Ұрық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Ұрық''' (грек. embryon) — адам мен жануарларда [[аталық]] және [[аналық]] [[жыныс клетка|жыныс клеткаларының]] қосылуы нәтижесінде түзілген бір клеткалы жаңа [[организм]] ([[зигота]]). Ұрықтың дамуы негізінен [[жұмыртқа клеткасы|жұмыртқа клеткаларының]] қабықшаларында немесе аналық организмнің арнайы мүшелерінде өтеді (қараңыз ''Ұрықтың дамуы. Ұрық қабықшасы''). Өсімдіктерде ұрық зиготадан дамып, жетілген жаңа [[дарабас|дарабастың]] бастамасы болып саналады. Өсімдіктердегі ұрықтық дамудың ең қарапайым түрі [[жасыл балдырлар|жасыл балдырлардан]] (спирогирадан) байқалады. [[Спирогира]] зиготасы спорофитті жіпше түзбейді, ол бірден [[мейоз]] процесіне өтеді. Ал [[қоңыр балдырлар|қоңыр балдырларда]] ([[фукуста]]) зигота [[субстратқа]] бекініп барып бөлінеді, содан кейін өсу нүктесі ([[таллом]]) бар ұрықтық дене түзеді. Мүктәрізділерде ұрық аналық организм [[гаметофит|гаметофитте]] өседі. Ол осы жерде қоректеніп, әрі қарай [[спора|споралар]]түзілетін спорогенді [[ұлпа]] түзеді. Мұндай ұрық типі басқа жоғары сатыдағы организмдерде кездеспейді. Ежелгі [[жоғары сатыдағы өсімдіктер|жоғары сатыдағы өсімдіктерде]] ([[псилофиттер]]) ұрықтың дамуы гаметофит ұлпасында өтіп, онда зиготаның тізбекті бөлінісі жүрген. Төменгі бөлігіндегі [[клетка|клеткалардан]] [[сабақ]] қалыптасады, ал жоғарғы жағындағы екі аналық [[төмпешік|төмпешіктен]] өсу нүктесі ([[меристема]]) дамиды. Бұл жерде ұрық қарама-қарсы (поляризацияланған) құрылымға ие, яғни бір бөлігі жер үсті бөлігін құраса, екінші бөлігі [[тамыр|тамырды]] құрайды. Плаунтәрізділерде ұрық болашақ ұрықтың жапырақшалары бар екі симметриялы төмпешіктер түрінде болады. [[Қырықбуын|Қырықбуындарда]] ұрықтың дамуы болашақ [[өркен|өркенге]], тамырға, бірінші жапыраққа және [[сабақша|сабақшаға]] бастама болатын дұрыс сегменттелген төрт аумақтан тұратындығымен сипатталады. Қырыққұлақтәрізділерде зиготаның алғашқы екі бөлінуінен пайда болған төрт клеткадан өркеннің ұшы, бірінші жапырақ, тамыр және сабақша дамиды. [[Ашықтұқымдылар|Ашықтұқымдыларда]] ұрық дамуының алғашқы циклі бос ядролы немесе ''[[ценоцитті кезең]]'' деп аталады. Келесі ретте ол клеткаға айналып, сонан соң ғана сабақтың өсу нүктесі, тамыры және [[дән жарнағы|дән жарнағына]] бастама болатын төмпешіктер түрінде болады. Көптеген [[жабық тұқымдылар|жабық тұқымдыларда]] зигота [[апикалды]] және [[суспензорлы]] клеткаларға бөлінеді.<ref> Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref>