Қарашайлар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
толықтыру
нақтылау
20-жол:
== Тілі ==
Түркі тілінің қыпшақ тобына жататын қарашай-балқар тілінде сөйлейді. Қарашай тілі кейде тау түркілері, татар-шағатай, тау татарлары, тау балқарларының тілі, қарашай-балқар тілі деп те аталып келді. Қарашайлар өз тілдерін таулу тил, кьарачай тил деп атайды. Қарашай тілінің әдеби негізін баксан-чегем диалектісі құрайды. Қарашай жазуы [[кириллица]]ға негізделген.
 
== Діні ==
Қарашайлардың ата-бабалары табиғаттың күштеріне сыйынған. Қарашайлардың Тәңірге, аналықтың құдайы Ұмайға, жабайы аңдардың құдайы және жұртқа айран жасаудың сиқырын ашқан ''Апсаты'' құдайға, бөрілердің пірі Аштутурға сенгені туралы деректер бар. Бөрі қасиетті жануар болып саналанған. Жұрт түрлі әулие ағаштарға, тастарға, бұлақтарға сыйынған. Мысалы, ''Жаңғыз Терек'' ағашына және ''Әсет Байрам'' тасына сыйынған. Кейін жұрттың арасында [[мәсіхшілік]] діні кең жайылған.
 
[[18 ғ.]] бері қарашайлар [[Сүнни]] [[Исләм]] дінін ұстайды. Қарашайлар Кавказ соғысы кезінде, Кеңес үкіметі билеген 70 жылдан астам кезеңде, айдауда да мұсылман дінін берік сақтаған. Иса пайғамбардың анасын Мәриямді, христиан апостолдарын да қастерленген. Бірақ қазір бұл қарашайлардың тарихы мен мәдениетінің бір бөлшегі болып қалды. Қарашайлардың діні ше жалғыз Құдайға, [[Аллаһ]]қа табынып, [[Мұхаммед пайғамбар]]дың хадистерін сыйынып тұру.
 
== Тарихы ==
Line 27 ⟶ 32:
 
=== «Жабайы дивизия» ===
[[Сурет:Karachaili.jpg|250px200px|thumb]]
[[Кавказ соғысы]]нда қарашайлар басқа Кавказ халықтары сияқты [[Ресей]]мен соғысқан. Кейін Ресей империясының билігін танып, Ресейдің азаматтары болып кетті. [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]] болған кезде қарашайлар Ресейдің жағында соғысқан, Ресейге көп жеңіс әкелген. Қарашайлар өздерін ержүрек әскерлер ретінде көрсетті, ажалдан қорықпай, ұрыста жеңілмейтін еді. Сондықтан Кавказда құрастырылған дивизия «жабайы дивизия» деп атаған.
 
Line 40 ⟶ 45:
== Мәдениеті ==
Қарашайлардың мәдениеті [[Малқарлар|малқар мәдениетімен]] бірдей. Бірнеше түрлі билер бар. Олар — ''түзтебсеу'', ''аслан би'', ''ғоллу'', ''дүбет'', ''саңдырақ'', ''исламмей'', ''жаңғызға бару'', ''абзех''.
[[Сурет:Карачай.jpg|250px|thumb]]
 
Басқа [[Кавказ]] халықтарындай [[нарттар]] туралы дастандар қалған. ''Индыр'', ''долалай'', ''инай'', ''ачемез'', ''ер йырси'' деген әндердің түрлері бар. «Бекболат», «Гапалау», «Аузунда тау», «Ачемез», «Бинечер», «Апсаты» деген жырлар қалған.
 
Line 48 ⟶ 53:
 
Қарашайлардың тағамдары ет, сүт және көкөністерден құрастырылған. ''Баста'' деген тары ботқа негізгі тағамдарының бірі еді. ''Айран'', ''қаймақ'', ''ірімшік'' кең жайылған. ''[[Хычин]]'' деген [[шелпек]]терін пісіреді. Шұжықтар, орамаларды жасайды. Сүт, май, тұз бен бұрыш қосылған шай ішеді. Нанды жиі өздері пісіреді.
[[Сурет:Карачай.jpg|250px|thumb]]
 
== Діні ==
Қарашайлардың ата-бабалары табиғаттың күштеріне сыйынған. Қарашайлардың Тәңірге, аналықтың құдайы Ұмайға, жабайы аңдардың құдайы және жұртқа айран жасаудың сиқырын ашқан ''Апсаты'' құдайға, бөрілердің пірі Аштутурға сенгені туралы деректер бар. Бөрі қасиетті жануар болып саналанған. Жұрт түрлі әулие ағаштарға, тастарға, бұлақтарға сыйынған. Мысалы, ''Жаңғыз Терек'' ағашына және ''Әсет Байрам'' тасына сыйынған. Кейін жұрттың арасында [[мәсіхшілік]] діні кең жайылған.
 
[[18 ғ.]] бері қарашайлар [[Сүнни]] [[Исләм]] дінін ұстайды. Қарашайлар Кавказ соғысы кезінде, Кеңес үкіметі билеген 70 жылдан астам кезеңде, айдауда да мұсылман дінін берік сақтаған. Иса пайғамбардың анасын Мәриямді, христиан апостолдарын да қастерленген. Бірақ қазір бұл қарашайлардың тарихы мен мәдениетінің бір бөлшегі болып қалды. Қарашайлардың діні ше жалғыз Құдайға, [[Аллаһ]]қа табынып, [[Мұхаммед пайғамбар]]дың хадистерін сыйынып тұру.
 
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қарашайлар» бетінен алынған