Қаратал ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Bauka91 91 (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Қаратал ауданы'''– [[Алматы облысы]]ның солт-ндегі аумақтық-әкімш. бөлік. Жер аум. 24,2 мың км2 (облыстың 10,8%-ын құрайды). Тұрғын саны 44,5 мың адам (2003). Аудан аум-дағы 46 елді мекен 1 қалалық және 9 ауылдық әкімш. округке біріктірілген. Орт. – Үштөбе қ. Аудан 1928 ж.
Қаратал ауданы - облыстың орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік. Жерінің аум. 24,2 мың км2 (облыстың 10,8%-ын құрайды.). Тұрғын халқының саны 45,3 орналасқан. Бұл тұсында Сарыесік-атырау шөлінің шығысын ала Лекқұм (Л үкқұм), [[Жаманжал]], [[Жаманқұм]], [[Бестас]], іріжар, Сүртке құмдары жайласа, Кербұлақ ауданымен шектесер оңтүстік батысында [[Аралқұм құмы]] жатыр. Ауданның шығысында аласа келген Үшқара т. орналасқан. Ауданның орталық бөлігімен Жетісудың жеті өзенінің бірі [[Қаратал]] ағып өтеді. Оған Жетісу (Жоңғар) Алатауының қарлы шындарынан бастау алатын Тентек, Көксу өзенідері құйылады. солтүстік бөлігінде Қаратал өзені [[Балқаш]] (Көкшетеңіз) көліне құяды. [[Балқаш]]тан басқа аудан аумағында үлкенді-кішілі Үшкөл, Қаңбақты, Шораяқкөл, Қаңғай, Сарыкөл, т.б. көлдер бар. Аудан аумағыңда түз бен натрии сулыраты, құрылысқа қажетті 398 материалдар (Қайрақты тауында), кварц (Ақтаспалы кені), т.б. кен орындары бар. Ауданның ең биік жері оңтүстік-шығысында орналасқан Бурақой т. (985 м). Одан басқа аудан жерінде Бақалы, Бастөбе, Ақтасты, Қайрақты, Ақынбай шоқылары бар. Жерінің басым бөлігі құмды, құмайпы, өзен анғарлары мен көл бойларының топырағы сазды, шалғынды-сазды, оңтүстігінің топырағы сұр, бозғылт қоңыр топырақты. Топырақтарына жусан мен изен, еркекшөп (көкпек), теріскен, сұлыбас, қызын мия, жантақ, бидайық, өзен-көл бойларында қамыс, құрақ өседі. солтүстікбатысының құмды өңірінде сексеуіл, тобылғы, жыңғыл, ал Қаратал өзені бойында тал, тораңғы тоғайлары кездеседі. Ауданның аласа таулы өңірінде елік пен қоян, қасқыр мен түлкі жортады. Жазық даласында дуадақ, құр, өзен-көлдерде қаз, үйрек, бірқазан, қырғауыл ме-кендейді. Қамысты-қорысты жерлерінде жабайы шошқа (доңыз) кездеседі. Кезінде (20 ғ-дың 40-50 ж.) Қараталдың сағасында және ну қамысында жолбарыс мекендеген. Ауданның климаты тым континент - тік. Қысы оңтүстік - шығысыңда біршама жұмсак, солтүстік-нде суық. Қаңтар айының жылдық орташа жұмсақсы -10-14°С. Жаз айлары ыстық, және куаң. Шілде айының орташа жұмсақсы 2224°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 200-400 ммді құрайды. Ауданның жаз жайлауы Жетісу (Жоңғар) Алатауында, қыстауы құм ішінде. Қаратал ауылындағы тұрғын халықтың 53,2%-н қазақтар, 26,8%-н орыстар, 10,4%-н корейлер, 3,3%-н күрдтер, 1,4%-н шешендер құрайды. Тұрғын халықтың 48,3%-і қалада, 51,7%-і ауылда тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге шаққанда 1,9 адамнан келеді. Бұл көрсеткіш облыстың орташа көрсеткішінен 3,5 есе кем. Аудандағы ірі елді мекендер: Үштөбе қ. (22,5 мың адам), Бастөбе (2,9), Көлпе (1,8), Жаңаталап (1,5), Октябрь (1,4), Ескелді (1,3) және Елтай (1,1) ауылдары. Ауданда 1995 ж. дейін биязы жүнді қой, оған қосымша сүтті-етті, сүті мол, күріш, жылқы, көкөніс, бақша, қант қызылшасын өсіруге маманданған 12 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, 1 тәжірибе ш. болған. Олардың негізінде қазір (2002 ж) ауданда 121 шаруашылық нысаны, оның ішінде 22 өндіріс көсіпорыны, 22 ауылы шаруашылығы құрылымы, 2 құрылыс мекемесі, 4 көлік пен байланыс кәсіпорны, 35 шағын көсіпорны, 858 сауда орны бар 5 базар тіркелген. Сондай-ақ 359 шаруа қожалығы кұрылған. Ауыл шаруашылық өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ұйымдардың ірілері — "Қаратал" акционерлік қоғамы "Тастөбе-Бірлік", "Бекагро", балық аулаумен айналыстан "Көпбірлік", пияз өсірумен шұғылданатын "Ақиқат", күріш өсіретін "Үштөбе", "Правда" серіктестіктері ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері, "Тәжірибе" ауыл шаруашылығы ӨК, "Үштөбе тәжірибе-механикалық зауыты", "ДостарҚаратал" акц. қоғамдары (қоспажем өңдірісі), "Қаратал" баспаханасы. Қаратал ауданы телекоммуникация бөлімшесі (байланыстың қазіргі заманғы үлгілері-интернет, серіктік байланыс жүйесі көптеп енгізілуде).
Ауданның 514,7 мың га жері
(2001) а.ш-ғынажарамды. Оның ішінде 19,3 мың га егістік, 481,5 мың га жайылым, 11,1 мың га шабындық бар. Қ. ауылында 8,1 мың ірі қара, 68,2 мың қой мен ешкі, 4,5 мың жылқы, 5,0 мың шошқа, 70,0 мың құс болды
(2002).
Ауданның аудан экономикасындағы үлес салмағы 13%, өнеркәсіптікі — 16%, қалғанын көсіпкерлік саласы мен шағын және орта бизнес құрайды. Ауданда 125 төсекгік орталық аурухана, емхана, округ орталықтарында ауылдьгқ дәрігерлік амбулаториялар (5) мен фельдшеракушерлік пунктер (17) елге қызмет көрсетеді. Білім беру мекемелермен 20 орта мектеп, 2 мектеп-гимназия, балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебі, кәсіптік-техникалық және әскеритехникалық мектептер жұмыс істейді. Бұлардан басқа Үштөбе балалар үйі мен балабақша бар. Ауданда орталық және 2 ведомстволық кітапхана, ауданы мәдениет үйі, ведомстволық 5 мәдениет үйі мен 6 клуб жұмыс істейді. Оларда үш халықтық көркемөнерпаздар ұжымы: "[[Қаратал әуендері]]" ұлт аспаптар оркестрі, "Қызғалдақтар" вокалды ансамблі, корейдің "Самульнорн" ансамблі өнер көрсетеді. Қаратал ауылының автомобиль жолының Ұзындығы 326 км, оның 236 км асфальттанған. Аудан жерімен Үштөбе - Талдықорған-Алматы, ҮштөбеХонсу, Үштөбе-Көпбірлік автотрассалары өтеді.
[[Түркістан-Сібір темір жолы]]. (Үштөбе стансасы арқылы) Орталық Азия елдерімен, Ресейдің қ-мен, сонымен қатар [[Қытай]]мен байланыстырады. Үштөбе қаласы облыс орталығы — Талдықорған қаласына 47 км қашықтықта. Ауданнан Қазақстанның халық артисі Қ.Байсейітов, Қазақстанның халық артисі, Мемлекеттік сыйлық лауреаты Ъ.Римова, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері М.Бестібаев, [[Қазақстан Жазушылар одағы|Қазақстан Жазушылар одағының]] мүшесі К. Тоқаев, және т.б. елге танымал тұлғалар шыққан.
Қаратал ауылы аумағында республика маңыздағы Ескелді би (1992, Қызылжар ауылы), [[Балпық би]] (1994, Оян ауылы), Жолбарыс вулие (1996, Кәлпе темір жолы.ст.), Айту би (1996, Оян ауылы), Мықтыбек батыр (1995, Ақжар ауылы), сонымен бірге саяси куғын-сүргін құрбандарына арналған мемориалдық ескерткіш аудан орт. — Үштөбе қаласында ор-наласқан (1999). Қаратал өзенінің [[Балқаш]]қа құяр тұсына таяу "Қарақойын" төбесіне ел ардақтылары Жөлмеңде, Пышан, Арқабай, Аманбай, Иеке, т.б. құрметіне орнатылған гранитті екі ескерткіш пен үш тоғанды бедгі (1995), [[Балқаш]] к-не таяу ұйыққұм құмындағы тас пен топырақтан үйілген зират, [[Жынбұлақ]] ауылының шығысьщдағы Сарықамыс сайындағы тас кескіндер және Үштөбе-Талдықорған автотрассасының 20, 8, 22, 26 және 28-км-ндегі топырақ және тас үйіндісінен тұратын қорғанды зираттар тобы бар.
<ref> Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
[[Санат:Өңірлер]]
[[Санат:Жетісу]]
[[Санат:К]]
{{Stub}}
{{wikify}}
| |||