00:46, 2011 ж. шілденің 22 кезіндегі нұсқа өңдеу Bolatbek (талқылау \| үлесі) 21 868 edits Өңдеу түйіні жоқ ← Ескірек өңдеме		00:48, 2011 ж. шілденің 22 кезіндегі нұсқа өңдеу жоққа шығару Bolatbek (талқылау \| үлесі) 21 868 edits Өңдеу түйіні жоқ Жаңарақ өңдеме →
1-жол: '''Жүйе (система)''' ({{lang-el\|system}} – бөліктерден құралған тұтастық, қосылыс – бір-бірімен қарым-қатынаста және байланыста болатын, сөйтіп белгілі бір тұтастық, бірлестік құратын көптеген құрамдас бөліктер жиынтығы; агрегаттар мен машиналардың территориялық принциппен емес, жұмыс істегенде атқаратын міндетіне негізделіп біріктірілген құрылымдар жиынтығы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> == Табиғаттану және қоғамтануда ==▼ [[Табиғаттану]] және [[қоғамтану]] ғылымдарында соңғы жылдары мейлінше жиі қолданылып жүрген өте маңызды ұғымдардың бірі. Бұл ұғымның дәлме-дәл анықтамасын беру оңай емес, себебі ол көп орайда түрлі реңдегі түсініктердің түйіні ретінде колданылып жүр. Демек Жүйе терминінің жалпылама мағынасын бірнеше түсініктер жиынтығы шартты түрде сипаттайды.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>▼ == Геологияда ==▼ Оның ішінде, өте күрделі геологиялық түсініктемелерді талқылау барысында [[Косыгин]] мен [[Соловьев]] ([[1969]]) '''Жүйе түсінігін үш түрге:'''▼ * статикалық (геологиялық денелерді хаттау);▼ * динамикалық (жағдайлар мен процестерді хаттау);▼ * ретроспективтік (тарихи және тектік мәселелерді анықтау) түрлеріне жіктеу керек деп есептейді.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>▼ == Стратиграфияда ==▼ Жалпылама (жалпыпланеталық) стратиграфиялық шкаланың екінші дәрежелі бірлігі яки бірлестік бөлігі. Әрбір дербес Жүйе жер дамуының және ондағы тіршілік эволюциясының мейлінше ірі табиғи сатысын сипаттай отырып, уақыт тұрғысынан нақтылы геологиялық кезеңге сәйкес келеді.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>▼ == Биологияда ==▼ Бүкіл организмдер әлемінің бір-бірімен филотектік байланыстары тұрғысынан ретке келтірілген тізбегі.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>▼ == Физика-химияда ==▼ Физикалық қасиеттерінің өзгерістері және (немесе) сырт денелерімен (ортамен) байланысты бұрынғы түрлерінің өзгеруімен немесе мүлдем құрып кетуімен, сөйтіп жақа түрлерінің қалыптасуымен сипатталатын біркелкі дене немесе бірнеше біркелкі денелер жиынтығы.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref>▼ ==Түрлері== Line 69 ⟶ 46: * а) олар жекелеген, алдын-ала дайын құрамдас бөліктерден құралмайды, қайсыбір бастапқы құрамдас бөліктің (клетка мен эмбрион тәрізді) біртіндеп және қайтымсыз бөлінуі арқылы басқа құрамдас бөліктер өніп шығады; * ә) олардың тұтастығын, құрылымын бұзбай, оған бірнәрсені енгізу, я болмаса алып тастау мүмкін емес. Барлық органикалық жүйелер қозғалмалы жүйелер болып табылады. Әдетте, олар салыстырмалы түрде ғана ашық жүйе болып саналады, ал шын мәнінде олар жабық жүйе. Ал гармониялық жүйелер нағыз ашық жүйелер болып табылады. ▲== Табиғаттану және қоғамтануда == ▲[[Табиғаттану]] және [[қоғамтану]] ғылымдарында соңғы жылдары мейлінше жиі қолданылып жүрген өте маңызды ұғымдардың бірі. Бұл ұғымның дәлме-дәл анықтамасын беру оңай емес, себебі ол көп орайда түрлі реңдегі түсініктердің түйіні ретінде колданылып жүр. Демек Жүйе терминінің жалпылама мағынасын бірнеше түсініктер жиынтығы шартты түрде сипаттайды.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref> ▲== Геологияда == ▲Оның ішінде, өте күрделі геологиялық түсініктемелерді талқылау барысында [[Косыгин]] мен [[Соловьев]] ([[1969]]) '''Жүйе түсінігін үш түрге:''' ▲* статикалық (геологиялық денелерді хаттау); ▲* динамикалық (жағдайлар мен процестерді хаттау); ▲* ретроспективтік (тарихи және тектік мәселелерді анықтау) түрлеріне жіктеу керек деп есептейді.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref> ▲== Стратиграфияда == ▲Жалпылама (жалпыпланеталық) стратиграфиялық шкаланың екінші дәрежелі бірлігі яки бірлестік бөлігі. Әрбір дербес Жүйе жер дамуының және ондағы тіршілік эволюциясының мейлінше ірі табиғи сатысын сипаттай отырып, уақыт тұрғысынан нақтылы геологиялық кезеңге сәйкес келеді.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref> ▲== Биологияда == ▲Бүкіл организмдер әлемінің бір-бірімен филотектік байланыстары тұрғысынан ретке келтірілген тізбегі.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref> ▲== Физика-химияда == ▲Физикалық қасиеттерінің өзгерістері және (немесе) сырт денелерімен (ортамен) байланысты бұрынғы түрлерінің өзгеруімен немесе мүлдем құрып кетуімен, сөйтіп жақа түрлерінің қалыптасуымен сипатталатын біркелкі дене немесе бірнеше біркелкі денелер жиынтығы.<ref name=s1>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, [[2000]]. — 328 бет.</ref> ==Философияда== Философия тарихында жүйе ұғымы кейде онтологиялық мағынада, кейде гносеологиялық мағынада, ал кей уақыттарда осы екі мағынада да түсініліп келген. Француз философы П.А. Гольбах (1723 – 1789) әлем бөліктерінің ішкі өзара байланысын атап өте отырып, бұл ұғымды біртұтас әлемге қатысты қолданған. Классикалық неміс философиясының негізін қалаушы И.Кант жүйе ұғымына “бір идеямен біріктірілген, сан алуан білімдер бірлігі” деген анықтама беріп, оны гносеологиялық мағынада түсінген. Солай бола тұра ол Жүйені іштей тұтастыққа бірікпеген білімдер жиынтығына – агрегатқа қарама-қарсы қойды. Гегель болмыс пен ойлаудың тепе-теңдігі принципіне сүйеніп, жүйе ұғымын онтологиялық мағынада да, гносеологиялық мағынада да қолданады. Ол категориялар жүйесі түріндегі диалектика ілімін негіздеді. Философтар арасында жүйе мен ұйымдастыру принципі ретіндегі жүйелілікке, негізінен, иррационалистік бағыттың өкілдері (С.Кьеркегор, Ф.Ницше, М.Хайдеггер және т.б.) қарсы шықты. Олар жүйені нағыз ақиқатты қысып-тұншықтыратын өктем қалып деп санады, сондықтан олардың кейбіреуі өз идеяларын бір-бірімен толық байланыспаған үзінділер, қанатты сөздер, т.б. түрінде баяндады. Ал орыс философы П.А. Флоренский (1882 – 1937) сынды “жүйелілікке, жүйелілік принципіне бағдарлану тек оңай қол жеткізілмейтін идеяға бағдарлану ретінде ғана орынды” деп тұжырымдады. Бірақ зерттеудің ең бастапқы, анағұрлым шығармалық кезеңдерінде ол практикалық реттеуіш ретінде өте-мөте зиянды.

Жүйе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық