Майя: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Майя халықтары]]''.]]
=='''Майя'''==
[[Майя]] — [[Мексика]] мен [[Орталық Америка]]дағы [[үндіс]] халықтарының тобы. Майя негізгі Майя мен [[Юкатан]] Майясынан (юкатектер), [[лакандон]]дар, [[чоли]]лер, [[чонтали]]лер, [[чорт]]тар, [[цельтали]]лер, [[хакальтек]]тер, [[хуастек]]тер, [[киче]], [[какчикел]]дер, [[маме]], [[ишил]]дер, т.б. халықтардан тұрады. Жалпы саны 2,8 млн. (2002). Мексика мен [[Гватемала]]да, олармен шекаралас [[Белиз]], Батыс Гондурас пен Батыс Сальвадордағы тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді. Үндістердің пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4 — 3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады (қ. Ольмек мәдениеті). Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7 — 9 ғ-ларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді (қ. Майя мемлекеті). Қазіргі заманда Майя дәстүрлі мәдениеті ауылдық жерлерде сақталып қалған. Майяның негізгі дәстүрлі кәсібі — егіншілік. Майялар кофе плантацияларында, тұз, әктас өндіру, балық аулау мен орман ш-нда, өнеркәсіптерде жұмыс істейді. Көпшілігі — католиктер. Майяларда дәстүрлі омарташылық (әсіресе Юкатанда), үй құстарын (күркетауық, тауық) өсіру, аңшылық, терімшілік, балық аулау дамыған. Сонымен бірге сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қой өсірумен айналысады. Жүгері, асбұршақ, асқабақ, батат, бұрыш, көкөніс пен темекі өсіреді. Қыш құмыра жасау, кестелеу, тоқу, ағаш жону, тоқымашылық, саз аспаптарын, қайықтар мен саз кірпіштер жасау сияқты қолөнер түрлері сақталған. Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. Әлеум. ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Бұрынғы нанымдары мен әдет-ғұрыптары (тауға, әруақтарға, суға, жауын-шашын құдайына табыну, бақсылық, балгерлік, т.б.) христиан дінімен ұштасып кеткен. Діни әдет-ғұрыптар көне майя күнтізбесі бойынша атқарылады. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Майя» бетінен алынған