Қанай Құттымбетұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Hardworking (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Hardworking (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
Қанай шешен Құттымбетұлы - [[1695-98]] жылдар шамасында туып, [[1775-80]] жылдары дүниеден өткен казақтың атақты би, шешені әрі батыры. Ол атақты Абылайханның сенімді бас билерінің бірі болған. Балалық шағы Ақмола облысы, [[Зеренді ауданы]], [[Қарабұлақ]] ауылында өткен. Зерек, сезімталдығы жас кезінен қалыптаса бастаған баланың сөз тапқыш алғырлығы ауылдастары арасына таралады. Бір күні үйіне келіп отырған қонақ:
<br />
- Мына сүйекті ана балаға бере салыңыздаршы, - дегенде, Қанай бала:
Line 10 ⟶ 13:
Екі пышақтың темір басын отқа салыңдар, сонда бұрын ұсталған пышақтан майдың иісі, ұсталмаған пышақтан темірдің иісі шығатын болады дейді. Бұл жұмбақ та шешіледі.
<br />
Екі атты мініп, қара суға түсіріп терлетіп әкеліп желдің өтіне байлап қойыңдар. Сонда кәрі биенің құлыны желге артын береді, жас биенің құлыны желге қарсы карап тұрады дейді. Сөйтіп бұл жұмбақтың да шешімі табылады.
"Сыпайылық - сыйыңды арттырады, кеңдік - құрмет туғызады, шыншылдық - сенімге жеткізеді, жиындылық - табысқа бастайды, мейірбандық - билікке жол ашады. Үш ғасыр өтсе де, Қарауыл Қанай бидің рухының да, сөзінің де өлмеуі осынау бір ғажайып адамгершілік қасиеттеріне де байланысты.
"Түйенің бурасы жақсы, сөздің турасы жақсы" дегендей, Қанайдай айбынды білгір, шежіреші би-шешенге кара қылды қақ жара айтатын әділдік, оспадарлыққа, менмендікке, парықсыздыққа жалғаншылдыққа аяусыз соққы берген. Қарауыл би [[Ташкент]] шаһарының бегі болған жылдарда талай теңсіздіктердің жолын қиған. Сондай-ақ, Қазақ мемлекетінің негізін нығайтуда күрделі шараларды жүзеге асырған.
Көкшетаулық Асқар Нұғманұлы ([[1904-1981]]) мынадай тарихи-әдеби деректерді, [[1926]] жылы естігенін жазады: Қарауыл Қанай шешен үш жүздің дау-шарын ғана емес, сондай-ақ қазақ пен кырғыз, өзбек пен түріктің арасындағы даулы мәселелердің де түйінін шешіпті
[[XVII]] ғасырдың аяғында Ташкентте бек болған" байдың" шөбересі, сөзі сұңқар қанатының қағысы сұңкылындай, ну дауысты Құттыбайдың немересі бала Қанайдың ақыл-ойының қуат-серпіні мен тер адамшылық әресін сынамақ болады:
Ақтайлақтай майталманның бала Қанайдың бойынан кісілікті, шешендікті көруі болып отыр. Парлап сұңғыла баба бүркіт пен парлап ұшатын, шарықтауға дидарласуы қандай ғанибет! Иә, рақымдылық - жолбарыстай жортатын сайыпқырандарды тәрбиелеуі жеткілікті.
Заманыңызда болған небір айтулы ұлттық бермейміз бе деп [[Абылай хан]] сұрағанда, сонда Бұқар:
<br />
Line 50 ⟶ 55:
[[Мағжан Жұмабаев]] "Батыр Баян" поэмасында Қанжығалы қарт Бөгенбайдың, "аузынан жалын шашқан жас Жаңатайды "найзасын нажағайдай ойнататын жас барыс" Бәсентиін Сарымалайды "ойы удай, тілі шаян" Қарауылдың қара тілге дес бермейтін шешені Қанай биді таңғажайып құлшыныспен сипаттап өтеді.
Абылай хан Көкшенің бауырына "өңшең көкжалдарын" жинап алады. Мақсаты - қазақ даласына қаптап төнген дұшпандардың бетін қайтару, оларға аяусыз соққы беру. Мінеки, осы қарбалас, ала құйын шақ былайша суреттелген:
Жиылды өңшең ноян ығай-сығай, Байжігіт, Тасболат пен би Толыбай. Ту баста Абылайды хан көтерген, Қамқоршысы Қарауылдың шешен Қанай.
Міне, осы тұста хан [[Абылай]] мұңды кейіпке түседі. Терең ойға шомады. Бүкіл батырлары сақадай сай тас-түйін, жорыққа әзір. Қанай би: "Бұл қалай?" - деп, бөгелістің мән-жайын сұрағанда, Абылай:
<blockquote><br />
| |||