Лалагүлдер тұқымдасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
== Лалагүлдер тұқымдасы ==
[[Сурет:Лилии в цвету.JPG|thumb|]]
'''Лалагүл тұқыждастар''' - даражарнақты, шөптекті, көпжылдық [[өсімдіктер]] . Тамыры - тамырсабақ, түйнекті [[Пияз|пиязшық]] немесе [[пияз|пиязшық]]. Қандауыр немесе таспа пішінді жапырақтары болады. Гүлі - қосжынысты, шашақ гүлшоғырына жиналады, ірі гүлдері жеке орналасады. Гүл серігінде 6 күлте жапырақша бар, олар екі шеңберле орналасады. Аталығы - 6, бұлар да екі шеңберлі. Аналығы - 1. Жемісі - қауашақ немесе жидек. Өсімдік бунақденелілер арқылы тозаңданады. Гүл формуласы: ''Гс<small>3+3</small>А<small>3+3</small>Ж<small>(3)</small> (қазжуаның формуласы).''
 
Line 6 ⟶ 7:
 
=== Лапыз ===
[[File:Kfgsp.jpg|thumb|Ақ лапыз]]
рисунок :::аҚ ЛАПЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЗ!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Лапыз - көпжылдық, шөптекті, биіктігі 15 сантиметрге жететін дәрілік және улы өсімдік . Оның тіршілігі ерекше назар аударады. Күздік лапыз мысалында тіршілігі мен құрылысын қарастырайық.
Күздік лапыздың қабыршақты [[пияз|пиязшығы]] топыраққа терең сіңіп орналасады. Қабыршақ оның тіршілігін сақтайды. Күздік лапыз күзде қарақошқыл күлгін түсті гүл жарады. Гүлі ұзын түтікшенің жоғары ұшында 6 бөлікке бөлінеді. Гүлсерік түбінде 6 аталық болады. Гүлдің жатыны топырақ астында тереңірек орналасады. Жатыннан 3 ұзын аналық мойны өсіп шығады. Жатынның аналық аузы тозаңдыққа дейін жетелі. [[Өсімдік]] тозаңданғаннан кейін жемістері дереу пісіп жетіледі. Алайда лапыз келесі көктемге дейін топырақ астында жатады. Көктемде қандауыртаспалы, жиегі тегіс жапырақтар дамиды. Жапырақтардың ұзындығы 20 сантиметрге дейін жетелі. Жапырақтар одан әрі ұзарған кезде үш қырлы қауашақ түріндегі жемісі жер бетіне көтеріледі. Пісіп-жетілген жемісінде өте көп қошқыл-қоңыр тұқымдар болады. Жапырақтары қаулап өскен кезде ескі [[Пияз|пиязшық]] кішірейіп, жойылып кетеді. Сөйтіп жаңа пиязшық пайда болады да жаңа [[өсімдік]] өсіп шығады. [[Қазақстан|Қазақстанда]] лапыздың ''сары лапыз, Кессельринг лапызы'' деген екі түрі өседі. Лапыздың тұқымы [[медиңина|медиңинада]] дәрі ретінде пайдаланылады. Тұқымнан қан ауруларын, [[подагра]], қатерлі ісікті емдейтін дәрі алынады. Тұқымы өте улы. Лапыз тұқымының құрамынан жасушалардың бөлінуіне әсер ететін зат табылды. Ауыл шаруашылығында мұның маңызы зор. Лапызды кейбір өсімдіктердің ([[қияр]], [[қызанақ]]) түсімін арттыру үшін қолдануға болады.
Line 15 ⟶ 16:
 
 
[[Сурет:Sego lily cm.jpg|thumb|left|Калохортус Натолла]]
 
* «Жауқазын» - гүлді [[Өсімдіктер|өсімдіктің]] жалқы атауы, ал «[[қызғалдақ]]» - ақындар сипатындағы жалпы атауы. Көктемде шығатын өсімдік жауқазынның бір түрі екенін ақын [[Абай]] былай бейнелеген: ''«Жазғытұрым қылтиған бір жауқазын».''
* Қазжуа - лалагүл тұқымдастардың ең кішкене түрі. Биіктігі көбінесе - 3 ем, кейде 35 сантиметрге дейін жетелі. Оның өсімді мерзімі өте қысқа, жер бетіне жалғыз ғана талдырмаш жапырағы мен алты жіңішке күлте- жапырақты сары гүлі пайда болады да, көп ұзамай тіршілігін жолды. Топырақта кішкене пиязшығы қыстал, келесі көктемді күтеді.
Line 22 ⟶ 23:
 
== Білмекке құмарлар үшін ==
[[File:Bilmek.png|thumb|Құртқашаш гүлдерінің сан алуандығы]]
сууууууууууууутеееееееееееер!!! курткарнаш
Құртқашаш тұқымдастар - даражарнақтылар класына жататын көпжылдық шөптекті, кейде шала бұталы [[өсімдік]] . Құртқашаш тұқымдастардың ғаламшарымызда 1 800-ден астам түрі бар деп есептеледі. Олардың [[Қазақстан|Қазақстанда]] 36 түрі өседі. Құртқашаштар [[Тропиктер|тропикте]] және [[Субтропиктер|субтропикте]] таралған, көпшілігі сәндік өсімдіктер ([[құртқашаш]], [[баршынгул]] ([[гладиолус]]), [[запран]]([[шафран]]), т. б.). Олардың тамырсабағы, түйнектері, түйнекті пиязшықтары және пиязшықтары болады.
Жапырақтары қылыш тәрізді немесе таспа жапырақты болып келеді. Гүлдері - ірі, қосжынысты, дұрыс, кейде бұрыс гүлді. Құртқашаштардың гүлсерігі жай күлте тәрізді болады. Гүлінің жеке өсуі де, гүлшоғырлы болуы да мүмкін. Гүлсерігі 6 жапырақшадан құралган, күлте тәрізденіп, айқын көрінеді. Аталығы - 3. Бір аналығы болады, аузы үштелімді. Көпшілігінің үш ұялы жатыны төмен орналасады. Жемісі - ұш ұялы қауашақ. [[Құртқашаш]] тұқымдастар гүлінің формуласы: *Гс<small>6</small>А<small>3</small>Ж<small>1</small> (Ге - гүлсерік) немесе К (күлте) деп те атауға болады.
Дәрілік, тағамдық, басқа да мақсаттарға қолданылатын құртқашаш тұқымдастар бар. Халық құртқашашты кейде «[[жыланқияқ]]» деп те атайды.
 
[[Сурет:Lilium Martagon, Lai Blau.jpg|thumb|]]
==== Құртқашаш ====
Құртқашаш - [[Қазақстан|Қазақстанда]] кездесетін көпжылдық шөптекті өсімдік. Оның ғылыми атауы - [[Германия|германдық]] құртқашаш. Сабағының биіктігі - 1 м. [[Германия|Германдық]] құртқашаштың топырақта шырынды, ақ түсті тамырсабағы болады.
Line 33 ⟶ 36:
Гүлсерігі 6 күлтеден құра лып, дұрыс орналасқан. Олардың үшеуі төмен салбырап, үшеуі тік тұрады. Ат алығы - 3. Аналығы - 1. Аналығы біріккен 3
жеміс жапырақша сынан тұрады. Гүлдің формуласы: * Гс<small>6</small>А<small>3</small>Ж<small>1</small>
[[Жеміс|Жемісі]] -ұш ұялы ұлкен қауашақ. Құртқашашты көктемде немесе жа зда тамырсабағынан көбейтіл өсіруге болады. Тамырсабағы медицинада қақырық түсіретін дәрі ретінде қолданыл ады.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007. ISBN 9965-34-607-0</ref>
[[Санат:Биология]]
{{stub:Биология}}
{{wikify}}
 
[[ar:زنبقية]]
[[az:Zanbaqkimilər]]
[[bg:Кремови]]
[[ca:Liliàcia]]
[[cs:Liliovité]]
[[cy:Alaw (blodyn)]]
[[da:Lilje-familien]]
[[de:Liliengewächse]]
[[en:Liliaceae]]
[[eo:Liliacoj]]
[[es:Liliaceae]]
[[et:Liilialised]]
[[fa:سوسنیان]]
[[fi:Liljakasvit]]
[[fr:Liliaceae]]
[[fy:Leelje]]
[[gl:Liliaceae]]
[[he:שושניים]]
[[hr:Ljiljani]]
[[hsb:Lilijowe rostliny]]
[[hu:Liliomfélék]]
[[id:Liliaceae]]
[[it:Liliaceae]]
[[ja:ユリ科]]
[[jv:Liliaceae]]
[[kbd:АӀуудз-лъэпкъ]]
[[ko:백합과]]
[[koi:Лилия котыр]]
[[ku:Liliaceae]]
[[kv:Лилия котыр]]
[[la:Liliaceae]]
[[lt:Lelijiniai]]
[[lv:Liliju dzimta]]
[[mk:Лилјаноцветни]]
[[nl:Leliefamilie]]
[[no:Liljefamilien]]
[[pl:Liliowate]]
[[pt:Liliaceae]]
[[ro:Liliaceae]]
[[sc:Liliaceae]]
[[simple:Liliaceae]]
[[sr:Liliaceae]]
[[sv:Liljeväxter]]
[[te:లిలియేసి]]
[[tr:Zambakgiller]]
[[uk:Лілійні]]
[[vi:Họ Loa kèn]]
[[wa:Feudlissêyes]]
[[zh:百合科]]
[[ru:Лилейные]]