Материя (философия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
<p>
'''Материя''' (лат. ''materіa''
<br>
[[Ежелгі қытай философиясы|Ежелгі қытай]], [[үнді философиясы|үнді]], [[грек философиясы|грек философиясында]] М. дүниедегі барлық заттардың негізі, дүниенің алғашқы тегі деп түсіндірілді.
<br>
[[Антикалық философия|Антик. философтар]] М-ны жеке заттарға: [[Фалес]] — суға, [[Анаксимен]] — ауаға балады. [[Гераклит]] дүниенің алғашқы тегі және оны үздіксіз өзгеріске түсіріп, ұдайы жаңартып тұратын күш лаулаған от, алғашқы [[зат]] пен [[қозғаушы күш|қозғаушы күштің]] тегі бір деп, диалект. [[натурфилософия|натурфилософияның]] негізін қалады.
<br>
М. мен қозғалыстың бірлігі жөніндегі мәселені [[Демокрит]] өзінің [[атомистік жүйе|атомистік жүйесі]] арқылы шешеді. Ол біртекті элементтер атомдарының әр түрлі қосылысынан дүниедегі алуан түрлі заттар пайда болады деп түсіндіреді.
<br>
[[Аристотель]] М-ны алуан түрлі заттық дүниенің болу мүмкіндігі ғана деп қарайды. Аристотельдің М-ны бастапқы ырықсыз зат, ал [[рух|рухты]] белсенді жасампаз құдіретті күш деп [[дуализм|дуалистік]] тұрғыда анықтауы кейінгі [[философия тарихы|философия тарихында]] маңызды орын алды.
<br>
Жаңа заман философтарынан [[Декарт]] [[субстанция жөніндегі теория|субстанция жөніндегі теориясында]] М-ны оның көлемімен барабар деп қарады. [[Бруно]] мен [[Спиноза]] [[субстанция]] ретінде бүкіл дүние, әлем табиғатпен барабар деп санады. Спиноза жеке заттар сыртқы себептің нәтижесінде ғана қозғалысқа түседі, ал [[табиғат]] болса өздігінен қозғалып өзгереді дейді. [[Дидро]] мен [[Гольбах]] “материя — табиғат”, “материя мех. қасиеттердің жиынтығы” деген тұжырымдамаларды ұштастыруға тырысты және М. ұғымының сыңаржақтылығын аңғарып, ''М. дегеніміз — біздің түйсіктерімізде бейнеленетін және осы түйсіктерді тудырушы себеп деп, оған танымдық тұрғыдан анықтама берді.'' М. анықтамасын оған қарама-қарсы тұрған материалды дүниемен емес, идеалды дүниемен қатысы арқылы да ашуға болады. М-дан өзге мұндай бейматериалдылыққа тек сана ғана жатады. <br>
Зат өзінің санада бейнеленуіне байланысты, '''біріншіден,''' ойдың нысаны болса, '''екіншіден,''' сол зат жөніндегі ойдың нәтижесі, ұғым. Сөйтіп, ол қосмәнділікке ие болады. Бұл екі ұғым — М. мен [[сана диалектика|сана диалектиканың]] бір-біріне қарама-қарсы жалпы категориялары. М. ұғымында объективті дүниені тану кезінде айқындалған оның ең жалпы қасиеттерін сипаттайтын белгілері анықталады. <br>
'''Осы заманғы ғыл. түсінік бойынша М-ның маңызды қасиеттері:'''
* сақталу мен өзгеру (қозғалыс),
* үздіктілік пен үздіксіздік,
* кеңістік пен уақыт.
Бұл қасиеттер объективті дүниеде бірімен-бірі ажырамас диалект. бірлікте болады. Материалдық дүниедегі объектілердің ішкі құрылымы тәртіпке келіп реттелген элементтерден түзілген жүйелер болып келді. М-ның біртұтастығы оның әмбебап қасиеттерінен айқын көрінеді.
Ол қасиеттерге жататындар: ''М-ның жаңадан пайда болмайтындығы мен жойылмайтындығы, [[уақыт]] өлшемінде мәңгі өмір сүретіндігі, [[кеңістік|кеңістіктегі]] шексіздігі, құрылымының алуан түрлілігі.'' ''А.Қалибасұлы''
</p><ref name="test">Қазақ Энциклопедиясы</ref>
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 6 том
==Сілтемелер==
<references />
[[Санат: Философия]]
{{stub}}
{{wikify}}
[[az:Materiya (fəlsəfə)]]
[[be-x-old:Матэрыя]]
[[cs:Hmota (filosofie)]]
[[en:Matter (philosophy)]]
[[it:Materia (filosofia)]]
[[ka:მატერია (ფილოსოფია)]]
[[pl:Materia (filozofia)]]
[[pt:Matéria (filosofia)]]
[[az:Materiya (fəlsəfə)]]
[[be-x-old:Матэрыя]]
[[cs:Hmota (filosofie)]]
[[en:Matter (philosophy)]]
[[it:Materia (filosofia)]]
[[ka:მატერია (ფილოსოფია)]]
[[pl:Materia (filozofia)]]
[[pt:Matéria (filosofia)]]
[[ru:Материя (Философия)]]
[[uk:Матерія (філософія)]]
[[vi:Vật chất (triết học Marx-Lenin)]]
| |||