Қоқиқаздар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: zh-min-nan:Âng-hoh
ш r2.7.2) (Боттың үстегені: nah:Huēyi quechōlli; косметические изменения
1-жол:
'''Қоқиқаз'''<ref name="source1>Қазақ энциклопедиясы</ref> ({{lang-la|Phoenicopteridae}}) - дене бітімі ерекше, тұмсығы имек, сирек кездесетін [[құстар|құс]]. Қызыл қанат деп те аталады. [[Қорғалжын қорығы|Қорғалжын қорығындағы]]ндағы [[Теңіз көлі|Теңіз көлінде]]нде ғана ұялап, жұмыртқалайды. Ол басын суға батырып, түбін қопарып, судағы жәндіктерді аузына толтырып сүзіп алып қоректенеді. Ұя жасауға да су түбіндегі тұнбаны пайдаланады.
[[Сурет:Flam.lesser.600pix_(Pingstone).jpg|thumb|left|200px|Кіші қоқиқаз]]
Қоқиқаздар жүздеп, мыңдап бір мыңға ұя салып, жұптарын жазбайды. Ұядағы 2-3 жұмыртқаны кезектесіп басып шығарады да алғашқы екі айда құрамы дәрумендерге бай құс сүтімен асырайды. Жеген тамақтарын асқазанында өңдеп, тұмсығын балапан аузына апарғанда 23-ы қаннан тұратын ашық қызыл түсты сұйықтық тамшылап ағады екен. Бұның сыры әлі күнге дейін ашылмаған. Ересектері ұшып кеткенде балапандарға қарауға қалған 1-2 тәрбиеші қоқиқаздардың мыңдаған балапанды жүзуге апарып, ұясына қайтаруды адамдарды таң қалдырмай қоймайды.
Таралу аймағы шектелген сирек кездесетін түр. Әлемде ең терістіктегі ұялайтын орны Қазақстанда [[Теңіз көлі|Теңіз көлінде]]нде ([[Ақмола облысы]]). Әр жылдары бұл жерде 5-9 мыңнан (1972-1976 жылдары) 54 мыңға дейін (1979 жылы) қоқиқаз ұялады. Дала мен шөлейтті жерлердегі кең байтақ су қоймаларын жайлайды. Негізгі шектеу факторлары - ұялауға жарамды жерлердің азаюы және мазалау. [[Қорғалжын қорығы|Қорғалжын қорығында]]нда қорғалады. Торғай өзенінің төменгі саласында қорық, сонымен қатар [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]]нің солтүстік-шығысындағы Комсомол шығанағы мен Қолтық сорында қорықшалар ашу қажет.
Қоқиқаз, қоқиқазтәрізділер (Phoenіcopterіfor-mes) – қырлы төсті құстар тобының отряды.
Алғашқы қазба қалдықтары эоцен, ал осы күнгілері жоғарғы олигоцен кезеңінен белгілі. Қоқиқаз дүние жүзіндегі бойы ең биік және аяқтары мен мойны ұзын [[құстар]]. Дене бітімі жұмыр. Дене тұрқы ірі әрі жабайы қаздарға ұқсас, сондықтан қоқиқазды халық арасында қызылқаз деп те атайды. Қораздары мекиендерінен ірілеу. Бойының биіктігі 91 – 120 сантиметрдей. Қораздарының салмағы 4,5 килограмм, ал мекиендерінікі – 3 килограммдай. Қанаттарының ұзындығы 35 – 49 сантиметр. Ересек қоқиқаздардың қауырсындарының түсі ақ, қызғылт, ұштары қара, ұзындығы 11-16 сантиметр, тұмсықтарының екі жақ жиегіндегі тілімденген “тісшелері” қоректенген кезде сүзгіштік қызмет атқарады. Ұшып бара жатқан қоқиқаздың қанаттары лапылдап жанған оттың жалынына ұқсас болғандықтан оларды кей [[Халық|халықтар]] “от немесе жалын құс” деп те атайды.
Қоқиқаз топтанып тіршілік етеді. Тұмсығы орта тұсынан бірден төмен қарап иіледі де қойқиып тұратындықтан “қоқиқаз” деп аталған. Мойнының пішіні латынның “S” әрпі тәрізді. Жіліншігі сирағынан 3 еседей ұзын. Саусақтарының арасы терілі жүзу жарғағымен байланысқан. Негізінен [[Тропиктік Белдеу|тропиктік]] және [[Субтропиктер|субтропиктік]] аймақтарда тіршілік етеді. 4 тұқымдасқа бірігетін 3 туысы, 6 түрі бар. Олардың көпшілік түрі экваторға жақын белдеулерде кеңінен таралған. Орталық және [[Оңтүстік Америка|Оңтүстік Америкада]]да, [[Африка|Африкада]]да, [[Еуразия|Еуразияда]]да көптеп кездеседі. Қоқиқаздың кей түрлері (кіші, джеймс қоқиқаздары) қоныс ауыстырмай бір орында тіршілік етеді.
Қазақстанда [[Теңіз көлі|Теңіз]], Шалқартеңіз көлдері мен Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауында, [[Асаубалық]], [[ҚОҚАЙ|Қоқай]], Есей, Қорғалжын, Сұлтангелді, Үлкен және Кіші Қаракөл, т.б. су айдындарында қызғылт қоқиқаздар (roseus) кездеседі. Қоқиқаздар 3 жаста жыныстық жағынан жетіледі. Жұптарын жазбай таяз су жағалауына сазбалшықтан, құмнан және су өсімдіктерінің қалдықтарын араластырып ұя салады. Ұясының беткі жағы жалпақ, түбі конусқа ұқсас сүйірлеу әрі су бетінен 15–20 сантиметрдей шығып тұрады. Ұясына бір, кейде екі жұмыртқа салып, оны қоразы мен мекиені кезектесіп басады. 30–32 күннен кейін балапандары ұядан ұшады.
Балапандары тез өседі, жақсы жүзіп, сүңги де алады. Қоқиқаздар – жыл құсы. Қазақстанға [[наурыз]] – [[сәуір]] айларында ұшып келіп, [[қазан]] – [[Қараша|қарашада]] [[Иран]], [[Ауғанстан]], [[Пәкістан]] аумағына қоныс аударады. Қоқиқаздар шаянтәрізділермен, ұлулармен, жәндіктердің дернәсілдерімен, балдырлардың және су өсімдіктерінің тұқымдарымен қоректенеді. Олардың тіршілігі үшін суы таяз әрі тұзды су айдындары өте қолайлы. Саны жылдан жылға азайып барады. Қазақстанда 15–18 мыңдай қоқиқаз ұя салады деп есептелінеді (2002).
Қазақстанда қоқиқазды қорғау мақсатында [[Қорғалжын қорығы]] ұйымдастырылған. Қоқиқаз [[АҚШ|АҚШ-тың]], [[Ұлыбритания|Ұлыбританияның]]ның, [[Швейцария|Швейцарияның]]ның, [[Германия|Германияның]]ның зоология бақтарында қолда өсіріліп көбеюде. Қоқиқазды атуға мүлде тыйым салынған. Халықаралық табиғат қорғау одағының және Қазақстанның [[Қызыл кітап|“Қызыл кітабына”]] енгізілген.
== Тағы қараңыз ==
* [[Қызғылт қоқиқаз ]]
== Пайдаланған әдебиетттер ==
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}
 
[[Санат:Зоология]]
[[Санат:Қазақстанның Қызыл кітабына енген жануарлар]]
Line 57 ⟶ 58:
[[mr:रोहित (पक्षी)]]
[[ms:Flamingo]]
[[nah:Huēyi quechōlli]]
[[nl:Flamingo's]]
[[nn:Flamingoar]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қоқиқаздар» бетінен алынған