Саңырауқұлақтар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Саңырауқұлақтар''' (''Mycota, Fungі, Mycophyta, Mycetalіa'') — хлорофилсіз, дайын органикалық заттармен қоректенетін төменгі сатыдағы өсімдіктер тобы. Соңғы кездегі жүйеленім бойынша Саңырауқұлақтарды өз алдына патшалыққа бөлген. Табиғатта кең тараған, пішіні алуан түрлі, 100 мыңға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 4,5 мыңнан астам түрі анықталған, олардың 11 түрі қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Саңырауқұлақтар миксомицеттер және нағыз Саңырауқұлақтар (Mycota) деп екі бөлімге бөлінеді. Соңғысы құрылысына және эвол. даму деңгейіне байланысты 6 класқа бөлінеді: хитридиомицеттер (әлемде 575 түрі, Қазақстанда 3 туысына жататын 6 түрі бар); зигомицеттер (әлемде 600, ал Қазақстанда 5 туысы, 11 түрі анықталған); оомицеттер (әлемде 550, ал Қазақстанда 8 туысы, 95 түрі бар); аскомицеттер (әлемде 30 мыңға, ал Қазақстанда 191 туысы 754 түрі бар, 307 формасы анықталған, оның 17 түрі, 27 формасы ғылымға белгісіз жаңа түр); базидиомицеттер (әлемде 30 мыңдай, ал Қазақстанда 237 туысы, 1319 түрі бар, оның 41 түрі ғылымға бұрын белгісіз түрлер) және дейтеромицеттер (әлемде 7,5 мың, ал Қазақстанда 267 туысы, 1819 түрі бар, оның 20-сы — эндемик, 3 туыс, 150 түрі ғылымға алғаш енгізіліп отыр). Саңырауқұлақтардың барлығына тән белгі, олардың вегетативтік денелері мицелийден (жіңішке, тарамдалған гифтерден, яғни жіпшелерден) тұрады. Осы жіпшелері арқылы қоректік заттарды осмостық жолмен субстраттан сорып алады. Саңырауқұлақтардың түріне қарай мицелийлері, споралары бірнеше тәуліктен ондаған жылдарға дейін тіршілігін жоймайды.

[[file:Conidia phialoconidia of Aspergillus fumigatus PHIL 300 lores.jpg|left|thumb|200px]]
Саңырауқұлақтар өздері мекендейтін және қоректенетін субстраттарына байланысты сапротрофты Саңырауқұлақтар (органик. қалдықтармен қоректенеді) және паразитті Саңырауқұлақтар (өсімдіктер мен жануарлардың органдарында, ұлпаларында, клеткаларында тіршілік етеді) деп бөлінеді. Саңырауқұлақтар вегетативтік және репродуктивтік (жынысты, жыныссыз) жолмен көбейеді. Вегетативтік көбеюі мицелий бөліктерімен не үзіктерімен, склероцияларымен (жіпшелердің тығыз өрілуінен пайда болатын тыныштық күйін сақтайтын денесі) және ризоморфтарымен (ұзын жіп тәріздене өрілген жіпшелерден тұратын, су мен қоректік заттарды субстраттан жемісті денесіне өткізетін дене) жүзеге асады. Вегетативтік көбеюдің кең тараған жолы — арнайы споралардың (оидия, гемма, хламидоспора) түзілуі болып саналады. Жыныссыз репродуктивтік жолмен көбею мицелийлердің арнайы сабақшаларында пайда болатын споралар арқылы, ал жынысты репродуктивтік көбею — екі жыныстық клеткалардың қосылуынан пайда болатын зиготада жемісті дене дамып, оның ішінде споралар түзілу арқылы жүзеге асады. Саңырауқұлақтардың табиғатта маңызы зор. Олар өлі органик. заттарды ыдыратып, табиғатқа минералдық заттарды қайтару арқылы топырақтың құнарлылығын арттырады. Саңырауқұлақтардың көптеген түрлерінен микробиол. өндірісте витаминдер, антибиотиктер, ферменттер, органик. қышқылдар, кетондар, полициклді спирттер алынады. Ашытқы Саңырауқұлақтар нан пісіруде, сыра ашытуда, т.б. пайдаланылады. Көпшілік түрі жеуге жарамды, мыс., қозықұйрық, вешенка, т.б. түрлері қолдан да өсіріледі. Араларында улы түрлері (сұрғылт поганка, пантерлі мухомор, т.б.) де көп кездеседі. Табиғи жағдайда өсетін Саңырауқұлақтарды тергенде сақ болған жөн. Зиянды Саңырауқұлақтар адамдарда, жануарларда, өсімдіктерде түрлі аурулар тудырады. Саңырауқұлақтарды микология ғылымы зерттейді. <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 7 том</ref>