|
Кердері – қазақ халқының құрамындағы ру. Кердері руының бастапқы тарихын ғалымдар б.з.б. 2 ғ-да ғұндардың жойқын шабуылына ұшыраған юечжи елінен тарқатады. Көне Қытай жазбалары бойынша, бұрын шығыс [[Ереңқабырға]] төңірегін қоныстанған [[юечжилер]]дің (оны Қытайда тұратын қазақ оқымыстылары [[“иүзлер”]] деп аударады) көп бөлігі сол [[үркіншілік]]тен [[Әмудария]] алқабына дейін ауады. Олар [[Қытай]] [[дерекнамасы]]нда ұлы (юечжилер) [[иүзлер]] (қ. [[Ақ ғұндар]]), ал көшіп кете алмай ата қонысында қалғандар ''кіші юечжилер'' (иүзлер) деп аталған. Әму жаққа жеткен юечжилерді [[Еуропа]] тарихшылары ''[[кидарит-ғұндар]]'' деген атпен таныды. Сол кидариттерден кердері руының атауы туындаған. Ғыл. деректер 10 ғ-да [[Арал]] т-нің Кердері теңізі аталғанын, [[Әмудария]]ның екі бетінде сол аттас бір-екі қала болғанын да алға тартады.Кердерінің бір бөлігі қарақалпақтардың [[мүйтек]] тайпасы құрамына, екінші бөлігі Кіші жүздегі [[жетіру]] тайпасының құрамына енген. [[“Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама”]] кезінде кердерілер Аралдан Қобданың жоғарғы жағына, Електің сол жағына, Орал қ. маңына үдере көшуге мәжбүр болған. Кердеріден [[Жабағы, Смайыл, Бердімбет, Жанбас, Шағыр]], т.б. аталар тарайды.
{{Infobox Kazakh Clan
| атауы = Кердері
| лақап_атауы =иүзлер
| таңбасы = ?Q
| таңба_сипаттамасы = Тостаған
| ұраны = Қожахмет, Мәмбет
| шығу_тегі = ?юечжилер
| жүзі = [[Кіші жүз]]
| тайпасы = [[Жетіру]]
| бөлімдері = Жанбас,Кұлтай
| тарауларыторабы = ?Әмудария}}
<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>
| ақсақалы = ?
| қыстаулары = ?
| жайлаулары = ?
| торабы = ?
Кердері — Кіші жүздің бірлестігіне кіреді.
КЕРДЕРИ
Уран «Қожаахмет», тамга Тамга племени кердери
Кердери – одно из основных племенных подразделений поколения Жетыруу Младшего жуза. Жетыруу (дословно “семь родов”) – этническая группа в составе казахов, компактно проживающая в северных районах Актюбинской, юго-западных районах Кустанайской, северо-востока Западно-Казахстанской областей Казахстана и смежных районах Оренбургской и Челябинской областей РФ, отдельные группы дисперсно проживают в Южном Казахстане и Узбекистане. Впервые о них писал А.Левшин: “Малая Орда состояла прежде из сильного рода алчин и 7 малых родов, которые Тауке-ханом соединены в поколение семиродцев-кердери, джагалбайлы, тама,табын, кереит, телеу, рамадан.” Подробные “числовые” по названию объединения хорошо известны у кочевников : у половцев – жеты-оба” (етобичи, четеевцы в древнерусских летописях; едисан – у ногайцев). Этноним кердери исследователи возводят к гуннам-кидаритам, проживавшим в “Кердере –местности в области Хорезма или на границе ее с областью тюрок” (Якут). Это подтверждается и данными арабского историка Масуди о борьбе огузов с четырьмя тюркскими племенами в числе которых значится племя наукерде (от иранского “нау” – ”новый”, “керд” – город). В Х в Аральское море называлось Кердерийским. Правобережная часть Хорезма также называлась Кердерийской, именно здесь археологами был раскопан город, называвшийся Янгыкент (“новый город”). Казахский род кердери родствен каракалпакскому кердерли, также ведущего своё происхождение из Приаралья.
По данным сельскохозяйственной переписи населения дореволюционного Казахстана численность Жетыруу составляла 342 тыс. человек, в том числе 88 % казахского населения Актюбинского, 31,4 % Уральского, 30 % Кустанайского, 17 % Темирского, 15 % Перовского уездов, всего около 9,2 % от числа казахов Российской империи.
* По материалам книги Востров В.В., Муканов М.С. «Родоплеменной состав и расселение казахов (конец XIX– начало XX в.в.)», Издательство «Наука» Казахской ССР, Алма-Ата, 1968, 256 с.
== Шығу тегі ==
Кіші жүз құрамына кірген ежелгі рулардың бірі Кердері руы. Кезінде Якуп «Кердер Хорезм аймағындағы немесе оның түріктер аймағымен шекарадағы жер» деп жазған. Осы көрсетуді негізге ала отырып, П. И. Лерх пен Н. И. Веселовский, ал содан соң С. П. Толстов та Кердер деген жерді онда ғұнкидариттердің мекендеуімен байланыстырады және қазақтың Кердері руы атауыпда кидариттер әтнонимі сақталып қалган деп біледі.
Бұл пікірді олар Масудидің ғұздардың, қарлұқтардың және басқа тайпалардың арасында наүкерде тайпасы айтылатын төрт түрік тайпасымен күресі туралы деректерімен тиянақтайды, ал мұндағы нау иранша «жаңа», керд«қала» терминінің негізі. X ғасырда Арал теңізі Кердері теңізі деп аталған. Оң жағалаудағы Хорезм жағы да Кердері делінген; нақ сонда екі кердері қаласы болған. С. П. Толстов басшылық еткен Хорезм археологиялықэтнографиялық экспедициясының жұмысы барысында Оңтүстік Арал өңірінен осы қалалардың Жанкент деп аталған біреуі табылып, аршылды, бұл «Наукердтің жаңа қаласы» дегенді білдіретін. Қарақалпақтавдың фольклорлық материалдарында мүйтен тайпасына кірген кердерлі руы аталады. Сірә, қазақтың кердері руы қарақалпақтың кердерлі руымен туыс және соңғылары сияқты Арал өңірінен шыққан болуы ықтимал.
Кердері руының таңбас (Левшин, Мейер бойынша), Q (Тынышбаев бойынша) белгісі болып табы лады, ел арасынан жиналған деректер олардың таңбасы деп көрсетеді. Таңбалардың бейнеленуінде айырма шылықтар бар сияқты болып корінгеніне қарамастан, тұтас алғанда олар оте жақын. Кердері руының ұраны Хожахмед (Тынышбаев бойынша), Қожахмет (Аманжолов бойынша).
==Пайдаланылған әдебиет:==
<references/>[[Қазақ энциклопедиясы]], 4-том
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:К]]
{{Қазақ рулары}}
[[Санат:Қазақстан тарихы]]
|
