Археология: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Removing Link FA template (handled by wikidata) |
Тег: Reverted |
||
10-жол:
1946 ж. [[Қазақстан Ғылым академиясы]]ның құрамында Тарих, археологиялық және этнографиялық институты, ал 1991 ж. археология бөлімі негізінде жеке Археология институты (1973 жылдан археология мұражайы жұмыс істеді) құрылды. Ол республикадағы археологиялық зерттеулердің орталығына айналды. Орталық Қазақстанда қола дәуіріне жататын Беғазы, Ұлытау, Беласар зираттары, Атасу, Бұғылы, т.б. қоныстар зерттелді. Жетісуда Бесшатыр, Кеген маңында табылған обалар сақ-скиф мәдениеті жөнінде көптеген мағлұматтар берді және олардың Алтай мен Днепр бойында кездескен скиф обаларымен «туыстас» екендігі дәлелденді. Оңтүстік Қазақстанда палеолит қоныстары тыңғылықты зерттеліп, оның Андронов мәдениетінің негізгі аймақтарының бірі болғандығына ғылыми тұжырым жасалды. Солтүстік Қазақстанның қола дәуірінің хронологиялық классификациясы жасалды. 1970 жылдан Қазақстан мен Орта Азияның мәдени орталықтарының бірі болған Отырар алқабының ескерткіштерін зерттеу қолға алынды. Шығыс Қазақстандағы Шелекті сақ обаларындағы, Жетісудағы Есік қорғанында, қала мәдениеті жөнінде мол мағлұмат берген Отырар мен Құйрықтөбеде жүргізілген қазба жұмыстары қазақ халқының көне және орта ғасыр кезіндегі тарихы, тайпалар мен ұлыстардың материалдық мәдениетінің сабақтастығы жөнінде дәйекті ғылыми тұжырымдар жасауға негіз қалады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. - 430 б. ISBN 9965-808-78-3</ref>
Археология терминін алғаш б. з. б. 4 ғасырда Платон көне заманды зерттейтін ғылым деген мағынада қолданыпты. Археологиялық қазба жұмыстары көне ғасырларда басталған. Вавилон патшасы Набонид қазба жұмыстарын жүргізіп, ерте замандағы патшалар салдырған құрылыстардың ірге тасына жазылған жазуларды іздеген. Ежелгі Римде ақын Лукреций (б. з. б. 1 ғ.) материалдық мәдениеттің даму схемасын жасады, сөйтіп тас дәуіріне жалғас қола дәуірі, одан кейін темір дәуірі болғанын ғылми түрде дәлелдеп, 19 ғасырда қайта анықталған шындықты ашты. Қайта өркендеу дәуірінде 15-16 ғасырларда Италияда антикалық сәулет өнерінің мұраларын іздеуге бағытталған көптеген қазба жұмыстары жүргізілді. Россияда Петр I көне заманның қазбадан табылған бұйымдарын жинау, сақтауға ерекше мән беріп, 1718 жылы сол туралы арнайы бұйрық шығарған. Орыс тарихшысы В. Н. Татищев 1739 жылы археология қазба жұмыстарын жүргізу ережелерінің бір саласын жазды. Оның кейбір пікірлері әлі де құнын жойған жоқ. 18-19 ғасырларда Понтикопей қаласының, Египеттің Қосөзен бойының көне мәдени мұраларын зерттеуге бағытталған қазба жұмыстарына байланысты археология ғылымы ілгері дамыды. Палеолит пен неолиттің аралығында мезолит дәуірі бар екені анықталды (19 ғасырдың аяғы). 1836 жылы дат ғалымы X. Томсен алғашқы қауымдық қоғам 3 дәуірді (тас, қола, темір) басынан кешкенін дәлелдеді. Орыс археологы И. С. Поляков палеолит дәуірінің қоныстарын ашу әдісін жасады. А. А. Иностранцев Ладога көлінің жағасынан неолит қонысын тауып, дүние жүзінде тұңгыш рет зерттеді. 19 ғасырдың 1-жартысында Россияда Қара теңіз жағалауындағы көне грек қалаларының қалдықтары мен скиф обаларын жүйелі түрде зерттеу басталды. В. В. Фармоковский көне заманғы қалалардың орнын зерттеу тәсілін жоғары дәрежете көтерді. 20 ғасырдың басында В. А. Городцов Шығыс Европада қола дәуірі болғанын дәлелдеді. Орта Азияда археологиялық зерттеулер жүргізуде Н. И. Веселовский мен В. Л. Вяткиннің еңбектері зор. 2017 жылы социалистік революциясынан кейін Совет елінде археология маркстік-лениндік ғылым негізінде дамыды. Тарихи материализмніц методологиясына сүйене отырып, археологиялық материалдар негізінде өткен заманныц қоғамдық қатынастарын, құлдық және феодалдық қатынастардың нақтылы даму варианттарын, сонымен бірге қоғам дамуының негізгі заңдарын анықтауға елеулі үлес қосты. Әр түрлі аймақтағы мәдени құбылыстар ортақ заңдылық бойынша дамығанда, арасында ұқсастық болатынын көрсетті. Археологиялық жұмыстар мемлекет көлемінде ұйымдастырылатын болды. Ғылымды жедел дамыту мақсатымен барлық жұмыс жоспарлы түрде жүргізіледі. 1919 жылы Материалдық мәдениет тарихы академиясы құрылды. 1937 жылы ол СССР РА-ның институтына айналдырылды. Одақтас республикалар академияларында қазір археология институттары немесе бөлімдері бар. Республикалар мен облыстарда 500-ден аса музейлер ұйымдастырылған, оның бәрінде археология бөлімі құрылған. Археологиялық қазбалар СССР, одақтас республикалар ҒА-ның арнаулы рұқсат қағазы бойынша ғана жүргізіледі. Совет археология СССР-дегі көптеген облыстардың мыңдаған жылдық тарихын анықтады. Ол жерлерге адамның алғаш орналасуын, ру қоғамының ыдырап, таптық қоғамның туу процестерін зерттеді. Құлдық, феодалдық қоғамдар мен ежелгі мемлекеттердің шаруашылық, мәдени дәрежесін сипаттайтын аса қажетті материалдарды тапты. Палеолит дәуіріндегі әлеуметтік-экономикалық қатынастардан мағлұмат беретін құнды деректерді ашты. Совет археологтары И. П. Окладников, П. И. Борисковский палеолит заманының сырын ашуға, С. В. Киселев, М. П. Грязнов - Сібір мен Қазақстан археологиясын зерттеуге көп еңбек сіңірді. Антикалық археологияны зерттеуде С. А. Жебелев, В. Ф. Гайдукевич, В. Д. Блаватский, Кавказ археологиясын зерттеуде Б. Б. Пиотровский, Орта Азия археологиясына зерттеуде С. П. Толстов, М. Е. Массон, А. Ю. Якубовский елеулі табыстарға жетті. Археологиялық материалдар негізінде Орта Азия мен Қазақстанның көне мәдениеті туралы деректер ашылды. Қазақ халқының этникалық шығу тегін, оның көне заманнан бері қарайғы тұрмыс-салты, мәдениетінің сипаты қай кезеңде қандай болғанын анықтау археологияға тығыз байланысты шешіліп келеді.
== Дереккөздер==
<references/>
| |||