Дәстүр жалғастығы және заман талабы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Алайда, «Зарзаман» өкілдері рухани мәдениеті тарылып, суала бастаған арнадан әлемдік өркениеттің шексіз мүхитына апаратын ағын бағдарын көрсете алмады. Бұл бұрынғы әдетке айналған маркстік сынды қайта жаңғырту емес. Уақыт философиясының маңызды қағидасы оның кері жүрмейтіндігін дәлелдейді. Екіншіден, уақыт әлем мен тіршілік ырғақтарынан тыс шексіз ұзақтық та емес. Яғни, ол адам үшін жатсыздандырылған болмыс бітімі де емес. Оны уақыт керуені, мәдениеттер көші деген бейнелік таңбамен түсінген дұрыс. Керуен басын адам бұра алады; яғни, адам уақытқа тек тәуелді пенде емес. Ол — тарихи-мәдени процестің (уақыт ағынының) субъектісі (иесі).

Сергелдеңге түскен мәдени көштің басын өткен белестерге бүру, мұраттар мен құндылықтарды ескіден іздеу антиутопияның бір түрі болып табылады. Техникалық жетістіктер мен батыстық өркениеттің [[Қазақстан]] жеріне жете бастаған кейбір құндылықтарына тосқауыл қою арқылы дәстүрлік мәдениет өзін өзі сақтай алмайтын заман туды. Бұл заман талабына дәл және сәйкес жауап беру керек. Еуразиялық және афразиялық далалардың тұрғындары көне заманда табиғаттың қатал сыны қуаңшылыққа өздерінің бұрынғы шаруашылық-мәдени типін өзгертіп, көшпелілерге айналған болатын. Жаңа Заманда одан да қатал сынды сол көшпелілердің ұрпақтары бастарынан өткізді. Бірақ талапты қойып отырған табиғи күштер емес, тарих пен заман еді. Ал заман қысымы табиғаттың дүлей күштерінен де адуынды болды. Мәселе тікелей қойылды: не өзінің мәденишаруашылық типін өзертіп, кеңістіктің төрінен мығым орын алу, не америкалық үндістердің тағдырын қайталау. Бұл тарихи сыннан орны толмайтын құрбандары болғанымен, қазақ мәдениеті абыройлы шыға білді.<ref>Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арналған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8</ref>

 

==Пайдаланған әдебиет==