Тасбақалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Тасбақалар''' ({{lang-la|Testudines}}) – [[бауырымен жорғалаушылар]] отрядының бірі. [[Триас]] кезеңінен белгілі, [[котилозаврлар]]дан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық [[құрлық]][тардақұрлықтарда (тек [[Антарктида]]да кездеспейді), негізінен тропиктік және [[субтропиктер|субтропиктік]] аймақтарда таралған, әр [[тұқымдас]]тыңтұқымдастың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық [[шөл]]дішөлді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, [[өзен]], [[көл]], [[батпақ]], елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, [[мұхит]]тардымұхиттарды мекендейді. [[Суық]] және [[құрғақшылық]] кезде [[қыс]]қықысқы, кейде [[жаз]]дық ұйқыға кетеді.

Тасбақалардың ерекшелігі денесі [[сүйек]]тісүйекті-[[мүйіз]]дімүйізді не сүйекті-терілі [[сауыт]]пенсауытпен қапталған. Арқа [[сауыт]]ынсауытын [[карапакс]], ал бауыр сауытын [[пластрон]] деп атайды. [[Сауыт]]ыныңСауытының ұзындығы 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. [[Карапакс]] [[тері]]дентеріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне [[омыртқа]] қанаттары және [[қабырға]]ларқабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ [[қабырға]]ларынанқабырғаларынан құралған. Екі [[сауыт]]тыңсауыттың біріккен жері тарамыс [[сіңір]]менсіңірмен қозғалмалы түрде не [[сүйек]]терісүйектері кірігіп жалғасады. Екі [[сауыт]] арасынан Тасбақалардың [[бас]]ыбасы, [[мойын|мойны]], аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды [[сауыт]] ішіне жиып алады. [[Көру]], иіс сезу [[орган]]дарыоргандары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында [[тіс]]терітістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді [[мүйіз]]дімүйізді [[қабыршақ]]тарықабыршақтары бар. [[Құрлық тасбақалары]]Тасбақалары негізінен [[өсімдік]] қоректі; тұщы [[тұщы су]] Тасбақалары [[балық]]тармен, [[қосмекенділер]]менқосмекенділермен, [[омыртқасыз жануарлар]]менжануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. [[Құрлық]]таҚұрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз [[жұмыртқа]] салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. [[Шар]] немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты [[әктас]]тыәктасты [[қабыршақ]]пенқабыршақпен ([[құрлық тасбақалары]]нда), не терілі жабынмен ([[тұщы су тасбақалары]]нда) жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай ([[Піл тасбақасы|піл тасбақаларында]] 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.

Тасбақалардың [[Қазақстан]]да 2 тұқымдасы: [[тұщы су]] тасбақалары және [[құрлық тасбақалары]], олардың бір-бірден түрлері ([[батпақ тасбақасы]]) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – [[дала тасбақасы]] республиканың оңтүстігінде таралған. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, [[Халықаралық табиғат қорғау одағы]]ныңодағының [[“Қызыл кітап|Қызыл кітабына”]] енгізілген.

Тасбақалар негізінен [[шөп]]пеншөппен қоректенеді. Олар [[шөп]]тердіңшөптердің, [[жабайы гүлдер]]діңгүлдердің және жоғары [[протеин]]діпротеинді [[өсімдік]]тердіңөсімдіктердің көп түрін жей береді. Сонымен қатар олар [[су]]дысуды да көп мөлшерде пайдаланады. Кейбір тасбақалар [[жәндік]]тержәндіктер мен [[құрттар]]дықұрттарды да, тіпті өлген үлкен [[жануар]]лардыңжануарлардың қалдықтарын да жейді.

Ұрғашы тасбақалар індер қазып, сонда жұмыртқа салады. Олар бір салғанда бір жұмыртқадан елу бір жұмыртқаға дейін жетеді. Ал тасбақалардың түрлеріне байланысты жұмыртқалар екі ай мен бір жылдан астам уақыт аралығында дамып жетіледі. Балаларының жынысы ұяның температурасына байланысты болады. Жылы ұяда, әдетте, ұрғашы балалар, ал салқын ұяда еркек балалар жетіледі. [[Жұмыртқа]]данЖұмыртқадан шыққаннан кейін жас тасбақалар өздігінен өмір сүреді.

Тасбақалар – ұзақ жасайтын [[жануарлар]]. Көптеген тасбақалардың 150 жылдан астам уақыт өмір сүретіндігі туралы жазбалар бар. Туи Малила ең ұзақ өмір сүрген тасбақа болды. Ол 1965 жылы 188 жасында өлген.

[[Сауыт]]тарыныңСауыттарының үстіңгі бөлігі [[қалқанша]] деп, ал астыңғы бөлігі құрсақ қалқаншасы деп аталады. Қалқанша немесе сауыт [[күмбез]] пішінде болып, [[қабырға]]ларықабырғалары мен арқасынан шығатын [[сүйек]]терденсүйектерден жасалады. Алдыңғы және артқы аяқтарының арасындағы сүйекті [[жота]]ларжоталар [[бауыр]] [[сауыт]]ысауыты мен арқа [[сауыт]]ынсауытын жалғастырады.