Мордвалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
нақтылау |
|||
1-жол:
[[Сурет:mordva.jpg|thumb|Дәстүрлі киім киген мордва шаруасы, Симбирск губерниясы, XIX ғасырдың ІІ-жартысы.]]▼
'''Мордвалар''' – [[Ресей]]дің [[Мордовия|Мордовия Республикасында]] тұратын ұлт. Оған қоса [[Ресей Федерациясы]]ның [[Куйбышев облысы|Куйбышев]], [[Пенза облысы|Пенза]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Ульяновск облысы|Ульяновск]] облыстарында [[Башқұртстан]]да, [[Татарстан]]да, [[Сібір]]де, Орталық Азия мен Кавказда тұрады. Халық саны шамамен 1,191 млн. Эрзя және мокша аталатын екі этникалық топтан тұрады. Мордвалар еуропа үлкен нәсілдің көшпелі түріне жатады. Мокшаларда кейбір моңғолоидтық белгілер байқалады. Мордва тілі көптеген диалектілерге бөлінеді. Мордваларда орыс тілінің ықпалы басым. Жазуы кириллица негізінде. [[Христиан діні]]нің православие тармағын ұстанады. Мордвалар [[фин-угор]] тайпаларынан шығып, [[Еділ]] мен [[Ока]] өзендері аралығында тұрған.▼
'''Мордвалар''' – [[Ресей]]дің [[Мордовия|Мордовия Республикасында]] тұратын ұлт. Оған қоса [[Ресей Федерациясы]]ның [[Куйбышев облысы|Куйбышев]], [[Пенза облысы|Пенза]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Ульяновск облысы|Ульяновск]] облыстарында [[Башқұртстан]]да, [[Татарстан]]да, [[Сібір]]де, Орталық Азия мен Кавказда тұрады. Халық саны шамамен 1,191 млн.
Негізгі кәсібі – егіншілік (күздік арпа, бидай, тары). Мал шаруашылығы да жақсы дамыған (сиыр, қой, ешкі). Мордвалар омарташылық кәсібімен де айналысады. Тұрғын үйлері бөренелерден салынып, екі бөлмеден тұрады. Әйелдердің дәстүрлі киімдері: кестеленген, мол әшекей тағылған кеудеше. Бас киімдері қалың матадан жасалған тақия немесе орамал, жамылғы. Ең салтанатты, халық көп жиналатын мейрамдары күзде өткізіледі ([[Вель-ава]]).<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.</ref>▼
==Қоныстануы, саны==
Мордвалардың (мокшалар мен эрзяндар) XVI ғасырдың аяғындағы жалпы саны 150 мың, 1719 жылы - 107 мың, 1764 жылы болған III ревизияға сәйкес - 221,1 мың, 1781 жылғы IV ревизияға сәйкес - 279,9 мың, 1796 жылғы V ревизияға сәйкес - 345,5 мың, 1835 жылғы VIII ревизияға сәйкес - 480 мың, ал 1858 жылғы X ревизияға сәйкес 660-680 мың адам шамасында болды. 1897 жылғы Ресей империясынжа жүргізілген халық санағының нәтижесінде мордвалық диалекттерде сөйлейтін 1023,8 мың адам тіркелген. XX ғасырдың басына қарай Рязан, Воронеж, Тамбов, Пенза, Нижегород, Симбирск, Қазан, Самара, Саратов, Орынбор, Уфа, Томбы, Ақмола, Енисей, Торғай губернияларында мекендеген. 1917 жылы мокшандар мен эрзяндардың жалпы саны 1200 мыңға жетті. 1926 жылғы Пенза, Ульяновск, Нижегород губернияларындағы (кейін Мордва автономиясының құрамына енді) санақ бойынша 237 мың мокшан және 297 мың эрзян тіркелген.
Line 66 ⟶ 63:
|3,1 %
|}
== Тарихы ==
▲
▲[[Сурет:mordva.jpg|thumb|Дәстүрлі киім киген мордва шаруасы, Симбирск губерниясы, XIX ғасырдың ІІ-жартысы.]]
▲Негізгі кәсібі – егіншілік (күздік арпа, бидай, тары). Мал шаруашылығы да жақсы дамыған (сиыр, қой, ешкі). Мордвалар омарташылық кәсібімен де айналысады. Тұрғын үйлері бөренелерден салынып, екі бөлмеден тұрады. Әйелдердің дәстүрлі киімдері: кестеленген, мол әшекей тағылған кеудеше. Бас киімдері қалың матадан жасалған тақия немесе орамал, жамылғы. Ең салтанатты, халық көп жиналатын мейрамдары күзде өткізіледі ([[Вель-ава]]).<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.</ref>
==Мордва халқының жалпыресейлік құрылтайы==
| |||