Империя: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ Тег: Disambiguation links |
||
1-жол:
[[Сурет:EngIriImperialar.png|thumb|right|350px|Тарихтағы ең ірі 20 империя]]
[[Сурет:British Empire 1921 IndianSubcontinent.png|thumb|right|1921 ж. Британия империясы]]
'''Империя''' ([[Латын тілі|латын.]] ''іmperіum'' – билік, үстемдік) – 1) император басқарған монархиялық [[мемлекет]] құрылымының түрі; 2) жер жүзінің әр түрлі бөліктерінде кең-байтақ аумақтарды басып алған ірі отаршыл мемлекет. Мұндай империя отар елдерге қарағанда метрополияның, орталықтың, билеуші ұлттың ерекше артық жағдайларда болуымен сипатталады. Бағынышты аймақта ұлы державалық, шовинистік [[саясат]] жүргізеді. Мысалы, бұрынғы [[Британ империясы|Британия]], [[Француз империясы|Франция]], [[Ресей империясы|Ресей]] және [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] империялары.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref>
== Ең әйгілі империялар ==
{{main|Ірі империялардың тізімі}}
[[Сурет:Romia Imperio.png|thumb|300px|Рим империясының гүлдену кезіндегі картасы]]
[[Сурет:Provinces of all Russia 1898.jpg|mini|476px|Ресей империясының картасы]]
* [[Араб халифаты]] (VII ғ.)
* [[Жаңа Ассирия империясы]] (б.з.д. X—VI ғғ.)
* [[Британ империясы]] (1606—1997)
* [[Ұлы Моғолдар патшалығы]] (1526—1858)
* [[Испан империясы]] (1492—1976)
* [[Инктер|Инктер империясы]] ([[XV ғасыр]]дың басы — 1532)
* [[Темір әулеті|Темір империясы]] (1370—1507)
* [[Қытай тарихы|Қытай империясы]] (б.з.д. 221 — 1912)
* [[Ежелгі Македония|Македон империясы]] (шамамен б.з.д. 338 — б.з.д. 309)
* [[Моңғол империясы]] (1206—1368)
** [[Алтын Орда]] (1224—1483)
** [[Юань Империясы]] (1271—1368)
* [[Осман империясы]] (1299—1922)
* [[Португалия отарлық империясы|Португалия империясы]] (1415—1999 ғ.)
* [[Ахемен әулеті|Парсы империясы]] (шамамен б.з.д. 550—330)
* [[Рим империясы]] (б.з.д. 27 — 395)
** [[Батыс Рим империясы]] (395—476) (480)
** [[Византия|Византия (Шығыс Рим) империясы]] (395—1204; 1261—1453)
*** [[Латын империясы]] (1204—1261)
*** [[Никеа империясы]] (1205—1261)
*** [[Трапезунд империясы]] (1204—1461)
* [[Ресей империясы]] (1721—1917)
* [[Ұлы Карл]]дың [[Франк мемлекеті]] (800—843)
* [[Қасиетті Рим империясы]] (962—1806)
* [[Габсбург монархиясы]] (1526—1804)
** [[Австрия империясы]] (1804—1867)
*** [[Австро-Венгрия|Австро-Венгрия империясы]] (1867—1918)
* [[Германия империясы]] (1871—1918)
** [[Үшінші рейх|Нацистік Германия]] (1933—1945)
* [[Француз империясы]]
** [[Бірінші француз империясы]] (1804—1815)
** [[Екінші француз империясы]] (1853—1871)
** [[Француз отарлық империясы]] (шамамен 1605—1960-шы жылдар)
* [[Жапон империясы]] (1868—1945)
== Тағы қараңыз ==
* [[Империализм]]
* [[Отаршылдық]]
* [[Тәуелді аймақ]]
== Империялардың хронологиясы ==
<timeline>
ImageSize = width:1350 height:550
PlotArea = width:1250 height:450 left:50 bottom:50
DateFormat = yyyy
Period = from:-550 till:2009
TimeAxis = orientation:vertical
ScaleMajor = unit:year increment:100 start:-500
# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap
Colors=
id:red value:red
Define $dx = 25 # shift text to right side of bar
Define $dy = -5 # adjust height
BarData=
bar:Persian text:Персия
bar:Alexandrian text:Македония
bar:Mauryan text:Индия
bar:China text:Китай
bar:Roman text:Рим
bar:Byzantine text:Византия
bar:Arabian text:Арабы
bar:Holy-Roman text:Св. Римская
bar:Ajuran text:Монголия
bar:Ottoman text:Турция
bar:Spanish text:Испания
bar:Russian text:Россия
bar:Swedish text:Швеция
bar:French text:Франция
bar:Austrian text:Австрия
bar:German text:Германия
bar:British text:Британия
PlotData=
bar:Persian color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:-550 till:-330 shift:($dx,-2) color:red
from:226 till:651 shift:($dx,-2) color:red
bar:Alexandrian color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:-336 till:-323 shift:($dx,-2) color:red
bar:Mauryan color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:-321 till:-185 shift:($dx,-2) color:red
from:1674 till:1820 shift:($dx,-2) color:red
bar: China color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize: 7
from:-221 till: 220 shift:($dx,-2) color: red
at:206 mark:(line,white)
from:265 till: 420 shift:($dx,-2) color: red
at:280 mark:(line,white)
from:581 till: 907 shift:($dx,-2) color: red
at:589 mark:(line,white)
at:618 mark:(line,white)
at:907 mark:(line,white)
from:960 till: 1279 shift:($dx,-2) color: red
at:960 mark:(line,white)
at:907 mark:(line,white)
at:1125 mark:(line,white)
at:1279 mark:(line,white)
at:1271 mark:(line,white)
from:1368 till: 1911 shift:($dx,-2) color: red
at:1644 mark:(line,white)
bar:Roman color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:-27 till:476 shift:($dx,-2) color:red
at:68 mark:(line,white)
at:69 mark:(line,white)
at:96 mark:(line,white)
at:192 mark:(line,white)
at:235 mark:(line,white)
at:284 mark:(line,white)
at:364 mark:(line,white)
at:392 mark:(line,white)
at:455 mark:(line,white)
bar:Byzantine color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:306 till:1204 shift:($dx,-2) color:red
at:363 mark:(line,white)
at:364 mark:(line,white)
at:457 mark:(line,white)
at:518 mark:(line,white)
at:602 mark:(line,white)
at:610 mark:(line,white)
at:711 mark:(line,white)
at:717 mark:(line,white)
at:803 mark:(line,white)
at:813 mark:(line,white)
at:820 mark:(line,white)
at:867 mark:(line,white)
at:1056 mark:(line,white)
at:1057 mark:(line,white)
at:1059 mark:(line,white)
at:1081 mark:(line,white)
at:1185 mark:(line,white)
from:1261 till:1453 shift:($dx,$dy) color:red
bar:Arabian text:Арабы:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:632 till:945 shift:($dx,-2) color:red
from:1124 till:1258 shift:($dx,-2) color:red
bar:Holy-Roman color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:962 till:1024 shift:($dx,-2) color:red
from:1027 till:1125 shift:($dx,$dy) color:red
from:1133 till:1137 shift:($dx,$dy) color:red
from:1155 till:1197 shift:($dx,$dy) color:red
from:1209 till:1215 shift:($dx,$dy) color:red
from:1220 till:1250 shift:($dx,$dy) color:red
from:1312 till:1313 shift:($dx,$dy) color:red
from:1328 till:1347 shift:($dx,$dy) color:red
from:1355 till:1378 shift:($dx,$dy) color:red
from:1433 till:1437 shift:($dx,$dy) color:red
from:1452 till:1740 shift:($dx,$dy) color:red
from:1742 till:1806 shift:($dx,$dy) color:red
at:1745 mark:(line,white)
at:1765 mark:(line,white)
bar:Ajuran color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1206 till:1368 shift:($dx,-2) color:red
bar:Ottoman color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1453 till:1918 shift:($dx,-2) color:red
bar:Spanish color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1492 till:1898 shift:($dx,-2) color:red
at:1808 mark:(line,white)
at:1809 mark:(line,white)
at:1810 mark:(line,white)
at:1811 mark:(line,white)
at:1812 mark:(line,white)
at:1813 mark:(line,white)
bar:Russian color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1547 till:1917 shift:($dx,-2) color:red
at:1605 mark:(line,white)
at:1606 mark:(line,white)
at:1610 mark:(line,white)
at:1611 mark:(line,white)
at:1612 mark:(line,white)
bar:Swedish color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1611 till:1718 shift:($dx,-2) color:red
bar:French color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1804 till:1814 shift:($dx,-2) color:red
at:1815 mark:(line,red)
from:1852 till:1870 shift:($dx,-2) color:red
bar:Austrian color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1804 till:1918 shift:($dx,-2) color:red
bar:German color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1871 till:1918 shift:($dx,-2) color:red
bar:British color:red width:25 mark:(line,white) align:left fontsize:7
from:1707 till:1998 shift:($dx,-2) color:red
</timeline>
==Сілтемелер==
| |||