Жәндіктер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Мира Белль (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Мира Белль (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
12-жол:
Жәндіктердің ең басты ерекшелігі – денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Денесін тығыз [[кутикула]] ([[эпителий]] клеткаларынан бөлінетін тығыз қабықша) жапқан. Басында екі күрделі [[фасетті көздер]]і, қарапайым майда көзшелері, екі мұртшасы болады. Ауыз құрылысы қоректену әдісіне қарай: [[инеліктер]], [[тарақан]]дар, [[дәуіт]]тер, қоңыздардың аузы кеміруге; [[көбелектер]], шыбындардың аузы сұйық қоректі соруға; өсімдіктердің шырынымен және адамның, жануарлардың қанымен қоректенетін [[маса]], [[Бит (жәндік)|бит]], [[қандала]], [[цикадалар]], т.б. аузы шаншып-соруға бейімделген. Жәндіктердің кейбір түрінде аузы болмайды ([[бөгелек]], [[біркүндіктер]]). Үш бунақты (алдыңғы, ортаңғы және артқы) кеудесінде (әр буынында жұптан) алты аяғы болады, жәндіктердің ежелгі атының '''алтыаяқтылар''' (Нexapoda) деп аталуы осыған байланысты. Аяқтары жамбасша, [[ұршықбас]], сан, [[сирақ]] және табаннан тұрады. Жәндіктердің жүруге, жүгіруге ([[тарақан]], [[қоңыздар]]да, т.б.); секіруге ([[шегіртке]], [[шекшек]], [[бүргелер]]); жүзуге ([[жүзгіш қоңыздар]], т.б.); қазуға ([[бұзаубас]], т.б.); жемін ұстауға ([[дәуіт]], т.б.); гүл тозаңын жинауға ([[бал арасы]]) бейімделген аяқтары болады. Ортаңғы және артқы буынында бір-бір жұп қанаттары бар. Тек қосқанаттыларда артқы кеуде буынындағы қанаттары – [[ызылдауық]]қа айналған.
Жәндіктердің басым бөлігінде ұшуға екі жұп қанаттарын ([[көбелектер]], [[инеліктер]], [[торқанаттылар]], т.б.), кейбір түрі тек артқы жұбын ([[қоңыздар]], т.б.) ғана қағады. Құрсағы көп бунақты, кейбір түрінде 11 бунақты. Құрсағында аяғы болмайды, бірақ олардың қалдықтары [[Рудимент органдар|рудимент]] (жұмыртқа салатын мүшесі немесе шаншары, еркегінде – жыныс мүшесі) түрінде сақталған. Жәндіктердің бұлшық еті тек көлденең жолақты. Ет талшықтарының саны 1,5 – 2 мыңға жетеді. Бұлшық еттерінің жиырылып-жазылуы бас миымен тығыз байланысты және оларға бұлшық еттен бөлінетін жиырылғыш белок – [[актомиозин]] әсер етеді. Жәндіктердің ас қорыту жүйесі алдыңғы, ортаңғы, артқы ішектен және сілекей бездерінен тұрады. Олар қорегіне қарай [[фитофаг]]тар (өсімдік қоректілер), [[жыртқыштар]], өсімдік шірнесімен қоректенетіндер, [[некрофагтар]] (өлексемен қоректенетіндер), [[сапрофагтар]] (басқа жануарлардың өлексесімен қоректенетіндер), [[қан сорғыштар]], т.б. болып бөлінеді. Жәндіктер атмосфералық ауаны – [[трахея]] (кеңірдек) жүйесімен жұтады, ал суда тіршілік ететін дернәсілдерінде екінші реттік трахея не кутикулалы [[желбезек]] дамиды. Жәндіктердің дене температурасы тұрақсыз, сондықтан олар салқынқанды жануарлар тобына жатады.
Қан айналу жүйесі нашар дамыған. Ол жүрек пен арқа қолқасынан құралған. Бірнеше камераларға бөлінген. Осы камералар бір бағытта жиырылып қанды (гемолимфаны) артқы жағынан қолқаға қарай сырғытады. Гемолимфа қолқадан бас қуысына, одан кеуде және құрсақ бөлігіне ағып, қайтадан жүрекке құйылады. Зәр шығару жүйесі – [[мальпиги]] түтікшелері. Бұл суды және организмге қажетті еріген затты гемолимфаға өткізеді, ал сіңбей қалған заттар артқы ішекке түсіп, аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады. [[Жүйке жүйесі]] бас миы, жұтқыншақ асты [[ганглий]] және құрсақ жүйке тізбегінен құралған.
Жәндіктерде сезім мүшелері жақсы дамыған. Олар әр түрлі
Жәндіктердің [[биоценоз]] тұрақтылығын сақтауда айрықша маңызы бар. Олардың ішінде көптеген ауыл шаруашығы мен орман зиянкестері де жеткілікті: Қазақстанда әр түрлі [[қоңыр көбелектер]], [[астық қоңыр көбелегі]], [[Жапырақ ширатқыш көбелектер|жапырақ ширатқыштар]], [[мүр
== Жәндіктердіӊ пайдасы ==
| |||