Тасбақалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Disambiguation links
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Disambiguation links
18-жол:
'''Тасбақалар''' ({{lang-la|Testudines}}) – [[бауырымен жорғалаушылар]] отрядының бірі. [[Триас]] кезеңінен белгілі, [[котилозаврлар]]дан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық [[құрлық]][тарда (тек [[Антарктида]]да кездеспейді), негізінен тропиктік және [[субтропиктер|субтропиктік]] аймақтарда таралған, әр [[тұқымдас]]тың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық [[шөл]]ді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, [[өзен]], [[көл]], [[батпақ]], елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, [[мұхит]]тарды мекендейді. [[Суық]] және [[құрғақшылық]] кезде [[қыс]]қы, кейде [[жаз]]дық ұйқыға кетеді.
 
Тасбақалардың ерекшелігі денесі [[сүйек]]ті-[[мүйіз]]ді не сүйекті-терілі [[сауыт]]пен қапталған. Арқа [[сауыт]]ын [[карапакс]], ал бауыр сауытын [[пластрон]] деп атайды. [[Сауыт]]ының ұзындығы 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. [[Карапакс]] [[тері]]ден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне [[омыртқа]] қанаттары және [[қабырға]]лар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ [[қабырға]]ларынан құралған. Екі [[сауыт]]тың біріккен жері тарамыс [[сіңір]]мен қозғалмалы түрде не [[сүйек]]тері кірігіп жалғасады. Екі [[сауыт]] арасынан Тасбақалардың [[бас]]ы, [[мойын|мойны]], аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды [[сауыт]] ішіне жиып алады. [[Көру]], [[иіс сезу]] [[орган]]дары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында [[тіс]]тері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді [[мүйіз]]ді [[қабыршақ]]тары бар. [[Құрлық тасбақалары]] негізінен [[өсімдік]] қоректі; [[тұщы су]] Тасбақалары [[балық]]тармен, [[қосмекенділер]]мен, [[омыртқасыз жануарлар]]мен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. [[Құрлық]]та шағылысады (бір немесе бірнеше жүз [[жұмыртқа]] салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. [[Шар]] немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты [[әктас]]ты [[қабыршақ]]пен ([[құрлық тасбақалары]]нда), не терілі жабынмен ([[тұщы су тасбақалары]]нда) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай ([[Піл тасбақасы|піл тасбақаларында]] 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.
 
Тасбақалардың [[Қазақстан]]да 2 тұқымдасы: [[тұщы су]] тасбақалары және [[құрлық тасбақалары]], олардың бір-бірден түрлері ([[батпақ тасбақасы]]) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – [[дала тасбақасы]] республиканың оңтүстігінде таралған. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, [[Халықаралық табиғат қорғау одағыныңодағы]]ның [[“Қызыл кітап|Қызыл кітабына”]] енгізілген.
 
== Қорегі ==
Тасбақалар негізінен шөппен[[шөп]]пен қоректенеді. Олар шөптердің[[шөп]]тердің, [[жабайы гүлдердіңгүлдер]]дің және жоғары протеинді[[протеин]]ді өсімдіктердің[[өсімдік]]тердің көп түрін жей береді. Сонымен қатар олар суды[[су]]ды да көп мөлшерде пайдаланады. Кейбір тасбақалар жәндіктер[[жәндік]]тер мен құрттарды[[құрттар]]ды да, тіпті өлген үлкен жануарлардың[[жануар]]лардың қалдықтарын да жейді.
 
== Жұмыртқалары мен балалары ==
29-жол:
 
== Тасбақалардың өміршеңдігі ==
Тасбақалар – ұзақ жасайтын [[жануарлар]]. Көптеген тасбақалардың 150 жылдан астам уақыт өмір сүретіндігі туралы жазбалар бар. Туи Малила ең ұзақ өмір сүрген тасбақа болды. Ол 1965 жылы 188 жасында өлген.
 
== Сауыттары ==
Сауыттарының[[Сауыт]]тарының үстіңгі бөлігі [[қалқанша]] деп, ал астыңғы бөлігі құрсақ қалқаншасы деп аталады. Қалқанша немесе сауыт [[күмбез]] пішінде болып, қабырғалары[[қабырға]]лары мен арқасынан шығатын сүйектерден[[сүйек]]терден жасалады. Алдыңғы және артқы аяқтарының арасындағы сүйекті жоталар[[жота]]лар [[бауыр]] сауыты мен арқа сауытын жалғастырады.
{{wikify}}
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тасбақалар» бетінен алынған