Бүркіт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Yerzhankyzy (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Bauka91 91 (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
28-жол:
== Сілтемелер ==
* [http://www.youtube.com/watch?v=-Y3Dl0BGFfw Аңға шыққан қазақ бүркітшілері (Бейне)]
==Қосымша==
Бүркіт - сұңқар тәрізділер отряды, қаршыға тұқымдасының қыраңдар туысына жататын ірі жыртқыш құс. Бүркіт солтүстік Американы, Еуразияны, солтүстік-Батыс Африканы, Жапония аралдарын мекендейді. Қазақстанда оның 6 түрі таралған. Жетісу өңірінде, сондай-ақ басқа аймақтардағы жазық жерлерде, тау бөктерінде кездеседі. Бүркіт — қырандар ішіндегі ең ірі, әрі күшті, дене бітімі мығым, жылдам ұшатын құс. Саусақтары салады, ірі, әрі бедерлі (мүйіз қабыршақтары бар). Қауырсындары бір түсті қара қоңыр. Желкесі мен мойнының сырты сарғыш жирен түсті. Жас бүркіттің құйрығы ақ, оның ұшында жалпақ қара жолағы, қанатының астында ірі ақ қауырсындары болады. ұябасарының бір қанатының ұзындығы (топшысынан шалғысының ұшына дейінгі аралығы) 65-74 см, шөулісінікі — 59-66 см. ұябасарының салмағы 3,8-6,3 кг, шәулісінікі 2,8-4,1 кг. Бүркітің құйрық қанатының ұзындығы 33-36 см, тұмсығының үстіңті жағы темен қарай иіліп келген, ұшы үшкір болады. Жұптасып тіршілік етеді. Бүркі суыр, қоян, түлкі, борсық, кейде тышқан мен саршұнақ, тасбақа, тұяқты жануарлардың (ақ бөкен, елік, қарақұйрық) төлдерін аулайды. Бүркі жемтігін тырнағымен емес, табанындағы бүртіктері — бездерімен буындырып өлтіреді. Ұясын (диам. 1,5-2 м) қурап қалған ағаш бұтақтарынан құздың, жартастың басына бірнеше жыл қатарынан салады. Наурыз-сәуірде 1-3-тен жұмыртқалайды, оны ұябасары 40-45 күн шайқайды. Балапандарын алғашқы күндері шәулісі асырайды. Олар 2,5 айлығында ұядан ұшады, бірақ ұябасары мен шәулісі ұзақ уақыт бойы баулын, қарауылдап жүреді. Табиғи жағдайда бүркіт 100 жылдай тіршілік етеді. Қыран бүркі мықтылықтың, қайсарлықтың, еркіндіктің белгісі. Қазақстанның туындағы бүркі бейнесі азаттықтың рәмізі ретінде бейнеленген. Бүркіті қолға үйретіп, баптап, саятшылықта пайдалану — қазақ халқының ертеден келе жатқан өнері. Оны аңға салу — төзімділікті, іскерлікті, асқан шеберлікгі керек етеді. Бүркітің балапанын ұядан алу үшін де үлкен тапқырлық керек. Амалайласы жетпесе, адам балапанды едтіріп алуы мүмкін. Қазіргі кезде бүркітшілік өнерге ерекше көңіл бөлініп, облыста арнайы салбурын ұйымдастырылып, жас бүркітшілер мектебі ашылуда. Еңбекшіқазақ ауданы Нұра ауылындагы Жалайыр Шора атындағы құсбегілер мектебі осының айғағы. Бүркі Ақсу-Жабағылы, Алматы, Марқакөл, Үстірт қорықтарында жылдан-жынға азаюына байланысты Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген (1996).<ref>Бабалықүлы Ж., Тұрдыбаев ауылы, Саят, ауылы, 1989; Березовиков Н.Н., Беркут, ауылы-Алматы, 1986</ref>
<ref> Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
| |||