Тасбақалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш Түрлері туралы қостым |
||
20-жол:
Тасбақалардың ерекшелігі денесі сүйекті-мүйізді не сүйекті-терілі сауытпен қапталған. Арқа сауытын [[карапакс]], ал бауыр сауытын [[пластрон]] деп атайды. Сауытының ұзындығы 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. [[Карапакс]] теріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне омыртқа қанаттары және қабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ қабырғаларынан құралған. Екі сауыттың біріккен жері тарамыс сіңірмен қозғалмалы түрде не сүйектері кірігіп жалғасады. Екі сауыт арасынан Тасбақалардың басы, мойны, аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды сауыт ішіне жиып алады. Көру, иіс сезу органдары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында тістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді мүйізді қабыршақтары бар. Құрлық Тасбақалары негізінен өсімдік қоректі; тұщы [[су]] Тасбақалары [[балық]]тармен, қосмекенділермен, омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. Құрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз жұмыртқа салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. Шар немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты әктасты қабыршақпен ([[құрлық тасбақалары]]нда), не терілі жабынмен ([[тұщы су тасбақалары]]нда) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай ([[Піл тасбақасы|піл тасбақаларында]] 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.
==Тасбақалардың қорегі==
Тасбақалар негізінен шөппен қоректенеді. Олар шөптердің, жабайы гүлдердің және жоғары протеинді өсімдіктердің көп түрін жей береді. Сонымен қатар олар суды да көп мөлшерде пайдаланады. Кейбір тасбақалар жәндіктер мен құрттарды да, тіпті өлген үлкен жануарлардың қалдықтарын да жейді.
==Жұмыртқалары мен балалары==
Ұрғашы тасбақалар індер қазып, сонда жұмыртқа салады. Олар бір салғанда бір жұмыртқадан елу бір жұмыртқаға дейін жетеді. Ал тасбақалардың түрлеріне байланысты жұмыртқалар екі ай мен бір жылдан астам уақыт аралығында дамып жетіледі. Балаларының жынысы ұяның температурасына байланысты болады. Жылы ұяда, әдетте, ұрғашы балалар, ал салқын ұяда еркек балалар жетіледі. Жұмыртқадан шыққаннан кейін жас тасбақалар өздігінен өмір сүреді.
==Тасбақалардың өміршеңдігі==
Тасбақалар – ұзақ жасайтын жануарлар. Көптеген тасбақалардың 150 жылдан астам уақыт өмір сүретіндігі туралы жазбалар бар. Туи Малила ең ұзақ өмір сүрген тасбақа болды. Ол 1965 жылы 188 жасында өлген.
==Галапагостық алып тасбақа==
Тынық мұхитының вулканды Галапагос аралдарында кездесетін галапагостық алып тасбақалар – әлемдегі ең үлкен тасбақалар. Бұл үлкен, денелі тасбақалардың жасы 100-ден асады. Әдетте, олардың биіктіктері 1,2 м-ге, ал салмақтары 230
кг-ға дейін жетеді. Тарихта қалған ең үлкен галапагостық алып тасбақаның сауыты 1,5 м, ал салмағы 250 кг-ға дейін жетеді. Галапагостық алып тасбақаларға жойылу қаупі төніп тұр.
==Сәулелі тасбақа==
Сәулелі тасбақа – әлемдегі ең әдемі тасбақалардың бірі. Бұл тасбақаның сауытында жұлдыз бейнесіндегі сарғыш сәулелі сызықтар бар. Сәулелі тасбақа [[Мадагаскар аралдары]]ның бірнеше аймақтарында кездеседі. Бұл жануарлар негізінен шөптермен, жемістермен және де шырынды өсімдіктермен қоректенеді.
==Альдабра алып тасбақасы==
Альдабра алып тасбақасы – әлемдегі ең үлкен тасбақалардың бірі. Бұл [[Сейшель]]дегі [[Альдабра аралдары]]нда кездеседі.
==Африка тасбақасы==
Африка тасбақасы – үлкендігі жағынан әлемдегі үшінші тасбақа, бұл – [[Африка]] жеріндегі ең үлкені. Сонымен қатар, ол – құрғақтағы өмірге толығымен бейімделген әлемдегі жалғыз тасбақа. Африка тасбақасы [[Сахара шөлін]]ің және [[Чад]], [[Эритрея]], [[Эфиопия]], [[Мали]], [[Мавритания]], [[Нигерия]], [[Сенегал]] және [[Судан]]ның жартылай құрғақ аймақтарының жергілікті тасбақасы болып табылады.
==Мадагасакрлық өрмекші тасбақасы==
Мадагаскар аралдарының жергілікті жануары Мадагаскарлық өрмекші тасбақасы – әлемдегі ең кішкентай тасбақа.
==Мысырлық тасбақа==
Сары немесе жасыл сары мысырлық тасбақа – әлемдегі ең кіші тасбақалардың бірі. Бұл Жерорта теңізі бассейнінің оңтүстік-шығыс бөлігінен бастап [[Ливия]]дан [[Израиль]]ге дейінгі аймақта кездеседі. Әдетте, бұлар құмды және тастақты аймақтарды мекендейді. Тарихта болған ең үлкен мысырлық тасбақаның ұзындығы 128 см болды. Мысырлық тасбақа жойылу қарсаңында тұр. Бұл жануарлардың жойылуына себеп болып отырған ең басты екі себеп – олардың өмір сүру орталарының жойылуы және де жануарларды заңсыз сату.
==Шөл тасбақасы==
Шөл тасбақасы – [[Солтүстік Америка]]ның [[Сонора]] және [[Мохаве шөлдері]]нің жергілікті тасбақасы. Шөл тасбақасы – гофер тасбақа. Гофер тасбақалар ін қазатын тасбақаға жатады. Олардың жалпақ алдыңғы аяқтары ін қазуға ыңғайлы болады. Гофер тасбақаларының төрт түрі белгілі. Бұл тасбақалар шамамен 60 миллион жыл бұрын [[Солтүстік Америка]]да пайда болған. Олар – ежелден келе жатқан жануарлардың бірі.
<ref> https://tilalemi.kz/books/7371.pdf </ref>
====
Тасбақалардың [[Қазақстан]]да 2 тұқымдасы: тұщы су тасбақалары және құрлық тасбақалары, олардың бір-бірден түрлері ([[батпақ тасбақасы]]) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – [[дала тасбақасы]] республиканың оңтүстігінде таралған. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref>
| |||