Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: {{KazakhPMs}} → {{Қазақстан үкіметі басшылары}} using AWB |
||
99-жол:
1989 жылдың 22 маусымы (Қазақстан КП ОК бірінші хатшысы ретінде) мен 2019 жылдың 19 наурызы аралығында Қазақстан көшбасшысы болды. 2010 жылдан бері Қазақстан Республикасы Тұңғыш президенті – Елбасы ресим мәртебесіне ие болды<ref>{{cite web | title = Конституционный закон Республики Казахстан от 20 июля 2000 года № 83-II «О Первом Президенте Республики Казахстан - Елбасы» | url= https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z000000083_#z0 | accessdate=2021-07-20}}</ref>.
[[Қазақ КСР]] [[Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі|Министрлер кеңесінің төрағасы]] (1984–1989). КОКП ОК мүшесі (1986–1991); КОКП ОК Саяси бюро мүшесі (1990–1991). Қазақстан КП ОК хатшысы (1974–1984), Қазақстан КП ОК бірінші хатшысы (1989–1991). КСРО Жоғарғы кеңесінің 10–11 шақырылымының Солтүстік Қазақстан облысынан депутаты (1979–1989). КСРО халық депутаты (1989–1991). Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің төрағасы (1990). Қазақ КСР-інің президенті (1990–1991).
== Өмірбаяны ==
107-жол:
[[Теміртау]]дағы металлургиялық комбинат құрылысына бүкіл одақтан комсомолдарды жинап жатқанын естіп, Нұрсұлтан Назарбаев металлург болуға бел буды. 1958 жылдың алғашқы екі айында [[Қарағанды облысы]]нда Теміртау қаласынан 15 км жердегі Токаревка ауылында жатақханада тұрды. Украинаның Днепроджерсинск қаласындағы Днепр металлургиялық зауытындағы №22 Кәсіптік-техникалық училищеде оқып, 1960 жылы тәмамдады. 1960 жылы Теміртау қаласында «Казметаллургстрой» трестінің құрылыс басқармасына жұмысшы болып орналасты. 1960 жылы 3 шілдеде Қазақстан және Орталық Азиядағы алғашқы домна пеші іске қосылды, Назарбаев алғашқы қазақстандық шойын қайнатуға қатысты. Содан кейін Қарағанды металлургиялық комбинатында құю машинасының шойыншысы, домна пештің горновойы, домна цехтың диспетчері, газшысы, аға газшысы болып істеді. 1967 жылы Қарағанды металлургиялық комбинатындағы Жоғарғы техникалық оқу орнын бітірді.
1969 және 1973 жылдары Теміртау қаласында партиялық комсомолдық қызмет атқарды. 1973–1978 жылдары Қарағанды металлургиялық комбинаты партия комитетінің хатшысы болды. Турасын айтқанда Назарбаев кәсіпорында комбинат директорынан кейінгі екінші тұлға еді. Бұл жерде 30 мың адам жұмыс істейтін. Назарбаев естеліктерінде менмен амбициясының болмағанын, басқарушы лауазымдарға құмар болмағанын айтады, бірақ жас күнінен әрқашан да бірінші болу керек деген дағды қалыптасқан. Осы кезеңде ол басшы ретінде цех басшылары мен министрлерге дейін қарым-қатынас жасау тәжірибесін жинақтады.
1978–1979 жылдары партияның Қарағанды облыстық комитетінің хатшысы, екінші хатшысы болды. 1979 жылы Қазақстан компартиясы Орталық комитетінің хатшысы болып тағайындалды.
1984–1989 жылдары Қазақ КСР Министрлер кеңесінің төрағасы, ал 44 жасында одақ республикалары арасындағы ең жас басшы атанды.
1986 жылдың желтоқсанында республика астанасы Алма-Ата қаласында ееруіл басталды. Оған Қазақстан компартиясы ОК бірінші хатшысының қызметіне Дінмұхамед Қонаевтың орнына бұрын-соңды Қазақстанда тұрмаған Геннадий Колбин сайланғаны түрткі болды. Жастар ереуілі аяусыз жаншылды, оқиға қатысушылары қудаланды, тек 1989–1991 жылдары ғана қайта қаралды.
1989–1991 жылдары Қазақстан компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы. 1989–1992 жылдары КСРО халықтық депутаты. Сол уақытта 1990 жылдың ақпан-сәуірінде Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің төрағасы. 1990 жылдың 14 шілдесі мен 1991 жылдың 23 тамызы аралығында КОКП ОК Саясибюро мүшесі. КОКП Орталық ревизиялық комиссиясының мүшесі (1981–1986). КОКП ОК мүшесі (1986–1991).
===Президент сайлануы, 1990 жылдар ===
125-жол:
Назарбаев КСРО-ны конфедерацияға айналдыруды қолдады.
28 тамызда Қазақстан КП ОК пленумында президент Назарбаев КОКП-дан шығатыны туралы мәлімдеді. 1991 жылдың 1 желтоқсанында бір ғана үміткердің қатысуымен Қазақ КСР-інің тұңғыш бүкілхалықтық президент сайлауы өтті. Нәтижесінде Назарбаев сайлаушылардың 98,7%-ын дауысын иеленді.
10 желтоқсанда Қазақ КСР атауы Қазақстан Республикасы деп өзгертілді. 1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң қабылдады, ал Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті болды. 5 күн өткен соң осы статусымен КСРО-ның тарағанын растайтын ТМД мақсаттары мен принциптерінің Алма-Ата декларациясына қол қойылды.
1995 жылы 29 сәуірде өткен референдум нәтижесінде Назарбаевтың президенттік өкілеттігі 2000 жылға дейін ұзартылды. 1999 жылы 10 қаңтарда Назарбаев 79,78% дауыспен президент болып сайланды.
===2000–2010 жылдар ===
2005 жылы 4 желтоқсанда Назарбаев Қазақстан Республикасының президенті болып сайланды, сайлауда 91,15% дауыс жинады.
2010 жылдың 15 маусымында Елбасы – Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті мәртебесі ресми бекітілді.
2010 жылдың 23 желтоқсанында Өскеменде өткен форумда ел президентінің өкілеттігін 2020 жылға дейін ұзарту туралы ұсыныс айтылды, ол үшін жалпыреспубликалық референдум өткізу керек еді. Ұсыныс білдірушілердің бірі – Олжас Сүлейменов болатын. Көп ұзамай 2011 жылдың 7 қаңтарында Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев Республика парламентінің Қазақстан Республикасы Конституциясына қазіргі президенті өкілеттігін 2020 жылғы жалпыхалықтық сайлауға дейін ұзарту бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізу бойынша республикалық референдумға салу туралы ұсынысынан бас тартты.<ref>{{cite web|url=http://www.rian.ru/world/20110107/318483232.html|title=Назарбаев отказался объявить референдум о продлении своих полномочий|author=Ольга Коваленко|date=2011-01-07|work=|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2011-01-07|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/61BheN6FO?url=http://ria.ru/world/20110107/318483232.html|archivedate=2011-08-24|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/01/110106_nazarbayev_referendum.shtml|title=Назарбаев отклонил референдум о президентстве до 2020|author=|date=2011-01-07|work=|publisher=[[Русская служба Би-би-си|BBC]]|accessdate=2011-01-07|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Bhk8q4s?url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/01/110106_nazarbayev_referendum.shtml|archivedate=2011-08-24|deadlink=no}}</ref> Бірақ қол жинау тоқтаған жоқ, сөйтіп 2011 жылдың 13 қаңтарында осы бастаманы қолдап 5 миллион 16 мың қол жиналды. 2011 жылдың 14 қаңтарында Қазақстан Парламенті Конституцияға түзету енгізуді бірауыздан қабылдады. 31 қаңтарда Қазақстан Конституциялық кеңесі сайлауды референдумға ауыстыру туралы заңды конституцияға сай емес деп тапты.<ref>[http://www.rg.ru/2011/01/31/nazarbaev-anons.html Конституционный совет Казахстана признал незаконным продление полномочий Нурсултана Назарбаева] [[Российская газета]], 31.01.2011.</ref>
Сол күні халыққа жолдауында президент Конституциялық кеңестің шешімін қолдап, мерзімінен бұрын президенттік сайлау өткізуді ұсынды.<ref>[http://news.ucoz.kz/board/1-1-0-208 Назарбаев отказался от референдума и решил провести досрочные выборы]</ref> 3 сәуірде мерзімінен бұрын өткен сайлауда 2016 жылдың желтоқсанына дейін Қазақстан Республикасының президенті болып сайланды. Орталық сайлау комиссиясының соңғы есебі бойынша, Нұрсұлтан Назарбаев 95,5% дауыс жинады. Конституция бойынша бір тұлға екі реттен артық қатарынан сайлауға қатыса алмайды, бірақ бұл шектеудің Қазақстан Республикасының тұңғыш президентіне қатысы жоқ.
2015 жылы наурызда Назарбаев 2015 жылы 26 сәуірде өтетін Қазақстан Республикасының мерзімінен бұрын өтетін президенттік сайлауына қатысуға үміткер ретінде тіркелді.<ref>{{cite news|url=http://election.vlast.kz/article/centrizbirkom-zaregistriroval-nazarbaeva-kandidatom-v-prezidenty|title=Центризбирком зарегистрировал Нурсултана Назарбаева кандидатом в президенты|publisher=election.vlast.kz|date=2015-03-15}}</ref> Сайлауда 97,75% дауыс жинады.
===Отставка және кейінгі қызмет ===
2019 жылы 19 наурызда 2019 жылдың 20 наурызынан бастап президенттік өкілеттігін өз қалауымен өткізетін қаулы қабылдады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/6234286|title=Нурсултан Назарбаев ушел в отставку|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2019-03-19|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.svoboda.org/a/29830559.html|title=Путин прощается с Елбасы. Казахстан и Россия после Назарбаева|publisher=Радио Свобода}}</ref> Халыққа үндеуінде Назарбаев:
{{Quote|Мен Қазақстан Республикасының президенті ретінде өкілеттігімді тоқтату жөнінде шешім қабылдадым. Биыл еліміздің ең жоғарғы лауазымындағы қызметін атқарып келе жатқаныма отыз жыл толады. Мен Қазақстан Республикасының президенті ретінде өкілеттігімді тоқтату жөнінде шешім қабылдадым<ref>{{Cite web |url=https://informburo.kz/novosti/nursultan-nazarbaev-prinyal-reshenie-slozhit-polnomochiya-prezidenta-kazahstana.html |title=Нурсултан Назарбаев принял решение сложить полномочия Президента Казахстана |author=|website=Informburo.kz |date=2019-03-19 |publisher=}}</ref>}}
- деп жариялады.
Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша президент өкілеттігі Парламент сенаты төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевқа беріледі, ол 20 наурызда Қазақстан парламенті қос палатасының біріккен отырысында ант берді. Бұдан кейін Назарбаев елдің Қауіпсіздік кеңесі төрағасы, Конституциялық кеңестің мүшесі және «Нұр Отан» партиясының төрағасы лауазамын сақтап қалды.<ref>{{cite news|last=Жуков|first=Сергей|title=Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев ушел в отставку|url=https://p.dw.com/p/3FItr|work=[[Deutsche Welle|DW]]|date=2019-03-19}}</ref>
165-жол:
{{Quote|Кейінгі кезде өзінің «пролетарлық» тегімен көкірек қағу басқа бір нәрсенің салқынымен алмасты: қайткенде де өз тегінен «ақсүйектік» қасиет іздеп табу етек алды. Ондай біздің тұқымда болған емес. Мен – қойшылардың ұлымын, немересімін және шөбересімін. Демек, ешқандай ақсүйектер әулетінен емеспін.}}
Ауыл шаруашылығымен айналысатын Әбіш пен Әлжанның отбасында дүниеге келді. Ұлы жүздің Шапырашты руынан шыққан. Нұрсұлтан Назарбаевтың әкесі Әбіш 1903 жылы Алатау баурайында Назарбайдың отбасында туылған. Әбіш Назарбаев 1971 жылы көз жұмды. Назарбаевтың анасы Әлжан 1910 жылы Жамбыл облысы, Қордай ауданы, Қасық аулында молданың отбасында дүниеге келген, ол да 1977 жылы дүниеден озды. Анасы Дулат руының ішінде Жаныс елінен, одан Бесқалмақтан тарайды.
* Бауыры – Сатыбалды Назарбаев (1947–1981).
172-жол:
Үш қызы:
* [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға]] (1963 ж.т.) 2021 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстан Парламенті мәжілісінің депутаты, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының төрағасы (2019-2020), Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті қорының директоры (2007 жылдан бері), «Асар» республикалық партиясының көшбасшысы (2003–2006), «Қазақстан жастар конгресі» ЗТБ және Астана Опера кеңесінің төрайымы. Ажырасқан (бұрынғы күйеуі – Р.М. Әлиев); үлкен ұлы Нұрәли Әлиев (1985 ж т) «Нұрбанк» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы қызметін атқарған, «Қазақстан даму банкі» АҚ вице-президенті, Астаны қ-сы әкімінің орынбасары қызметін атқарған; ҚР Орталық сайлау комиссиясы төрағасы Берік Имашевтің қызы Аида Имашеваға үйленген. Екінші ұлы – Айсұлтан Назарбаев (1990–2020), футболист, Қазақстан футбол федерациясы басшының қызметіне үміткер; бизнесмен Қайрат Боранбаевтың қызы Алима Боранбаева үйленген.
* [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара]] (1967 ж.т.) Н.Ә.Назарбаев атындағы білім беру қорын басқарады, Қазақстан Халық банкінің ірі акционері. Тимур Құлыбаевтың жары.
* [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия]] (1980 ж.т.) – қоғам қайраткері, Қазақстан экологиялық ұйымдары ассоциациясы президуимының төрағасы, Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар кеңесінің басшысы, «Жасыл ел» жастар еңбек отряды кеңесінің төрағасы. Күйеуі – Димаш Досанов, «ҚазТрансОйл» АҚ президенті.
▲* [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара]] (1967 ж.т.) Н.Ә.Назарбаев атындағы білім беру қорын басқарады, Қазақстан Халық банкінің ірі акционері. Тимур Құлыбаевтың жары.
▲* [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия]] (1980 ж.т.) – қоғам қайраткері, Қазақстан экологиялық ұйымдары ассоциациясы президуимының төрағасы, Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар кеңесінің басшысы, «Жасыл ел» жастар еңбек отряды кеңесінің төрағасы. Күйеуі – Димаш Досанов, «ҚазТрансОйл» АҚ президенті.
[[File:Shanghai Cooperation Organisation Bishkek 2007.jpg|thumb|alt=A.|Нұрсұлтан Әбiшұлы Назарбаев Шанхай конференциясында.]]
Line 190 ⟶ 188:
Назарбаевтың президент ретінде қабылдаған бастамаларының бірі – Семей ядролық полигонын жауып, ізінше әлемде 4-орын алатын ядролық қару арсеналынан бас тартты. Қазақстан ядролық қаруды таратпау жөніндегі келісімшарттар мен институттардың белсенді қатысушысына айналды.<ref>{{cite web | url = https://time.kz/articles/ugol/2020/07/01/dobavlyaya-druzej-i-sokrashhaya-vragov | title = Добавляя друзей и сокращая врагов | publisher = time.kz | accessdate = 2021-06-25 |date=2020-07-01}}</ref><ref>{{cite web | url = https://www.kp.ru/daily/27150/4246518/ | title = Нурсултан Назарбаев: миротворец и строитель государства | publisher = kp.ru | accessdate = 2021-06-25 |date=2020-07-02}}</ref><ref>{{cite web | url = https://24.kz/ru/news/policy/item/323630-politologi-korei-n-nazarbaev-mirotvorets-i-mediator | title = Политологи Кореи: Н. Назарбаев – миротворец и медиатор | publisher =24.kz | accessdate = 2021-06-25 |date=2019-06-22}}</ref>
1990 жылдары президент Қазақстанның сыртқы саясатының көпвекторлы қырын жариялады, яғни халықаралық істерде маңызды роль атқаратын кез келген мемлекетпен достық қарым-қатынасты дамыту.<ref>{{cite web | url = https://inbusiness.kz/ru/news/mnogovektornaya-politika-pozvolila-zarekomendovat-nas-kak-mirolyubivuyu-naciyu-nursultan-nazarbaev | title = Многовекторная политика позволила зарекомендовать нас как миролюбивую нацию – Нурсултан Назарбаев | publisher = inbusiness.kz | accessdate = 2021-06-25 |date=2021-04-28}}</ref> Президенттік жылдарында Қазақстан 130 елмен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Аймақтық интеграция аясында Назарбаев бұрынғы КСРО мемлекеттерінің экономикалық-сауда қарым-қатынасын жандандыруға күш салды, Еуразия экономикалық одағының экономикалық маңызын алға тартты.
Қазақстан халықаралық ұйымдардың қызметіне белсене араласты. 2010 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ-ға, 2011 жылы Ислам ынтымақтастығы ұйымына төрағалық етті. Шанхай ынтымақтастық ұйымының жұмысына бірінші күннен-ақ белсене кірісті, ал 2010–2011 жылдары оған төрағалық етті. 2016 жылы БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 2017–2018 жылдарға тұрақты емес мүшесі боп тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.dw.com/ru/%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD-%D0%B2%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B5-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BB-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BC-%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D0%B0-%D0%BE%D0%BE%D0%BD/a-41988111 | title = Казахстан впервые стал председателем Совбеза ООН | publisher =dw.com | accessdate = 2021-06-25 |date=2019-07-25}}</ref>
Line 203 ⟶ 201:
===Әлеуметтік-экономикалық даму ===
КСРО құлаған соң 4 жылдың ішінде Қазақстанның өнеркәсіптік өндірісі екі есе қысқарды, ауылшаруашылығы 30 пайызға қысқарды, көптеген ірі кәсіпорындар жабылды. Қазақстанды басқарған жылдары ел экономикасының көлемі (ЖІӨ) 15 есе өсті, халықтың табысы доллармен есептегенде 9 есеге артты, кедейлік 10 есеге яғни 90 пайызға азайды. 2018 жылы жалпы өнеркәсіптік көлемде өңдеу секторы 40 пайыздан асты. Қазақстанда баспанамен қамту көлемі жылына 10 миллион квадрат метрден асып түсті, бір адамды баспанамен қамту 21,8 м квадратқа өсті.
1997 жылы президент «Қазақстан-2030» даму стратегиясын жасақтады. Оның басты мақсаттарының бірі – шетелдік инвестиция мен ішкі қордың үлесі жоғары болатын ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсім. Президенттің басшылығымен Шетелдік инвесторлар кеңесі құрылды. 1993–2006 жылдары Қазақстан 51,2 млрд доллар тікелей шетелдік инвестиция тартты (Орталық Азиядағы инвестицяның 80%-дан астамы).
Макроэкономикалық тұрақтылықты қамту мақсатында елдің мұнайдан түскен табысының жартысын жинау есебінен Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры құрылды.
Назарбаев астананы Алма-ата қаласынан Астанаға көшіруді қолдады. 1995 жылдың 15 қыркүйегінде «Қазақстан Республикасының астанасы туралы» қаулы қабылдады, оған сәйкес жоғарғы және орталық билік органдарын Ақмола қаласына көшіру жұмыстарын ұйымдастыру бойынша мемлекеттік комиссия құруды тапсырды. 1997 жылы 10 желтоқсанда Ақмола Қазақстан астанасы болып бекітілді, ал 1998 жылдың 6 мамырында қаланың атауы Астана деп өзгертілді, 2019 жылы Нұр-Сұлтан деп аталды.
Түлектер қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде таза сөйлеуі үшін білім саласында үш тұғырлы тіл қағидасы жарияланды. 1993 жылы президент «Болашақ» білім беру бағдарламасын ашты, оның аясында мектеп түлектері конкурс бойынша мемлекеттік стипендиямен шетелге оқуға жіберілді. Бағдарлама бойынша 15 мың маман дайындалды. 2010 жылы президенттің бастамасымен Назарбаев университеті және Назарбаев Зияткерлік мектебі ашылды.
Денсаулық сақтау саласында міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне біртіндеп өту жүзеге асырылды. Бұл халықтың, мемлекеттің және жұмыс берушінің ынтымақтас жауапкершілігіне негізделді.
2010 жылы президенттің қаулысымен Қазақстан Республикасының үдемелі индустиралды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Экономиканың шикізат секторын дамыту арқылы экономиканың бәсекеге қабілеттілігін әртараптандыру және арттыру, табысты арттыру арқылы халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында құрылды.
2012 жылдың желтоқсанында дамыған 30 елдің қатарына кіру мақсатында Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму бағдарламасы жасақталды.<ref>{{cite web | url = https://ria.ru/20130319/928029566.html | title = Эксперты: программа "Казахстан-2050" - образ будущего для государства | publisher = РИА Новости | accessdate = 2021-06-25 |date=2013-03-19}}</ref>
2008 жылы басталған жаһандық экономикалық дағдарысқа қарсы Назарбаев «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясатын ұсынды. Дағдарысқа қарсы бағдарлама шаралары 5 негізгі бағытқа шоғырланды: қаржы секторын тұрақтандыру; жылжымайтын мүлік нарығындағы түйткілдерді шешу; шағын және орта бизнеске қолдау көрсету; агроөнеркәсіп кешенін ынталандыру; индустриалды және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру. Дағдарысқа қарсы бағдарламаның басты міндеттерінің бірі – халықты әлеуметтік қорғау, атап айтқанда инфляцияны ырықтандыру және негізгі азық-түлік бағасын ұстап тұру, бюджеттік қызметкерлердің еңбек ақысын көтеру, халықтың әлеуметтік қорғалмаған тобы: зейнеткерлер, мүгедектер, жетімдерге жас бойынша зейнетақыны, мүгедектік бойынша жәрдемақыны, асыраушысынан айрылуына байланысты жәрдемақыны көтеру арқылы әлеуметтік қамқорлықты жақсарту.<ref>{{cite web | title = Об утверждении Государственной программы инфраструктурного развития «Нұрлы жол» на 2020 – 2025 годы | url = https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900001055 | accessdate=2021-07-20}}</ref>
===Партия===
Line 237 ⟶ 235:
* «Құрмет белгісі» ордені (1972)
2010 жылы 12 мамырда Қазақстан парламентінің төменгі палатасы – Мәжіліс депутаттары Назарбаевқа Елбасы – Қазақстан Республикасы Тұңғыш президенті статусын беретін заң жобасына түзетулерді қарауға бірауыздан қабылдады. 2012 жылы Қазақстан Республикасының Тұңғыш президенті өз статусы бойынша Халық қаһарманы атағының иегері деген норма қабылданды.
2019 жылдың 30 мамырында «Құрметті сенатор» төсбелгісі берілді. Тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаевқа «Қазақстан Республикасының демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде конституциялық-құқықтық негізде қалыптастыруға, сондай-ақ отандық парламентаризмнің қалыптасуы мен дамуына қосқан айрықша үлесі үшін» берілді.<ref>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/29971525.html | title = Назарбаеву официально присвоили статус «почётный сенатор» | publisher = Радио Азаттык | date= 2019-05-30 | accessdate = 2019-07-31}}</ref><ref>{{cite web | url = https://informburo.kz/novosti/nazarbaev-poluchil-znak-pochyotnogo-senatora-budu-prihodit-budem-sovetovatsya-90892.html | title = Назарбаев получил знак почётного сенатора: Буду приходить, будем советоваться | publisher = Informburo.kz | date= 2019-06-06 | accessdate = 2019-07-31}}</ref>
Line 244 ⟶ 242:
==Мәдениет ==
Нұрсұлтан Назарбаеатың өмір жолы «Елбасы жолы» киноэпопеясында баяндалды. Киноэпопеяның алғашқы төрт фильмі – «Балалық шағымның аспаны» (2011), «Отты өзен» (2013), «Темір тау» (2013), «Тығырықтан жол тапқан» (2014) болашақ президенттің балалық шағы, жасөспірім және жастық шағын баяндайды. Қазақстандық режиссер Рүстем Әбдірәшов түсірді. Назарбаевтың бала күнгі ролін жас актер Елжас Әлпиев сомдады, жастық шағын Нұрлан Әлімжанов сомдады. Әжесінің ролін Бибігүл Төлегенова, анасын Наталья Орынбасарова, әкесін Нұржұман Ықтымбаев ойнады. Қазақстан тарихы мен тұтас посткеңестік кеңістіктегі бетбұрысты кезең тура келген 90 жылдарды қамтитын эпопеяның қорытынды фильмі «Жұлдыздар тоғысқанда» деп аталды. Оның түсіріліміне ресейлік режиссер Сергей Снежкин шақыртылды. Аталған режиссердің күрделі тарихи сериалдарды қою тәжірибесі мол. «Жұлдыздар тоғысқанда» картинасындағы басты ролді Берік Айтжанов сомдады.<ref>{{cite web|url=http://tass.ru/kultura/2203925|title=В Казахстане российский режиссёр Снежкин снимает фильм о первом президенте республики|author=|date=2015-08-23|work=|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2016-03-01|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|url=http://today.kz/news/article/2015-11-12/702504-702504-kazahstanskie-chinovniki-ozhidayut-ot-snezhkina-interesnyij-film-o-nazarbaeve/|title=Казахстанские чиновники ожидают от Снежкина интересный фильм о Назарбаеве|author=|date=2015-11-11|work=|publisher=Today.kz|accessdate=2016-03-01|lang=}}</ref>
2011 жылы қыркүйекте НТВ телеарнасында режиссер Александр Моховтың «Ельцин. Тамыздың үш күні» фильмі жарыққа шықты. 2011 жылы қарашада Астанадағы Бейбітшілік сарайында Еркін Жуасбектің Қазақстан тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай президенттің Қазақстан тәуелсіздігін алу мен бекіту кезеңіндегі ролі туралы «Терең тамырлар» драмасының тұсауы кесілді.<ref>{{Cite web |url=http://segodnja.kz/2011/11/26/nazarbaev-okazalsya-geroem-spektaklya/ |title=Образ Назарбаева в театре |accessdate=2012-01-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111228071854/http://segodnja.kz/2011/11/26/nazarbaev-okazalsya-geroem-spektaklya |archivedate=2011-12-28 |deadlink=yes }}</ref>
Line 250 ⟶ 248:
2004 жылдан бастап «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылды. Бағдарламаның мақсаты – Қазақстандағы тарихи және мәдени ескерткіштерді қалпына келтіру.<ref>{{cite web | url = https://e-history.kz/kz/e-resources/show/13230/ | title = «Мәдени мұра» бағдарламасы: жазба деректерді жинау және жариялау мәселелері | publisher = e-history.kz | accessdate = 2021-06-25 |date=2013-08-22}}</ref>
Орталық Азиядағы ең ірі екі театр «Астана опера» және «Астана балеттен» басқа Қазақстан астанасында Назарбаевтың бастамасымен Қазақ ұлттық хореография академиясы ашылды.
2017 жылы президент рухани құндылықтарды сақтап қалу мақсатында «Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізін қалады. Қазақ тілін әлемдік кеңістікке интеграциялау үшін біртіндеп латын әліпбиіне ауысу жоспарланды. «Қазақстанның киелі географиясы» жобасының нысандары елдегі туризмді дамыту орталықтарына айналды. Тарих, саясаттану, әлеуметтану, философия, психология, мәдениеттану, филология бойынша 100 заманауи оқулық қазақ тіліне аударылды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/ru/events/akorda_news/press_conferences/statya-glavy-gosudarstva-vzglyad-v-budushchee-modernizaciya-obshchestvennogo-soznaniya | title = Статья Главы государства "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания" | publisher = akorda.kz | accessdate = 2021-06-25 |date=2017-04-12}}</ref>
Line 256 ⟶ 254:
2018 жылы Түркістан қаласы облыс орталығы болып бекітілді, содан кейін қаланы жаңарту мен дамыту жұмыстары басталып кетті. Түркістан – қазақ хандығының көне астанасы және «түркі әлемінің рухани астанасы» ретінде белгілі. Түркістан облысын құру туралы қаулысына қол қоятын күні Назарбаев жиналыста ұлттық компаниялар мен ірі бизнес өкілдерін қала құрылысына белсене қатысуға шақырды. 2021 жылы Назарбаев Түркістанда жаңа салынған нысандар – әуежай, керуен-сарай және басқа да нысандарды аралап көрді. Түркістан жылдар бойы мұндай қайта жаңғыруды бастан өткермегенін айтты.
2020 жылы Назарбаевтың бастамасымен Нұр-Сұлтанда аумағы 22 мың метр квадрат болатын Қ.Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық-драма театры құрылды. Журналистермен сұхбатында ол астананы көшіргелі бері қалада жаңадан үлкен қазақ драмтеатрын тұрғызуды армандағанын жеткізді.
2020–2021 жылдары эксклюзив сұхбаттар негізінде көпсериялы деректі фильм «Штрихи к портрету» циклі жарық көрді. Фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірі мен қайраткерлігіне арналған.
2021 жылы Назарбаевтың өмірі туралы «Қазақ: алтын адамның тарихы» деректі фильмі жарыққа шықты. Режиссері Оливер Стоун және Игорь Лопатёнок.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/11914655|title=В Москве прошёл закрытый показ фильма Оливера Стоуна о Назарбаеве|website=ТАСС|access-date=2021-07-16}}</ref>
Line 320 ⟶ 318:
{{Қазақстан басшылары (1917 жылдан бастап)}}
{{Қазақстан үкіметі басшылары}}
{{Leaders CP of Kazakhstan}}
| |||