Юечжа: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Юечжа''' ({{lang-zh|月氏}}), юечжи, ұлы иозы, ұлы ружы – көне [[халық]]. Б.з.б. 3 – 2 ғасырлардан тарихи дерек көздерінде кездесе бастайды. [[Қытай]] дерек көздеріне қарағанда, юечжа бес тайпадан тұрған. Алғашқыда иваттар, кейіннен ятилер деп аталған. Отандық тарихнамада юечжилердің шығу тегі, орны мен рөлі, кейінгі уақыттардағы тарихы жете қарастырылмаған. Мұны дерек көздерінің жетіспеушілігімен түсіндірген дұрыс. Кезінде Птоломей юечжаларды тохарлармен туыстас халық деп жорамалдаған. Сондай-ақ юечжалар массагет, скиф және басқа тайпалардың тармағы болуы мүмкін деген болжамдар бар. Ғалымдардың басым бөлігі юечжа халқын тохарлардың арғы ата-бабалары деген пікірді ұстанады. Жазба деректемелерге қарағанда, юечжалар әуел баста [[Орталық Азия]]да тұрған. Б.з.б. 3 ғасырдың 2-жартысында қуатты мемлекетке айналып, ғұн билеушілері оларға өздерінің ұлдарын аманатқа беріп тұруға міндетті болған. Кейіннен ғұндар Мөде шаньюй тұсында күшейіп, б.з.б. 176 ж. юечжаларға ойсырата соққы берді. Екі жылдан кейін Мөденің ұлы юечжаларды біржолата талқандады. Олар батысқа, [[Шығыс Түркістан]] мен [[Жетісу]]ға ығысты. юечжалар бұл жерде сақтарды күйреткенімен, үйсіндерден жеңілді. Сөйтіп, олар [[Орталық Азия]]ның оңтүстігіне жылжып, б.з.б. 128 ж. [[Бактрия]]ны жаулап алды. Зерттеушілердің пікірінше бір бөлігі [[Шығыс Түркістан]] мен [[Жетісу]]да қалған. Сол себепті [[Бактрия]]ны қоныстанған юечжалар “Ұлы Юечжа”, [[Шығыс Түркістан]]да қалғандары “Кіші Юечжа” деп аталды. [[Бактрия]]лық юечжалар ябғұлар басқарған бес иелікке бөлінді. Осыдан 100 жыл өткеннен кейін Гуйшуан (Кушан) руынан шыққан Куджула Кадфиз өзге төрт иелікті өзіне бағындырып, Кушан патшалығын құрды. юечжалар отандық тарихта айтарлықтай із қалдырған. Жетісу мен Шығыс [[Қазақстан]] жерінен олардың бірнеше қорымдары аршылып, зерттелді. Археологиялық материалдар юечжалар мен [[үйсін]]дер тұсындағы сан қырлы мәдениеттің орта ғасырларда аздап өзгерістерге ұшырап, өз жалғасын тапқандығын айғақтайды.