|
[[Сурет:Ivan the Terrible (cropped).JPG|thumb|right|Иван ІV]]
'''Иван ІV Қаһарлы''', (''[[Орыс тілі|орыс]]. Иван Грозный'') (25.8.1530 – 18.3.1584) – бүкіл РүстіңРусьтің [[Кінәз|ұлы кінәзі]]князі (1533 жылдан), алғашқы [[Ресей патшасы (1547 – 84), [[Мәскеу]]дің ұлы кінәзікнязі [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B9_III ІІІ Василийдің] баласы.
==Сыртқы саясат==
Өзі құрған [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0#:~:text=%C2%AB%D0%98%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%C2%BB%20%E2%80%94%20%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5%20%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE,%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%BE%D0%BC%20%D0%B2%201549%E2%80%941560%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%85. Таңдаулылар радасы] (1549) көмегімен мемлекетте орталық билікті нығайту үшін 1549–601549 – 60 жылдары реформалар жүргізді. Земство жиынын шақыруды жолға қойды, Жаңа сот жүргізу құжаты қабылданды (Судебник, 1550), Мәскеуде алғашқы типография ашылды, [[Англия]]мен дипломатиялық қарым-қатынас орнатылды (1553). [[Алтын Орда]] мемлекеті ыдырағаннан кейін пайда болған Қазан, [[АстраханҚажы хандығы|Қажы-Тархан]], [[Қырым хандығы|Қырым]], [[Сібір хандығы|Сібір]], [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Oрда]], т.б. хандықтар арасындағы өзара тартысты пайдаланып, оларды жеке-жеке талқандауға кірісті. [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B7%D1%8F%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B8 1547 – 52 жылдары] Қазан хандығын, [[Астрахан хандығын Ресейдің жаулап алуы|1556 жылы Астрахань (Қажы Тархан) хандығын]] жаулап алды, [[Үлкен Ноғай ордасы]] (1557) мен Сібір ханы [[Едігер|Едігерді]] (1555) өзіне қаратты. Мемлекеттің шығыс шекарасын кеңейткеннен кейін, батыста [[Балтық теңізі]] бойын жаулап алуға тырысты. Бірақ [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0 Ливон соғысы] ұзаққа созылып, Ресейге [[Литва]], [[Польша]], [[Дания]], [[Швеция]]мен соғысуға тура келді. Нәтижесінде Ресей мемлекеті өзінің батыстағы бұрын жаулап алған жерінің бәрінен айрылды.
==Ішкі саясат==
Ішкі саясатта Иван ІV Ресейді бөлшектеуге тырысушылармен қатал күрес жүргізді. Осы мақсатта 1565 жылы опричнина (өзінің жер иелігі, әскері, басқару аппараты бар арнаулы жазалау жүйесі) құрды. Жеке дара биліктің ресми идеологиясы жасалынып, Ресей бір орталыққа бағынған қуатты мемлекетке айналды. Иван ІV өз билігіне қарсы шыққан саяси қарсыластарын, сондай-ақ, үкіметке бағынбаған шаруалар мен қала тұрғындарын мыңдап қырды. Адамдарды азаптап, жазалап өлтіруге тікелей өзі қатысты. Өмірінің соңына қарай мінезіндегі ешкімге сенбеушілік асқынып, жұрттың бәріне өзіне қастандық жасайтындай күдікпен қарады. Тіпті, өзінің Иван есімді ұлын өлтіруге дейін барды (1582). Алайда Иван ІV өз заманының сауатты адамы болған. Ежелгі дәуір әдебиеті мен философиясын жақсы білген. Ол мемлекет басқарған тұста Ресейде көптеген сәулет ескерткіштері салынды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref>
== Дереккөздер ==
|
