Қара тораңғы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Уикилендіргіш |
|||
1-жол:
{{wikify}}
'''Тораңғыл''' (Тораңғы деп те айтылады (Popujus diversifolja)) - терек туысына жататын ағаш. Дiңi түзу, жуандығы кейде 1 м-ге жетедi, қабығы сарғылтсұр, таспа тәрiздi сыпырылады. өркендерi бастапқыда нәзiк түктi, кейiн түксiз, түсi қоңыр сарғылт... Сәуiрде гүлдейдi, мамырда жемiс бередi.▼
'''Тораңғы''' ({{lang-la|Popujus diversifolja}}) — терек туысына жататын ағаш.
▲
Тораңғыл топтанған тоғай түрiнде де, жеке дарақ ретiнде де шөлдi-шөлейт аймақтарда, құмды қолат баурайларда, тұзды-сортаң тақырларда, өзен аңғарлары мен жағаларында өседi. ▼
▲
Сырт келбет-пiшiнi мен жапырақтары көгiлдiр терекке ұқсастау келедi.
Қоршаған ортасына тап осылай бейiмделiп үлгерген бұл ағаш шөлдi аймақтың күрт өзгерiстi континенттiк қатал жағдайына жақсы шыдайды. Ағаш жапырақтарының суды аз буландыруы, тамыр жүйесiнiң жақсы дамуы мен оның 10 метрден әрмен тереңдiктегi жер асты су көздерiнен нәр ала беретiнi оны осындай дәрежеге жеткiзген.
▲Тораңғыл - тұзды және құмды сусыз шөлдерде табиғи жағдайда өсе беруге қабiлеттi бiрден-бiр биiк дiңгектi, жапырағы мол ағаш. Ол ауаның жылылығына, желдiң күшi мен дымқылдың тапшылығына қарамайды.
▲Қоршаған ортасына тап осылай бейiмделiп үлгерген бұл ағаш шөлдi аймақтың күрт өзгерiстi континенттiк қатал жағдайына жақсы шыдайды. Ағаш жапырақтарының суды аз буландыруы, тамыр жүйесiнiң жақсы дамуы мен оның 10 метрден әрмен тереңдiктегi жер асты су көздерiнен нәр ала беретiнi оны осындай дәрежеге жеткiзген.
Сол сияқты мамыр айында гүлдейтiн жапырақтарынан ақ үпелек түрiнде ауаға ұшатын ұрықтарынан шамалы да болса майда өскiндер өсiп шығады. Бiрақ бұл жалпы мөлшердiң болмашы көлемiн ғана қамтиды. Ал, тек тамыр мен бұтақ қаламшалары арқылы бұл ағашты әсте көбейтуге болмайды.
▲Тораңғыл тамыр жүйесi жер бетiне жақындаған тұсында жан-жағына қарай жайыла тарап, аумағы 30 метрге дейiн барады. Бұл өскiн сегiзаяқтың өндiр өркенi сияқты сол шандыр тамырларынан тараған шыбықтары арқылы айналаға ұрпақ шашып, қанатын кең жаяды.
Мамандар
Су ауаға шыққаннан кейiн қышқылданып, қан iспеттес қоңыр-қызыл түске боянады. Осылай ерекше үн шығаратын немесе қанға ұқсас су жинайтын қасиеттерiне орай жұрт
▲Сол сияқты мамыр айында гүлдейтiн жапырақтарынан ақ үпелек түрiнде ауаға ұшатын ұрықтарынан шамалы да болса майда өскiндер өсiп шығады. Бiрақ бұл жалпы мөлшердiң болмашы көлемiн ғана қамтиды. Ал, тек тамыр мен бұтақ қаламшалары арқылы бұл ағашты әсте көбейтуге болмайды.
Қолайлы жағдай болса,
▲Тораңғыл жапырақтары ылғалды өте жақсы өткiзедi.
Оның қандай көлемдiсi болмасын, құмды және тұзды топырақтарда орман алқаптарын көбейтумен қатар, сол табандар көшкiнiн тоқтатуға үлкен септiгiн тигiзетiнiмен бағаланады. Ғалымдардың мәлiмдеуiнше, әр
▲Мамандар тораңғыл тамырында судың көп болатынын айтады. Шөл далада өсiп тұрған iрi ағаштардың түбiнде судың жиналып қалатыны жиi байқалады. Ол сулар ұдайы төмен қарай ағып, маңайына шыбын-шiркей жинайды. Мұндағы су мөлшерi 25 литрге дейiн барады екен.
Ел аузында «шөл даланың падишасы» атанған бұл өскiндi бүгiнде қазақ жерiнiң бiраз пұшпағы өзiнiң өрелi саясы санайды. Қазiр
Борис Кузьмич Скупченко бiраз жылдар бойы Қазақстан Ғылым академиясында қызмет iстеп,
▲Су ауаға шыққаннан кейiн қышқылданып, қан iспеттес қоңыр-қызыл түске боянады. Осылай ерекше үн шығаратын немесе қанға ұқсас су жинайтын қасиеттерiне орай жұрт тораңғылды ерекше киелi ағаш санайды. Қасиетi бар болса, бар шығар, тораңғылдың гүл шашып жатқан кезiнде оның көлеңкесiне жатып, ұйықтап қалуға болмайды деседi.
{{stub}}
▲Қолайлы жағдай болса, тораңғыл ағашының өте биiк те iрi болып өсе алады. Мысалы, Б.К.Скупченко 1952 жылы Балқаштың маңайынан биiктiгi 30 метрге жететiн, жуандығы 1,5 метр болатын тораңғылды көрiп, суретке түсiрiп алған.
[[Санат:Қазақстан табиғаты]]
▲Оның қандай көлемдiсi болмасын, құмды және тұзды топырақтарда орман алқаптарын көбейтумен қатар, сол табандар көшкiнiн тоқтатуға үлкен септiгiн тигiзетiнiмен бағаланады. Ғалымдардың мәлiмдеуiнше, әр тораңғыл орта есеппен жыл сайын 1 тоннадан аса шаңды ұстап қалып, 1,5 мың литр оттегiнi айналасына бөлетiн көрiнедi.
▲Тораңғыл - елдi мекендердi көгалдандыру мәселесiнде де таптырмайтын аса құнды ағаш. Ол бүгiндерi Қызылорда қаласындағы Оқушылар паркi мен барлық аудандар орталықтарының бiрқатар көшелерi бойларында көптен берi өсiп тұр.
▲Ел аузында «шөл даланың падишасы» атанған бұл өскiндi бүгiнде қазақ жерiнiң бiраз пұшпағы өзiнiң өрелi саясы санайды. Қазiр тораңғыл (тораңғы деп те айтылады) тұқымдас ағаштың алуан түрi Қазақстанда Арал өңiрi мен Қызылорда облысынан басқа Балқаш пен Алакөл аумақтарында, Бетпақдала атырабында, Зайсан маңайында, Мойынқұм сауырында кездеседi.
▲Борис Кузьмич Скупченко бiраз жылдар бойы Қазақстан Ғылым академиясында қызмет iстеп, тораңғыл ағашының өсiп-өнуiн түбегейлi зерттеген. Осы бағыттағы iзденiсiнiң қорытындысы ретiнде ол 1952 жылы «Тораңғы теректерiнiң тұқым арқылы көбеюi» деген тақырыптағы кандидаттық диссертациясын қорғаған.
▲# [http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=735 Тораңғыл]
| |||