Мистика: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Мистика''' (грек. {{lang-el|mystіkos}} – [[құпия]]лы) – [[дүние]]ге [[дін]]и - [[идеалист]]ік [[көзқарас]]. Оның негізінде [[табиғат]]тан тыс [[күш]]терге сенім жатыр. Мистика [[иррационализм]] мен [[аскеттілік]]пен [[Тығыздық|тығыз]] байланысты және оған [[эзотеризм]], яғни [[құпия]]лылық тән. Мистика, ең алдымен, рухани әлемді жеке [[психология]]лық тәжірибе арқылы тануға ұмтылу, осыдан туындайтын амал - әрекеттер, жан мен тәннің жаттығулары болып табылады. Нәтижесінде адамға [[дана]]лық, ғажайып қабілеттер ([[сәуегейлік]], [[емшілік]], [[магия]]) дариды, оның жаны мен тәні кемелденіп, төңірегіндегі адамдар оны әулие деңгейіне көтеріп дәріптейді. Мистика аскеттілікке көп мән береді (тәнді, нәпсіні ауыздықтау, дүниеден алшақтау). Таным жолдары тұрғысынан Мистика [[рационализм]]ге, [[схоластика]]ға қарсы тұрады, өйткені оның жақтаушылары ақылдың шектеулігін айтып, [[Құдай]]ды тану үшін адам санасының тереңінде жатқан [[иррационализм]] ([[сезім]], [[интуиция]], [[түйсік]]) бөліктерін оятып, іске [[қосу]] керек деп есептейді. Мистика [[ежелгі]] [[заман]]нан бастау алады. [[Ежелгі Грекия]]дағы Мистиканы [[Пифагор]], [[Платон]] секілді [[философ]]тар айқын бейнеледі. [[Филон]], [[Гермес]] [[Трисмегист]]тің [[эллинист]]ік [[ілім]]і, неоплатоншылдардың мұралары Мистикаға негізделген. Мистиканың дамып, кеңінен таралған кезеңі – орта ғасырлар [[дәуір]]і. Оның формалары, өзіндік ерекшеліктері бар әлемдік [[мектеп]]тері [[христиан]], [[ислам]], [[иудаизм]], [[даосизм]] діндерінде белгілі. Жаңа заманда [[рационализм]] мен [[материалист]]ік бағыттағы ғылым күшейіп, [[дін]], әсіресе Мистика кертартпа ағым деп айыпталып, оған қарсы күрес басталды. Сол секілді [[протестант]]тық бағыт [[христиан]] дінін Мистикадан тазартуға ұмтылды. Ислам әлемі [[тарих]]ының әр кезеңінде Мистиканың кейбір шектен шыққан, әдеп жүйесіне қайшы жақтарын сынау орын алған. [[Кеңес]] [[дәуір]]індегі [[атеист]]ік сарындағы әдебиеттерде Мистикалық бағыттар қатты сынға ұшырады, олардың дұрыс - бұрысы ажыратылмады. Мұның барлығының себебі – Мистика [[феномен]]інің аса күрделігінде, қайшылықтарында жатыр: оның бұлыңғыр, [[құпия]] тұстары әр түрлі теріс бағыттарға, бұрмалауға қолайлы болды. [[Ислам]], [[христиан]] дінтану дәстүрі бойынша шынайы Мистиканың белгісі мынада: біріншіден, ол еңбекпен, ұзақ жолмен (заңды сатылардан өту арқылы) келу керек; екіншіден, қарапайым “төменгі” діни қағидаларды, ар - ұят пен әдепті бұзбау, [[қалың]] бұқараға мүмкіндігінше “кереметтер”, ғажайыптар туралы аз айту, рухани мүмкіндіктерін тек [[ізгілік]] үшін пайдалану, өзінің сырт пішінін [[мәдениет]]тілік, кішіпейілділік негіздеріне сәйкес ұстау. Мистика адам мен [[табиғат]]тан тыс рух пен [[құдай]]дың бар екенін мойындайды. Біршама ғылыми сипат алған, [[рационализм]]ге түбегейлі қарсы келмейтін тұстарында Мистика [[философия]] және [[теология]]мен тіл табыса алады. Мысалы, [[ислам]] Мистикасында, яғни сопылықта ақыл мен ойлау жоғары бағаланды.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 6 том</ref>