|
[[filr:Veterinary Surgeon.jpg|thumb|right|250px|Ветеринар хирург]]
'''Ветеринария''', [['''в е т е р и н а р и я л ы қ м е д и ц и н а''']] ({{lang-la|veterinarius}} – мал күтуші, мал емдеуші) – [[мал аурулары]], олардың алдын алу, емдеу тәсілдері, мал өнімділігін арттыру мәселелері және адамды малдан жұғатын аурулардан сақтандыру әдістері туралы ғылымдар жүйесі. Қазақстандағы В. саласындағы алғашқы зерттеулер мал ш-н, оның малдәрігерлік жағдайын тексеруге арналған экспедициялардың деректеріне ғана негізделді. Мұндай экспедицияларды 19 ғ-дың аяғы 20 ғ-дың басында Ресей ғалымдары жүргізді. Қазақстанда В. саласындағы жүйелі зерттеулер ветеринарлық ғыл.-зерт. мекемелері мен жоғары оқу орындары ұйымдастырылғаннан кейін ғана басталды. 1925 ж. Қызылордада Қазақ АКСР-і Егіншілік халкоматының Орт. ветеринарлық-бактериол. лабораториясы негізінде [[Қазақ ветеринарлық-бактериол. институты]] (1935–40 ж. Қазақ малдәрігерлік ғыл.-зерт. ст., 1940 жылдан Қазақ малдәрігерлік ғыл.-зерт. ин-ты) құрылды. 1929 ж. Алматы, 1952 ж. [[Семей зоотех.-малдәрігерлік институты]] ашылды. В. саласындағы зерттеу жұмыстары, сондай-ақ Орал және Астана а.ш. ин-тының мал дәрігерлік ф-ттерінде, Қазақ ұлттық агр. ун-тінде, Қазақ малдәрігерлік ғыл.-зерт. ин-тына қарасты облыстардағы малдәрігерлік ғыл.-зерт. ст-нда, т.б. мекемелерде жүргізіледі. Республикада [[малдың жұқпалы]], [[инвазиялық және жұқпайтын ауруларын жою бағытында]] ғыл.-тәжірибелік мәселелер зерттелді ([[М.В.Назаров]], [[С.О.Омаров]], [[Б.Н.Богданов]], т.б.). С.Н.Вышелесскийдің жылқы маңқасы және басқа жұқпалы мал аурулары жөніндегі зерттеулері республикада осы аурулардан арылуға негіз болды. Мал ауруларының табиғи ошақтылығы туралы ілімге толықтырулар енгізілді ([[И.Г.Галузо]], [[Е.В.Гвоздев]], [[С.Н.Боев]], т.б.). [[Гельминтология]] ([[Р.С.Шульц]], [[В.И.Бондарева]], т.б.), [[ветеринарлық патология]] ([[Б.П.Всеволодов]], [[П.А.Карасев]]), [[ветеринарлық терапия]] ([[Я.И.Клейнбок]], т.б.), [[протозоология]] ([[Н.П.Орлов]], [[А.А.Целищев]], [[С.Сыбанбаев]], т.б.), [[адам және жануарлар физиологиясы]] ([[Н.О.Базанова]], [[К.Т.Тәшенов]]), [[адам және жануарлар морфологиясы]] ([[Б.А.Домбровский]], [[Ф.М.Мұхамедғалиев]], [[Т.М.Мәсенов]]), [[адам және жануарлар биохимиясы]] ([[З.С.Сейітов]], [[В.М.Красов]]), [[ветеринарлық паразитология]] ([[Гвоздев]], т.б.) салаларындағы зерттеулер одан әрі дамытылды. Республикада [[мал туберкулезі]] мен [[бруцеллезін жоюдың]] жаңа бағдарламалары жасалып, жүзеге асырылуда ([[С.Таубаев]], [[Н.П.Иванова]]). Хим. [[дәрі-дәрмектерді пайдалана]] отырып, бөліп алынған [[бұзау-тайыншаларды оқшау жердегі]] фермаларда емдеу, бағып өсіру жөнінде ұсыныстар жасалды ([[В.И.Пионтковский]], т.б.). Ірі [[қараның қараталақ]], [[қарасан ауруларына қарсы қолданылатын арнайы вакцина]] алынды ([[К.И.Одаренко]], т.б.). [[Қой стронгилятозынан сақтану мақсатымен мал]] дәрігерлік жұмыста [[фенотиазин]] (Боев), [[ішек цестодоздары]] мен [[стронгилятоздарына жол бермеу]] үшін [[мыс-фенотиазин]], [[тұз қоспасы қолданылатын]] болды (Шульц, т.б.). [[Эхинококкоз ауруын]] анықтау әдістері [[(Р.И.Исмағилова]], [[В.Т.Рамазанов]], т.б.), [[итті гельминттерден]] арылту әдістері ([[Г.С.Степанян]], т.б.) топалаң мен [[қараталақтан өлген мал]] көмілетін жерлерді [[зарарсыздандыру тәсілі]] ([[Б.Х.Шумаев]]) ұсынылды. Ірі қараның ала өкпе, [[бруцеллез аурулары]] жөніндегі бірқатар мәселелер шешімін тапты ([[М.И.Иванов]], т.б.). Торай мен бұзау [[сальмонеллезіне]] (қылауына; [[Б.А.Матвиенко]], [[О.Ш.Байтөрина]], Қазақ КСР-і Мемл. сыйл., 1972), құтыру ауруына ([[К.Н.Бучнев]], Қазақ КСР-і Мемл. сыйл., 1972) қарсы қолданылатын [[вакциналар]] алынды. [[Малды микроэлементтермен қоректендіру]] мәселелері ([[Е.Ф.Дымко]]), ірі [[қара безноитиозы]] анықталып, [[жан-жақты]] зерттелді ([[Всеволодов]], [[Е.И.Ғаппаров]], [[С.Медеубаев]]). [[Мал токсоплазмозы]] ([[Ө.Ығылманов]], т.б.), кебенек ([[Қ.А.Шағыров]]), [[түйе туберкулезі]] ([[Л.П.Абрамов]]), тікелей жанасу арқылы жұғатын [[қой эктимасы]] ([[У.Ғ.Қадыров]]) мен [[қой аденаматозы]] ([[Ығылманов]]), [[құтыру]] ([[О.Н.Разознаева]]), [[өкпе қабынуы кезінде пайда]] болатын өзгерістер ([[Клейнбок]], [[К.К.Сейітқанов]]) анықталды. өкпе қабынуы мен [[қысыр малға қолданылатын тіндік препараттардың]], [[микроэлементтердің әсері]] анықталып, оларды [[малдың иммундық қабілетін]] күшейту үшін пайдалануға болатындығы дәлелденді ([[Карасев]], [[М.М.Шахматов]], т.б.). [[Сарыпқа қарсы егуден]] пайда болатын [[иммундық ерекшеліктер]] ([[В.С.Степин]], [[А.Сұлтанов]], [[Қ.Мыңжанов]], т.б.) мен [[үй құстарының аурулары]] ([[Т.Сатылғанов]], [[Н.Асанов]], [[Л.Ф.Яровой]]) анықталды. Сондай-ақ қойдың кекіреден улануы, улану белгілері анықталып, оның салдарынан мал организмінде пайда болатын [[гематол. және патоморфол. өзгерістер сипатталды]] ([[Ш.Тоқпанов]], [[М.Молдағұлов]], т.б.). [[Ботатаз ауруына]] қарсы көп валентті вакцина дайындалды ([[С.Төлеутаева]]). [[Бұзау мен қозыны айналадағы]] қолайсыз ортаға төзімді ету жолдары іздестірілді, оларды мал ш. кешендерінде кейбір жұқпалы аурулардан сақтау, [[емдеу әдістері]] ұсынылды ([[Ю.М.Назаров]], [[Л.А.Афанасьев]], т.б.). [[Бал ара ауруларына]] қарсы бірнеше жаңа препараттар ұсынылды ([[Р.И.Мадатов]], [[А.Керімбаев]]). Сонымен қатар Қазақстанда В. проблемаларының даму тарихы ([[С.К.Кожакин]]) және [[ветеринарлық құрал-аспап жасау]] зерттелінді ([[Н.Ш.Мамедов]]). Республика [[аумағын малдың жұқпалы ауруларынан]] (әсіресе, [[туберкулез]] бен [[сарыптан]]) біржола тазарту, [[мал арасында өлім-жітімді азайту]] мәселелері зерттелуде.
'''Ветеринария'''; ([[Латын тілі|лат]]. ''veterinarius'' — [[Мал Шаруашылығы|малды]] бағып—қарайтын қызметкер, [[Жануарлар|жануарларды]] емдейтін маман) - жануарлар [[Ауру|ауруларының]] алдын алу, оларды емдеу, мал дәрігерлік сараптау және тексеру арқылы санитарлық тұрғыдан таза жануарлар өнімдерін өндіру нәтижесінде, адамзатты антропозооноз ([[Адам|адамға]] жұғатын) ауруларынан сақтау, сыртқы [[Қоршаған Орта|қоршаған ортаны]] қорғаудағы ветеринарлық-санитарлық проблемаларды шешу мәселелері тур алы ғылыми ілім.
[[Санат:Ветеринария|Ветеринария]] ▼
Жануарларды емдеу туралы көне мәліметтер 4 мыңыншы жылдардан бері белгілі. Ветеринарияның дамуы [[медицина]], [[биология]], [[химия]], [[физика]] және т.б. табиғаттану ғылымдарының дамуымен тікілей байланысты.
Ветеринарияның ғылым ретінде қалыптасуына К. [[Алкмеон]], [[Гиппократ]], К. [[Гален]], К. [[Буржела]], Э. [[Дженнер]], В. И. [[Всеволодов]], К.И. [[Скрябин]], С.Н. [[Вышелесский]] және т. б. ғалымдар атсалысқан.
''Ветеринария'' — қалыпты анатомия, [[гистология]], [[физиология]], [[биохимия]], патологиялық анатомия және [[физиология]], ветеринарлық [[микробиология]] және [[вирусология]], [[эпизоотология]], [[паразитология]], ветеринарлық [[санитария]], ветеринарлық-санитарлық сараптау, клиникалық анықтау (диагностика), емдеу (терапия), [[хирургия]] (оташылық), [[фармакология]], жануарлар гигиенасы, ветеринарлық акушерлік және [[гинекология]] сияқты ғылыми салаларды біріктіреді.
'''Ветеринарияның алдыңда тұрған кезек күттірмейтін мәселелер''': ''жануарларды жұқпалы аурулардан қорғаудың жаңа әдістерін'' (оның ішінде вирусты және гельминтозды — құрт ауруларды) табу, ''осы аурулардан адамзатты қорғау'', елі- міздегі ветеринарлық жағрапияны зерттеу арқылы'' жұқпалы аурулар таралуының алдын алу'', шаруашылық қожалықтарындағы малдарды ''жұқпалы аурулардан сақтау және ауырған малды емдеу'', сөйтіп, мал'' басының көбеюіне тікелей ықпал ету.''
<ref> Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат: Биоморфология]]
[[Санат: Биология]]
[[Санат: Морфология]]
[[Санат: В ]]
[[an:Albeitería]]
[[ar:طب بيطري]]
[[it:Veterinaria]]
[[ja:獣医学]]
▲[[ Санатru: Ветеринария|Ветеринария]]
[[ko:수의학]]
[[lt:Veterinarija]]
[[pt:Medicina veterinária]]
[[ro:Medicină veterinară]]
[[ru:Ветеринария]]
[[sk:Veterinárna medicína]]
[[sl:Veterinar]]
[[wa:Årtisyince]]
[[zh:兽医学]]
{{stub}}
{{wikify}}
|
