Әбілмәмбет хан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ Тег: VisualEditor Mobile edit Mobile web edit |
Өңдеу түйіні жоқ Тег: VisualEditor Mobile edit Mobile web edit Кеңейтілген мобильді өңдеу |
||
55-жол:
|Түсініктемелер=Әбілмәмбет 1740 жылы Жолбарыс хан қайтыс болғаннан кейін. Ұлы жүздегі Әбілфайыз ханға бодан болуын ұсынды, бірақ Әбілфайыз бұған қарсы шығады. 1745 жылдан бастап Ұлы жүз Әбілмәмбет ханға бағынды. 1756 жылы Абылай Ұлы жүзде хан болғаннан бастап, Орта жүзге бағынды. Кіші жүз ешқашан Әблмәмбетке бағынбаған.}}
'''Әбілмәмбет хан''' (1690 — 1771, Түркістан) — хан.<ref>Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref> [[Болат хан|Болат]] ханның үлкен ұлы, [[Тәуке хан|Тәуке]] ханның немересі. Сәмеке өлгеннен кейін [[Орта жүз]]ге хан сайланған. Шыңғыс тұқымының аға тармағы — Жәдік әулетінен тарайды. Абылайдың билікке жетуіне себепші болған.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>
Әбілмәмбет [[1690 жыл|1690 жылы]] [[Болат хан|Болат сұлтанның]] әулетінде дүниеге келді. Әбілмәмбет атасы [[Тәуке хан|Тәукенің]] [[Жоңғар шапқыншылығы|саясатына]] тікелей қолдау көрсетеді.
[[1729 жыл|1729 жылы]] [[Болат хан|әкесінің]] өлімінен кейін, Әбілмәмбет [[Төле би|билердің]] қолдауымен [[Қазақ хандары|тақта]] сайлауға қатысады. Әбілмәмбеттің басты қарсыластары көкесі — [[Сәмеке хан|Сәмеке]] мен [[Әбілқайыр хан (Кіші жүз)|Әбілқайыр хандар]].
[[1734 жыл|1734 жылы]] көкесі [[Сәмеке хан|Сәмекенің]] өлімнен кейіе [[Қазақ хандары|таққа]] қол жеткізеді. Әбілмәмбет [[Орта жүз|Орта жүздің]] хандық шекараларын дұрыс басқара алмады. Тағы [[Орта жүз|Орта жүзде]] Жәнібек сұлтан басқарады. Ол [[Әбілқайыр хан (Кіші жүз)|Әбілқайырға]] бағынышты [[Орта жүз|Орта жүздің]] [[Ру|руларын]] биледі.
[[1735 жыл|1735 жылы]] Әбілмәмбет әскер басын [[Абылай хан|Абылайды]] сайлады. [[Абылай хан|Абылай]] Әбілмәмбетке үлкен көмек береді.
''1740 және 1742 ж. Ор бекінісіне, [[Орынбор]] қаласына Орта жүздің белді старшын, сұлтандарын бастап келіп, [[Анна Иоановна]]ға ант берген. [[Жоңғар]] шапқыншылығы елге қауіп төндіріп тұрған жылдарда елдің басын қоса алмады. Алайда Абылай, Барақ сұлтандардың қазақ руларын қалмақтарға қарсы ұйымдастыруына кедергі жасамады''.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref>
[[1740 жыл|1740 жылы]] [[Ұлы жүз|Ұлы жүзде]] [[Жолбарыс хан|Жолбарыстың]] өлімінен кейін оның ұлы Әбілфайыз таққа отырады. Әбілмәмбет осыны пайдаланып күшпен [[Ұлы жүз|Ұлы жүзді]] бағындырады. Бірақта Әбілфайыздың оң қолы Юбасар сұлтан келіспеді. [[Ұлы жүз|Ұлы жүздің]] бар билігі Юбасардың қолында болғандықтан, Әбілмәмбеттің бодандығына бағынбады.
Әбілмәмбет хандық құрған тұста 18 ғасырдың 30-жылдарының соңы 40-жылдарының басында, Әбілқайыр ұлы [[Ералы]] сұлтан Орта жүздің басты рулық бірлестіктерінің бірі — керейлерге билік жүргізді. 1744 ж. Әбілмәмбет өзінің жақтастарымен Түркістан қаласына көшіп кетті. Орта жүз [[Абылай хан|Абылай]] мен [[Барақ]] сұлтандардың билігінде қалды. Әбілмәмбеттің үлкен ұлы [[Әбілпейіз]] Абылайды барынша қолдап, әкесінің соңынан ермеді.▼
[[1745 жыл|1745 жылы]] [[Абылай]] Юбасарады өлтіреді де, оң қол [[Төле би]] болады. [[Ұлы жүз]] тікелей Әбілмәмбетке бағынды. Ал [[1750 жыл|1750 жылы]] Әбілфайыз қайтыс болғаннан кейін, [[Төле би|Төле биді]] таққа отырғызды. [[1756 жыл|1756 жылы]] [[Абылай]] [[Ұлы жүз|Ұлы жүздің]] ханы болады, және Әбілмәмбетке бағынып тұрды.
▲Әбілмәмбет хандық құрған тұста 18 ғасырдың 30-жылдарының соңы 40-жылдарының басында, Әбілқайыр ұлы [[Ералы хан|Ералы]] сұлтан Орта жүздің басты рулық бірлестіктерінің бірі — керейлерге билік жүргізді. 1744 ж. Әбілмәмбет өзінің жақтастарымен Түркістан қаласына көшіп кетті. Орта жүз [[Абылай хан|Абылай]] мен [[Барақ]] сұлтандардың билігінде қалды. Әбілмәмбеттің үлкен ұлы [[Әбілпейіз]] Абылайды барынша қолдап, әкесінің соңынан ермеді.
1771 ж. әкесі қайтыс болғаннан кейін дәстүрлі құқынан өзі бас тартып, Абылайдың [[хан]] сайлануын қолдады.
| |||