Керқұлан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Керқұлан''', Пржевальский жылқысы (Equus przewalskіі Poljakov) – тақтұяқты сүтқоректілердің жылқы тұқымда...
 
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Taxobox
'''Керқұлан''', Пржевальский жылқысы (Equus przewalskіі Poljakov) – тақтұяқты сүтқоректілердің жылқы тұқымдасына жататын жабайы жылқы түрі. Кейде оны жойылып кеткен [[тарпан ]]жабайы жылқысының түр тармағы деп те есептейді. Денесінің ұз. 230 см, шоқтығына дейін биікт. 130 см, салм. 300 кг-дай. Биелері айғырларынан кіші. Денесін бозғылт қызыл сары түк басқан, жон арқасында ұзына бойы созылған жіңішке түкті белдік тәрізді қарақошқыл жолағы болады. Керқұланды 1878 ж. [[Орталық Азия]]ға жасаған саяхаты кезінде [[Н.М. Пржевальский]] [[Қытай]]дағы Жоңғарияның шөлді аймағынан кездестіріп, терісі мен бас сүйегін Ресейге алып келген. Оны зерттеген орыс ғалымы [[И.С. Поляков]] (1845 – 1887) мұның жабайы жылқының жеке түрі екенін анықтап, [[Н.М. Пржевальский]]дің құрметіне “Пржевальский жылқысы” деп атаған. 19 ғ-ға дейін керқұлан [[Қазақстанның, Моңғолияның, Қытайдың]] құрғақ далалы, шөлейтті-шөлді аймақтарында кең таралған. Жылқы малының білгір маманы, қытайлық қазақ ғалымы [[М.Қалиасқарұлы]]ның “Қазақтың жылқы шаруашылығының шежіресі” деген кітабында Керқұланға мынадай сипаттама берген: “Тұрқы 2 м, биікт. 1,5 –1,3 м, мойны қысқа, әрі жуан, жалы – тік, қысқа әрі сирек, қайратты келеді. Басы үлкен, кеңсірігі жалпақ. Танауы, астыңғы ерні мен иегіне сояуша түк өседі. Құлағы қысқа, қалың, ұшында жарты ай тәрізді ойығы болады...”. Керқұлан – өте қағылез сақ жануар. 10 – 20-дан топтанып үйір құрады. Қыс мезгілінде шағын үйірлер бірігіп қос құрайды. Олар бетеге, ақшөп, теріскен, итсигек, сексеуіл, ермен, жыңғыл, тасбүрген, селеу, дүзгенді, т.б. сүйсініп жейді. Керқұлан, көбінесе, қақ суларын ішеді. “Қағынан жеріген құлан қаңғырып өлер” деген қазақтың дана сөзі соған байланысты айтылған. Қазақстанда 1868 – 71 ж. Керқұлан ның [[Іле]] мен [[Қаратал]] өзендерінің аралығында, [[Ертіс]] өңірінде таралғандығы туралы да мәліметтер кездеседі. Бірақ 20 ғ-дың 60 – 70-жылдарынан кейін керқұлан қазақ даласында мүлде кездеспеген, кейін Қытай мен Моңғолия жерінен де біржола жойылған. Қазіргі кезде керқұлан дүние жүзінің кейбір зоол. бақтарында ғана сақталған. Керқұландарды сақтап қалу және көбейтіп, бұрынғы тарихи таралған аймақтарына қайта жерсіндіру шараларын жүргізу мақсатында [[Нидерланд]] мемлекетінде арнайы қор құрылды (1977). Керқұландарды қайта жерсіндіру жұмыстары Моңғолия жерінде де қолға алынған. Мюнхен зоол. бағында ([[Германия]]) керқұландарды қорғау, санын көбейту жұмыстары жүргізілуде. 2002 ж. осы бақтың директоры [[В.Хеннинг]] Алматыға арнайы келіп, Алматы зоологиялық бағынан таза қанды керқұлан ның [[“Липа”]] атты биесін [[Мюнхен]]ге алып кетті. Керқұлан Халықаралық табиғат қорғау одағының [[“Қызыл кітабына”]] енгізілген. <ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref>
| name = Przewalski's Horse
| status = CR
| status_system = IUCN3.1
| status_ref =<ref name=IUCN/>
| image = Przewalski's Horse at The Wilds.jpg
| image_width = 250px
| regnum = [[Animal]]ia
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Mammal]]ia
| ordo = [[Perissodactyla]]
| familia = [[Equidae]]
| genus = ''[[Equus (genus)|Equus]]''
| subgenus = ''E. (Equus)''
| range_map = Przewalski's Horse area.png
| range_map_caption = Przewalski's Horse range<br/>(reintroduced)
| species = ''[[Wild horse|E. ferus]]''
| subspecies = '''''E. f. przewalskii'''''
| trinomial = ''Equus ferus przewalskii''
| trinomial_authority = ([[L.S. Poliakov|Poliakov]], 1881)
| synonyms = ''hagenbecki'' <small>[[Matschie]], 1903</small><br>''prjevalskii'' <small>[[James Cossar Ewart|Ewart]], 1903</small>''<br>typicus'' <small>[[Hilzheimer]], 1909</small>
}}
'''Керқұлан''', Пржевальский жылқысы (Equus przewalskіі Poljakov) – тақтұяқты сүтқоректілердің жылқы тұқымдасына жататын жабайы жылқы түрі. Кейде оны жойылып кеткен [[тарпан ]]жабайы жылқысының түр тармағы деп те есептейді. Денесінің ұз. 230 см, шоқтығына дейін биікт. 130 см, салм. 300 кг-дай. Биелері айғырларынан кіші. Денесін бозғылт қызыл сары түк басқан, жон арқасында ұзына бойы созылған жіңішке түкті белдік тәрізді қарақошқыл жолағы болады. Керқұланды 1878 ж. [[Орталық Азия]]ға жасаған саяхаты кезінде [[Н.М. Пржевальский]] [[Қытай]]дағы Жоңғарияның шөлді аймағынан кездестіріп, терісі мен бас сүйегін Ресейге алып келген. Оны зерттеген орыс ғалымы [[И.С. Поляков]] (1845 – 1887) мұның жабайы жылқының жеке түрі екенін анықтап, [[Н.М. Пржевальский]]дің құрметіне “Пржевальский жылқысы” деп атаған.
[[File:Equus przewalskii Le Villaret 02 2006-07-20.jpg|thumb|left|250px|Керқұлан]]
[[File:Equus przewalskii Parc du Thot 01 2006-07-18.jpg|thumb|240px|left|Head shot, showing convex profile]]
==Preservation efforts==
[[File:Przewalski's Horse, Dubbo Zoo, c 2005.jpg|thumb|Close up image]]
'''Керқұлан''', Пржевальский жылқысы (Equus przewalskіі Poljakov) – тақтұяқты сүтқоректілердің жылқы тұқымдасына жататын жабайы жылқы түрі. Кейде оны жойылып кеткен [[тарпан ]]жабайы жылқысының түр тармағы деп те есептейді. Денесінің ұз. 230 см, шоқтығына дейін биікт. 130 см, салм. 300 кг-дай. Биелері айғырларынан кіші. Денесін бозғылт қызыл сары түк басқан, жон арқасында ұзына бойы созылған жіңішке түкті белдік тәрізді қарақошқыл жолағы болады. Керқұланды 1878 ж. [[Орталық Азия]]ға жасаған саяхаты кезінде [[Н.М. Пржевальский]] [[Қытай]]дағы Жоңғарияның шөлді аймағынан кездестіріп, терісі мен бас сүйегін Ресейге алып келген. Оны зерттеген орыс ғалымы [[И.С. Поляков]] (1845 – 1887) мұның жабайы жылқының жеке түрі екенін анықтап, [[Н.М. Пржевальский]]дің құрметіне “Пржевальский жылқысы” деп атаған. 19 ғ-ға дейін керқұлан [[Қазақстанның, Моңғолияның, Қытайдың]] құрғақ далалы, шөлейтті-шөлді аймақтарында кең таралған. Жылқы малының білгір маманы, қытайлық қазақ ғалымы [[М.Қалиасқарұлы]]ның “Қазақтың жылқы шаруашылығының шежіресі” деген кітабында Керқұланға мынадай сипаттама берген: “Тұрқы 2 м, биікт. 1,5 –1,3 м, мойны қысқа, әрі жуан, жалы – тік, қысқа әрі сирек, қайратты келеді. Басы үлкен, кеңсірігі жалпақ. Танауы, астыңғы ерні мен иегіне сояуша түк өседі. Құлағы қысқа, қалың, ұшында жарты ай тәрізді ойығы болады...”. Керқұлан – өте қағылез сақ жануар. 10 – 20-дан топтанып үйір құрады. Қыс мезгілінде шағын үйірлер бірігіп қос құрайды. Олар бетеге, ақшөп, теріскен, итсигек, сексеуіл, ермен, жыңғыл, тасбүрген, селеу, дүзгенді, т.б. сүйсініп жейді. Керқұлан, көбінесе, қақ суларын ішеді. “Қағынан жеріген құлан қаңғырып өлер” деген қазақтың дана сөзі соған байланысты айтылған. Қазақстанда 1868 – 71 ж. Керқұлан ның [[Іле]] мен [[Қаратал]] өзендерінің аралығында, [[Ертіс]] өңірінде таралғандығы туралы да мәліметтер кездеседі. Бірақ 20 ғ-дың 60 – 70-жылдарынан кейін керқұлан қазақ даласында мүлде кездеспеген, кейін Қытай мен Моңғолия жерінен де біржола жойылған. Қазіргі кезде керқұлан дүние жүзінің кейбір зоол. бақтарында ғана сақталған. Керқұландарды сақтап қалу және көбейтіп, бұрынғы тарихи таралған аймақтарына қайта жерсіндіру шараларын жүргізу мақсатында [[Нидерланд]] мемлекетінде арнайы қор құрылды (1977). Керқұландарды қайта жерсіндіру жұмыстары Моңғолия жерінде де қолға алынған. Мюнхен зоол. бағында ([[Германия]]) керқұландарды қорғау, санын көбейту жұмыстары жүргізілуде. 2002 ж. осы бақтың директоры [[В.Хеннинг]] Алматыға арнайы келіп, Алматы зоологиялық бағынан таза қанды керқұлан ның [[“Липа”]] атты биесін [[Мюнхен]]ге алып кетті. Керқұлан Халықаралық табиғат қорғау одағының [[“Қызыл кітабына”]] енгізілген. <ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref>
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
<references/>
Line 6 ⟶ 33:
{{wikify}}
 
[[Санат:КЖылқылар]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының Табиғаты]]
 
[[Санат:География]]
[[br:Marc'h Przewalski]]
[[Санат:К]]
[[bg:Кон на Пржевалски]]
[[ca:Cavall de Przewalski]]
[[cs:Kůň Převalského]]
[[da:Przewalski-hest]]
[[de:Przewalski-Pferd]]
[[nv:Łį́į́ʼ ałchiní]]
[[et:Prževalski hobune]]
[[es:Equus ferus przewalskii]]
[[eo:Prĵevalski-ĉevalo]]
[[eu:Przewalskii zaldia]]
[[fr:Cheval de Przewalski]]
[[fy:Przewalskyhynder]]
[[ko:프셰발스키말]]
[[id:Kuda Przewalski]]
[[ia:Cavallo de Przewalski]]
[[it:Equus ferus przewalskii]]
[[he:סוס פז'בלסקי]]
[[ka:პრჟევალსკის ცხენი]]
[[ky:Пржевальский жылкысы]]
[[lv:Prževaļska zirgs]]
[[lt:Prževalskio arklys]]
[[hu:Przsevalszkij-ló]]
[[mn:Тахь]]
[[nl:Przewalskipaard]]
[[ja:モウコノウマ]]
[[no:Przewalskihest]]
[[nn:Przewalskihest]]
[[oc:Caval de Przewalski]]
[[pfl:Przewalskigaul]]
[[pl:Koń Przewalskiego]]
[[pt:Cavalo-de-przewalski]]
[[ro:Calul lui Przewalski]]
[[ru:Лошадь Пржевальского]]
[[simple:Przewalski's Horse]]
[[sr:Дивљи коњ Пржевалског]]
[[fi:Przewalskinhevonen]]
[[sv:Przewalski]]
[[tr:Prezewalski yaban atı]]
[[uk:Кінь Пржевальського]]
[[ug:پرژىۋالسكى ياۋا ئات]]
[[zh:普氏野马]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Керқұлан» бетінен алынған