Каспий маңы ойпаты: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Kyrmyzy gul (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
MukashUlan (талқылау | үлесі) шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:caspianseamap.png|thumb|right|318px|Каспий ойпатының картасы]]
'''Каспий ойпаты'''– [[Каспий теңізі|Каспий теңізін]] солтүстігінен [[доға]] тәрізді ораған ойпатты [[жазық]]. Солтүстігінде [[Жалпы Сырт қыраты|Жалпы Сырт қыратымен]], шығысында [[Үстірт]] және [[Маңғыстау]] [[таулар|тауларының]] етегімен, батысында [[Ергене қыраты|Ергене қыратымен]] шектеледі. Ұзындығы батыстан шығысқа қарай 1000 км-ден астам, ені 500 км-дей. Аумағы 200 мың км2. Негізінен [[Қазақстан]] жерінде, батыс шеті [[Ресей]] аумағында. [[Абсолюттік биіктігі]] Каспий теңізі жағалауындағы –27 м-ден шет жақтарында 100 м-ге дейін көтеріледі. Каспий ойпаты бұрын [[теңіз түбі]] болған. [[Төрттік дәуір|Төрттік дәуірдегі]] теңіз [[трансгрессия|трансгрессиялары]] кезінде теңіз дүниежүзілік [[мұхит]] деңгейінен 50 м жоғары көтеріліп, солтүстігінде [[Жигули таулары|Жигули тауларына]] дейін жеткен. Каспий ойпатының жер бедері теңізден қалған қалыңдығы 1 км-ге дейін жететін беткі қабаты құм, шөгінді саз жыныстары қабаттарынан қалыптасқан. Тегіс жазықтың үстінде жеке тұз күмбезді қыраттар кездеседі (Бесшоқы, 60 м, Индер, 56 м, Үлкен Боғда, 152 м, т.б.). Ойпаттың теңіз жағалық бөлігінде батысында Кума өзенінің сағасынан, шығыста Жем өзеніне дейін бэр төбешіктері таралған. Климаты тым континенттік. [[Қаңтар|Қаңтардың]] орташа [[температура|температурасы]] солтүстігінде –14°С, Каспий теңізі жағалауында –8°С. Абсолют минимумы –40°С-қа дейін барады. Қар жамылғысы жұқа түскенімен, 4 – 5 ай жатады. Жазы ыстық әрі құрғақ. [[Шілде|Шілденің]] орташа температурасы 22 – 24°С. Абсолют максимумы 40°С-тан асады. Жылдық жауын-шашын солтүстігінде 250 мм-ден оңтүстік-шығысында 150 мм-ге дейін кемиді. [[Аңызақ жел]] жиі қайталанады. [[Өзен]] торы сирек. [[Еділ]], [[Жайық]], [[Терек]] өзендері ғана Каспий теңізіне дейін жетеді. [[Қараөзен]], [[Сарыөзен]], [[Ойыл]], [[Сағыз]], [[Өлеңті]], [[Бұлдырты]], [[Қалдығайты]] жазда үзіліп қалады. [[Тұзды көлдер]] көп. Каспий ойпаты [[шөлейт]] және [[шөл]] аймақтарды қамтиды. Сортаң бозғылт қоңыр және қоңыр топырақ сипатты сор мен сортаң кең көлемде таралған. Солтүстігінде [[жусанды-бетегелі]], оңтүстігінде [[жусанды-сораңды [[өсімдіктер]]]] басым. [[Жануарлар|Жануарлардан]] [[ұсақ кемірушілер]] – [[сарышұнақ]], [[қосаяқ]], [[аламан]], т.б. жиі кездеседі. Еділ мен Жайықтың аралығындағы құмдарда [[ақ бөкен]], [[қарсақ]] кездеседі. Еділдің атырауы су құстарына бай. Каспий ойпатында мұнай, газ, ас тұзы кен орындары мол. Қар жамылғысының жұқа түсуі қысқы мал жайылымына қолайлы. Көлдете суғару [[жемшөп|жемшөптен]] мол өнім алуға мүмкіндік береді. Еділ – Ақтөбе жайылмасында [[бау-бақша]], [[техникалық дақылдар]] және [[күріш]] егіледі. Еділдің атырауында [[Астрахан]] қорығы шығысында мемл. Үстірт қорығы орналасқан.
<ref name="test">“Қазақ Энциклопедиясы”</ref>
==Пайдаланылған әдебиет:==
Line 22 ⟶ 9:
{{stub}}
{{wikify}}
[[санат:
[[санат:
| |||