Маятник: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
<p>
'''Маятник''' — өзіне түсірілген күштердің әсерінен қозғалмайтын нүктенің немесе [[ось|осьтің]] төңірегінде тербелетін қатты дене. Әдетте М. деп [[ауырлық күші]] әсерінен тербеліс жасайтын денені атайды. Осы кезде М-тің осі оның ауырлық центрі арқылы өтпеуі тиіс.
<br>
'''Қарапайым М.''' ретінде ұз. l болатын жіпке (немесе жеңіл шыбыққа) ілінген кішігірім С [[салмақ|салмағы]] бар жүкті алуға болады. Егер жіпті созылмайды деп қарастырсақ және жүктің мөлшерін жіптің ұзындығымен салыстырғанда ескермеуге болатын болса, ал жіптің массасы жүктің массасымен салыстырғанда ескерімсіз аз болса, онда жүкті О іліну нүктесінен өзгеріссіз l қашықтықта орналасқан '''[[материалдық нүкте]]''' деп қарастыруға болады. Мұндай М. '''математикалық М.''' деп аталады.
<br>
Егер тербелістегі денені материалдық нүкте деп қарастыруға болмайтын болса, онда М. '''физикалық М.''' деп аталады.
Егер тепе-теңдік қалыптан ауытқыған (С0) М-ті [[бастапқы жылдамдық|бастапқы жылдамдықсыз]] қоя берсе немесе С нүктесіне бастапқы ауытқу жазықтығында жатқан және ОС-ға [[перпендикуляр]] бағытталған жылдамдық берілсе, онда М. бір [[вертикаль жазықтық|вертикаль жазықтықта]] тербеліс жасайды, ал С нүктесі [[шеңбер]] [[доға|доғасының]] бойымен қозғалыс жасайды. М-тің бұл жағдайдағы қалпы бір координатпен анықталады. Жалпы жағдайда М. тербелісі гармон. тербеліске жатпайды: олардың Т [[период|периоды]] [[амплитуда| амплитудаға]] тәуелді болады. Егер де М-тің ауытқуы аз болатын болса, онда ол периоды: болатын гармон. тербеліске жуық тербеліс жасайды, мұндағы g — [[еркін түсу үдеуі]]; бұл жағдайда Т периоды тербеліс амплитудасына тәуелсіз болады, яғни [[тербеліс]] изохронды.
Физ. М. ауырлық күшінің әсерінен аспаның (подвестің) горизонталь осі маңында тербеліс жасайтын қатты денеден тұрады. Болмашы бұрышына ауытқыған М-тің периоды: болатын гармон. тербеліс жасайды, мұндағы І— М-тің іліну (аспа) осіне қатысты анықталған инерция моменті, l — О іліну осінен С ауырлық центріне дейінгі қашықтық, М — М-тің массасы. Демек, физ. М-тің тербеліс периоды ұз. l0=І/Ml болатын матем. М-тің тербеліс периодымен сәйкес келеді. Бұл ұзындық берілген физ. М-тің келтірілген ұзындығы деп аталады. М-тер түрліше приборларда (сағат, т.б.) кеңінен қолданылады. ''Н. Қойшыбаев''
</p><ref name="test">Қазақ Энциклопедиясы</ref>
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 6 том
==Сілтемелер==
<references />
[[Санат: М]]
{{stub}}
{{wikify}}
| |||