскери коллегиясы оны «халық жауы» ретінде ату жазасына кесті<ref name= "турк"/>. Бұл үкім 1940 жыллдыңжылдың 28 қаңтарында Мәскеуде атуіске жазасына кесіледіасырылды.