Қарақұм: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: thumb| alt=A.| ''[[Түркмения картасындағы Қарақұм''.]] '''Қарақұм'''<ref name="source1">“Қаза... |
Kyrmyzy gul (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
2-жол:
'''Қарақұм'''<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том </ref>, ''Түрікмен Қарақұмы'' (түрікменше – Гарагум) – Орталық Азияда, Түрікмен мемлекетінің 80%-дай аумағын алып жатқан құмды алқап, шөл. Солтүстік және солтүстік-шығысы [[Сарықамыс ойысы]], [[Әмудария]] аңғары, оңтүстік-шығысы [[Қарабел]] және [[Бадхыз]] қыраттары, оңтүстігі [[Копетдаг]] етегі, батысы Батыс Узбоймен шектелген. Ауданы 350 мың км<sup>2</sup>. Қарақұм солтүстік Унгуз, Орталық және Оңтүстік-шығыс Қарақұмдарға бөлінеді. Жер беті төбелі жазық. Негізінен, осы жерлер арқылы өткен ежелгі Әмудария, оңтүстігінде [[Мургаб]] және [[Теджен]] өзендерімен келген құм шөгінділерінен түзілген. Шөлде тақыр жерлер мен сортаңды қазаншұңқырлар, құм төбелер және қырқалар жиі кездеседі. Оңтүстік-шығыс және Орталық Қарақұмдардағы құмды қырқалардың биіктігі 3 – 30 м.
Қарақұмның климаты қоңыржай континенттік. Қаңтар айының орташа температурасы 3°С-тан (оңтүстікте) –5°С-қа (солтүстікте) дейін. Шілдеде орташа температура солтүстігінде 28°С, оңтүстігінде 34°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 60 – 150 мм. Құмды алқаптың солтүстік-шығысымен Әмудария өзені ағып өтеді. Оңтүстік және оңтүстік-батысындағы Мургаб және Теджен өзендері құмға сіңіп кетеді. Эфемерлі өсімдіктер, [[өлеңшөп]], ақ және қара [[сексеуіл]], [[қараған]], [[астрагал]], [[қылша]] өседі. [[Киік]], [[түлкі]], [[қасқыр]], [[қарсақ]], [[шибөрі]], т.б. аңдар, бауырымен жорғалаушылар, кемірушілер өте көп; құстардан [[бозторғай]], [[шіл]], т.б. кездеседі. Қарақұм аумағында Түрікменнің негізгі кен байлықтары ([[газ]], [[мұнай]], [[күкірт]]) жатыр. Шөлді аумақтың орталық бөлігінен Түрікменбашы (Қарақұм) каналы (ұзындығы 450 км) ағып өтеді. Оңтүстік-шығыс Қарақұмда дүние жүзіндегі ең байырғы [[Репетек құм ғылыми-зерттеу стансасы]] және осы аттас [[қорық]] бар. Шөлде 6 мыңнан астам [[құдық]] орналасқан.ref>«Маңғыстау»энциклопедиясы, Алматы, 1997; </ref>
'''Қарақұм'''<ref name="source1"/> – [[Балқаш]] және [[Сасықкөл]] көлдері аралығындағы құм. [[Алматы]] облысының [[Алакөл ауданы]] жерінде, теңіз деңгейінен 350 – 450 м биіктікте орналасқан. Ұзындығы 120 км, ені 30 км, ауданы 1600 км<sup>2</sup>. Оңтүстігінде [[Арқарлы тауы]] және [[Сарықұм]] мен [[Тасқарақұм]] құмды алқабы орналасқан. Қарақұмның басым бөлігі қырқалы, төбелі (биіктігі 5 – 30 м, әсіресе солтүсік-батыс жағында) келеді; бұта аралас [[жусан]], [[еркекшөп]], т.б. сораң шөптермен бекіген. Айнала етегі тақыр, тақырлы сораңдарға ұласады. Тұщы грунт сулы құм қабаты жер бетіне жақын жатыр. Қарақұм – қысқы мал жайылымы.
| |||
