12 437
өңдеме
Пайымдау — нұсқалар арасындағы айырмашылық
Түйіндемесі өңделмейді
No edit summary |
No edit summary |
||
|
[[Сурет:Argument terminology used in logic (en).svg|thumb|right|300px|Логикадағы Аргумент терминологиясы]]
'''Пайымдау''' (немесе '''Логикалық пайымдау''', {{lang-en|Logical reasoning}}) — [[пайым]] қабілетінің [[логика]]лық арнайы формалары.
[[Формал логика]]да пайымдаудың үш түрі жиі талқыланады: [[делукция]], [[индукция]] және [[абдукция]]. Олардың негізгі формалары ретінде [[алғышарт]], [[қорытынды]] және логикалық [[ойқорту]], [[импликация]], [[логикалық ереже]] қатарлыларды атауға болады.
# [[Дедуктивті пайымдау]] бойынша мәлім ''қорытындының'' ақиқаттығы оның ''ережеге'' айнала алуына байланысты, аол бұ тек алғышарттардың ақиқатына сүйеніп анықталады. Мысалы: "Жаңбыр жауса, сырттағы заттар су болады. Шөп сыртта, сондықтан: жаңбыр жауса, шөп су болады". [[Математикалық логика]] және [[философиялық логика]] әдетте осы пайымдау түрімен байланысты.
# [[Индуктивті пайымдау]] ережені анықтауды қолдауға тырысады. Көптеген мысалдар арқылы алғышарттан шығатын қорытындыларға сай оның ереже екенін болжауға болады. Мысал: "Жаңбыр жауған кезде шөп бірнеше рет су болды, сондықтан: жаңбыр жауғанда шөп әрқашан су болады". Пайымдаудың бұл түрі әдетте [[эмпирикалық дәлелдер]]ді [[жалпыластыру]]мен (generalization) байланысты болады. Бұл пайымдау нанымды болған күнде де, бәрібір бұл дәлелдер дедуктивті түрде жарамды емес: ''[[индукция мәселесі]]н'' қараңыз.
# [[Абдктивті пайымдау]], кейде ең жақсы түсіндіретін ойтұжырым (inference) деп аталады, ол ең сенімді ''алғышарттар'' жиынтығын таңдайды. Шынайы ''қорытындыға'' келу және басшылыққа алуға болатын ''ереже'' ұсыну үшін,ол қорытындыны қолдайтын кейбір ықтимал алғышарттарды таңдауға тырысады, ал ол шын болған күнде де негізгісі болмауы мүмкін. Мысалы: "Жаңбыр жауса, шөп су болады. Шөп су екен. демек жаңбыр жауғаны анық". Мұндай пайымдауды жорамал жасауға қолдануға болады, дегенмен ол өз кезегінде қосымша дәлелдер мен деректер арқылы қайта тексерілуі мүмкін. [[Диагностика|Диагностик]]тер, [[детектив]]тер және [[ғалым]]дар мұндай пайымдау түрін жиі пайдаланады.
==Дереккөздер==
| |||