Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
→Дереккөздер: Санат:Мәскеу мемлекеттік университеті түлектері Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті оқытушылары Санат:Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 12-шақырылымының депутаттары Санат:Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің 13-шақырылымының депутаттары Тег: Mobile edit Mobile web edit Кеңейтілген мобильді өңдеу |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
32-жол:
'''Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев''' ([[25 ақпан]] [[1956 жыл]]ы, [[Қызылорда облысы]], [[Шиелі ауданы]], [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] кенті) – белгілі қазақстандық ғалым және қоғам қайраткері, [[физика]]-[[математика]] ғылымдарының докторы (1988), [[профессор]] (1990), [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясы|Қазақстан ҰҒА]]-ның академигі, 12-шақырылған Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің және 13-шақырылған Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесінің депутаты.
== Өмірбаяны ==
=== Балалық шағы ===
Асқар Жұмаділдаев 1956 жылы Қызылорда облысындағы Шиелі қыстағында дүниеге келген. Асқар Жұмаділдаевтың арғы атасы Шоң өңірге белгілі адам болған. Шоңның [[Сырдария|Сырдария өзенінің]] бойындағы Көтентоғай жерде үлкен үйі болған екен және [[Болыс (лауазым)|болыс]] қызметін атқарған. Күштеп ұжымдастыру кезінде Шоңның ұрпақтары құғын-сүргінге ұшырайды да, барлық мүлкі кәмескеленеді. Асқардың атасы Жұмаділдә бала-шағасын алып, [[Өзбекстан|Өзбекстанға]] қашуға мәжбүр болады. Жұмаділдә және оның жанұясы күн көру үшін түрлі қара жұмыстар жасауға тура келеді. Кейінрек [[Сталин]] қайтыс болғаннан кейін Жұмаділдә Қызылорда облысына қайтып келеді. Алайда, Жұмаділдәның Өзбекстанда туған немерелерінің барлығының ғұмыры қысқа болады. Қазақстанға қайтып келгеннен кейін туған алғашқы немересі Асқар Жұмаділдаев екен. Қазақтың дәстүріне сәйкес, Жұмаділдә Асқарды өзінің бауырына басып алады. <br />
Асқар Жұмаділдаев 1962 жылы №299 темiржол төртжылдық бастауыш мектебiне, 1966-69 жылдары №45 Октябрьдiң 14 жылдығы атындағы қазақ орта мектебiнде білім алады. Кейінрек 1970-72 жылдары Алматыдағы №56 Сатпаев атындағы физика-математика мектеп-интернатында оқыды. Кейiн физика-математика кластары негiзiнде жаңа мектеп ғимараты салынып, [[Республикалық физика-математика мектебі|Республикалық физика-математика мектебi]] болып қайта құрылды. Мектепте жүргенiнде талай қалалық, республикалық және бүкiлодақтық физика-математикаға қатысты жарыстарға қатысып, талай рет жүлдегер атанды.
=== Еңбек жолы ===
1980 – 90 жылдары Математика және механика институтында (қазіргі Математика институты) кіші, аға, жетекші ғылым қызметкер болды. 1990 жылдан сол институтта алгебра лабораториясының меңгерушісі. Жұмаділдаевтің негізгі ғылым-зерттеу еңбектері Ли алгебрасының когомология теориясына арналған. Ол оң сипаттамалы Ли алгебрасының когомологиялары мен деформацияларын және олардың қолдануын зерттеген. Векторлық өріс алгебрасының бөлшектенбейтін кеңеюін есептеген. Ассоциативті емес алгебраның тепе-теңдіктерін тапты. Ол – 12-сайланған [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі|Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің]], Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9</ref>
=== Ғылыми дәрежелері ===
* 1981 ж. - физика-математика ғылымдарының кандидаты (КСРО Ғылым академиясының В.А. Стеклов атындағы математика институты, [[Мәскеу]])
* 1988 ж. - физика - математика ғылымдарының докторы (КСРО Ғылым академиясының В.А. Стеклов атындағы математика институты, [[Ленинград]] бөлімі). Тақырыбы: ''Оң характеристикалы Ли алгебраларының когомологиялары және оның қолданылулары''. Ғылыми жетекшісі: Алексей Кострикин
* 1990 ж. - [[Қазақ Ұлттық Университеті]]нің профессоры
* 1995 ж. - ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі
*
=== Шетелден алған шақыртулары ===
* [[1988]] – Гамбург университеті (2 ай)
* [[1995]]-[[1996]] – Мюнхен университеті (18
* [[1997]], [[1998]], [[1999]] – Бильфельд университеті (4
* [[1997]] – Ньютон институты, Кембридж, Ұлыбритания (4 ай)
* [[1998]], [[2001]], [[2002]], [[2003]] – Теориялық физиканың халықаралық орталығы, Триест, Италия, (9 ай)
* [[1998]], [[1999]] – Миттаг-Лефлер атындағы математика институты, [[Швеция]] (9 ай
* [[1999]] – Киото университеті, [[Жапония]] (1 ай)
* [[2000]]-[[2001]], [[2002]], [[2003]] – Стокгольм университеті, [[Швеция]] (6 ай)
* [[2000]] – Оксфорд университеті, [[Ұлыбритания]] (1 ай)
* [[2001]] – Филдс институты, [[Торонто]], Канада (1 ай)
* [[2001]], [[2002]], [[2003]], [[2005]] – Жоғарғы ғылыми зерттеулер институты, [[Бюр-сюр-Иветт]], [[Франция]] (5 ай)
* [[2002]] – Эрвин Шрёдингер атындағы Математикалық физика халықаралық институы, [[Вена]], [[Австрия]], (1 ай)
* [[2005]] – Макс-Планк атындағы математика институты, [[Бонн]], [[Германия]] (3 ай)
== Марапаттары мен гранттары ==
Асқар Серқұлұлының ғылыми қызығушылықтары әралуан: Ли алгебраларының теориясы, ассоциативті емес алгебралар теориясы және комбинаторика. Жүз жылдан астам бұрын Софус Ли екі векторлық өрістің композициясы міндетті түрде векторлық өріс болмайтынын, бірақ олардың коммутаторы векторлық өріс болатынын байқады. Бұл қағидат Ли алгебралары мен Ли топтары теориясының негізін құрайды. Асқар Жұмаділдаев Ли құрылымы көпөлшемді жағдайға да жалпыланатынын байқады. Егер n-өлшемді көпбейнедегі векторлық өрістердің саны n+1 саны квадратынан үшке ауытқитын болса, онда ((n+1)^2-3)- векторлық өрістің кососимметриялық қосындысы қайтадан векторлық өріс болады. Софус Лиден кейін 150 жыл өткен соң ашылған осы тамаша жаңалық, Ли алгебраларының көпөлшемді нұсқалары геометрия мен физикада мүмкін екенін және олардың болашақта ашылар жаңалықтардың қайнар көзі болатынын көрсетеді.▼
▲Асқар Серқұлұлының ғылыми қызығушылықтары әралуан: Ли алгебраларының теориясы, ассоциативті емес алгебралар теориясы және комбинаторика. Жүз жылдан астам бұрын Софус Ли екі векторлық өрістің композициясы міндетті түрде векторлық өріс болмайтынын, бірақ олардың коммутаторы векторлық өріс болатынын байқады. Бұл қағидат Ли алгебралары мен Ли топтары теориясының негізін құрайды. Асқар Жұмаділдаев Ли құрылымы көпөлшемді жағдайға да жалпыланатынын байқады. Егер n-өлшемді көпбейнедегі векторлық өрістердің саны n+1 саны квадратынан үшке ауытқитын болса, онда ((n+1)^2-3)- векторлық өрістің кососимметриялық қосындысы қайтадан векторлық өріс болады. Софус Лиден кейін 150 жыл өткен соң ашылған осы тамаша жаңалық, Ли алгебраларының көпөлшемді нұсқалары геометрия мен физикада мүмкін екенін және олардың болашақта ашылар жаңалықтардың қайнар көзі болатынын көрсетеді.
▲• Автор жетістігі тақырыбына немес проблемасына қатысты әлемде немесе қазақстандық 3-тен кем емес авторларды тізіңіз және олардың байланыстығын ашып жазыңыз; (яғни кімдер айналысқан, қалай айналысқан, қандай еңбектері бар)
Джекобсон кез келген Ли модулярлы алгебрасының жіктелмейтін модулі бар екенін дәлелдеген. Селигман кез келген модулярлы ақырлы өлшемді Ли алгебрасының ноль емес, когомологиялы модулі бар екені туралы гипотеза жасайды. Асқар Жұмаділдаев Селигманның гипотезасының дұрыстығын дәлелдейді. Оның нәтижелері сонымен бірге, Ли модулярлы алгебраларының когомологиясы анағұрлым күрделірек құрылғанын және зерттеуге қиынырақ екенін танытты.
== Қызықты деректер ==
* Қазақстан тәуелсiздiгi деклорациясын, Қазақстан тәуелсiздiгi туралы заңды, Қазақстанның тұңғыш конституциясын, тұнғыш мемлекеттiк рәмiздерді қабылдаған депутаттардың бірі
* "Болашақ" бағдарламасы туралы Президентке ұсыныс айтқан
* Қазақстан конституциясында Қазақстан президентi қазақ тiлiн жетiк меңгеру керек деген ұсынысты алғашқы рет енгізген
* Тұңғыш Қазақстан Президентiнiң жалақысын есептеген
==Selected Publications==
| |||