Алгебра: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Алгебра'''<ref>Орысша-қазақша (арабтүсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын баскарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> ''({{lang-ar|الجبر}} әл-джәбр)'' — [[математика|математиканың]] алгебралық теңдеулерді шешу жөніндегі есептерге байланысты дамыған негізгі бөлімдерінің бірі. Алгебра атау және жеке ғылым саласы ретінде Мұхаммед әл-Хорезмидің (9 ғ.ғасыр) 1-, 2-дәрежелі теңдеулерге келтірілетін есептердің жалпы шешімі көрсетілген “Әл-джәбр уә-л-муқабәлә” атты еңбегінен бастау алады. Ал, [[Омар Хайям|Омар һайям]] ([[1038]]/48[[1048]] — [[1123]]/24[[1124]]) 3-дәрежелі теңдеулерді зерттеуді жүйелеп, өзінің “Алгебрасын” жазған. Орта ғасырлық Шығыс ғұламалары гректер мен үнділіктер математикасын түрлендіріп, қайта өңдеп [[Еуропа|Еуропаға]] табыс еткен. Амалдарды белгілейтін таңбалар енгізу нәтижесінде Алгебра одан әрі дамыды.
== XVII ғасыр ==
17 ғ.ғасыр ортасында қазіргі Алгебрада қолданылатын таңбалар, әріптер толық орнықты, ал 18 ғ-дыңғасырдың басында Алгебра математиканың жеке бөлімі ретінде қалыптасты. 17-18 ғ-лардағасырларда теңдеулердің жалпы теориясы (көпмүшелер Алгебрасы) шапшаң қарқынмен дамыды. Оған сол кездегі аса ірі ғалымдар — француз ғалымы Р.[[Декарт Жапырағы|Декарт]], ағылшын ғалымы [[Ньютон, Исаак|И.Ньютон]], француз ғалымдары Ж.Даламбер ([[1717]] — [[1783]]) мен Ж.Лагранж ([[1736]] — [[1813]]) үлкен үлес қосты. Неміс математигі К. [[Гаусс]] ([[1777]] — [[1855]]) кез келген n дәрежелі алгебралық теңдеудің нақты не жорымал n түбірі (шешуі) болатындығын анықтаған (1799).
== XIX ғасыр ==
19 ғ-дыңғасырдың басында норвег математигі Н.Абель ([[1802]] — [[1829]]) және франц.француз математигі Э.Галуа ([[1811]] — [[1832]]) дәрежесі 4-тен жоғары болатын теңдеулердің шешуін алгебр. амалдар көмегімен теңдеудің коэффициенті арқылы өрнектеуге болмайтындығын дәлелдеген. Теңдеулердің радикалда шешілуінің шарттары туралы мәселенің түбегейлі шешімін Э.Галуа берді. Норвег математигі С.Ли ([[1842]] — [[1899]]) зерттеулері үзіліссіз топтар теориясына жол ашты. Ағылшын ғалымы У.Гамильтон ([[1805]] — [[1865]]) мен неміс математигі Г.Грассман ([[1809]] — [[1877]]) еңбектерінен гиперкомплекс жүйелер теориясы (алгебралар теориясы) бастау алды.
== XX ғасыр ==
20 ғ-дағасырда А-ныңАлгебраның өрістер теориясы, сақиналар теориясы мен топтардың жалпы теориясы, топологиялық А.алгебра мен құрылымдар теориясы, [[1940]] — 50[[1950]] жылдары жартытоптар мен квазитоптар теориясы, әмбебап Алгебралар теориясы, категориялар теориясы сияқты жаңа бөлімдері пайда болды. Қазақстанда [[1950]] ж-данжылдан бастап алгебр. сандар теориясының кейбір мәселелері Б.М. Оразбаевтың басшылығымен ҚазПИ-де зерттелді. [[1967]] жылдан Қазақстан ҒА-ның Математика және механика институтында, ҚазМУ-де, ҚарМУ-де, ҚазПИ-де модельдер теориясының кейбір мәселелері зерттелуде. [[1980]] ж-данжылдан бастап Алгебраның топтар теориясы (В.С. Молдағалиев), Алгебралық геометрия ([[Мұстафин Ғабиден|Ғ. Мұстафин]]), Ли Алгебрасы (А.С. [[Жұмаділдаев Асқар Серқұлұлы|Жұмаділдаев]]), К-теория (М.М. Телемтаев) және Алгебраның алгоритмдік мәселелері (У.У. Өмірбаев) салаларынан зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Алгебра негізінен: сызықты Алгебра, көпмүшеліктер Алгебрасы, векторлық Алгебра, тензорлық Алгебра, өрістер теориясы, сақиналар теориясы, топтар теориясы, құрылымдар теориясы т.б. салалардан тұрады. Алгебра физикада, кибернетикада, матем. экономикада т.б. кеңінен қолданылады.<ref name=source1>Қазақ ұлттық энциклопедиясы</ref>