Кәсіпорын: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: ==Кәсіпорын== thumb|300px| right| Кәсіпорын '''Кәсіпорын''' – қоғамдағы еңбек бөлінісі ж... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
3-жол:
[[Сурет:Biala Fabryka2.jpg|thumb|300px| right| Кәсіпорын]]
'''Кәсіпорын''' – қоғамдағы еңбек бөлінісі жүйесіндегі оқшауланған дербес өндірістік-шаруашылық бірлік, яки заңи тұлға құқығы берілген шаруашылық жүргізуші [[субъект]]; өндірістік-шаруашылық қызметті ұйымдастырудың негізгі [[нысан]]ы. Ол [[әлеумет]]тік қажеттіліктерді қанағаттандыру және пайда алу мақсатымен еңбек [[ұжым]]ын пайдалана отырып, [[өнім]][[(тауар)]] өндіреді, жұмыстарды орындайды, қызметтер көрсетеді және [[өндіріс]] құрал-жабдығы мен басқа да мүлікке меншік нысандарына қарамастан [[заңи]] тұлға ретінде және шаруашылық есеп [[принцип]]іне сүйеніп әрекет етеді. Кәсіпорын [[заңнама]]да тыйым салынбаған және кәсіпорынның жарғысында көзделген мақсаттарға сай келетін кез келген шаруашылық қызметпен айналыса алады.Кәсіпорын өзінің қызметін дербес [[жүзеге]] асырады, шығарылатын өнімін, салықтар мен [[бюджет]]ке басқа да міндетті [[төлем]]дерді төлегеннен кейін қалған пайданы иеленеді. Кәсіпорын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап құрылды деп саналып, заңи тұлға құқығын иеленеді. [[Тіркеу]] үшін [[құрылтайшы]] оны құру туралы шешімді немесе құрылтайшылардың шартын, кәсіпорынның жарғысын және басқа құжаттарды ұсынады. Кәсіпорынның дербес балансы, банктерде есеп айырысу [[шот]]тары мен өзге де шоттары, өзінің атауы жазылған [[мөр]]і болады. Мүліктік кешен ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызметі үшін керекті мүліктің барлық түрлері, бұған қоса жер [[телім]]дері, [[ғимарат]]тар, [[жабдық]]тар, [[шикізат]], өнімдер, талап құқықтары, сондай-ақ, кәсіпорынды, оның өнімін, жұмыстары мен көрсететін қызметтерін дараландыратын таңбаларға құқықтар (фирмалық [[атау]]лар, тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері) және заң мен [[шарт]]та өзгедей көзделмеген жағдайда басқа да айрықша [[құқық]]тар кіреді. Меншік иесінің немесе ол [[уәкіл]]дік берген [[орган]]ның келісуімен кәсіпорын заңи тұлға құқықтары берілген [[еншілес]] шаруашылық жүргізуші субъектілер, сондай-ақ филиалдар, бөлімшелер, банкіде [[шот ашу]] құқығы бар басқа да оқшауландырылған бөлімшелер құра алады. Тиісті орган арқылы мемлекет, еңбек ұжымдары, жеке және заңи тұлғалар, соның ішінде шетелдік тұлғалар да, кәсіпорынның [[құрылтайшы]]лары бола алады. Меншік [[нысан]]дарына қарай кәсіпорын жеке, мемлекеттік, ұжымдық немесе аралас [[меншік]]тегі, сондай-ақ, қоғамдық ұйым меншігіндегі кәсіпорын нысанында құрылуы мүмкін. Олар жекеше кәсіпорын, серіктес (жарнапұлға негізделген [[серіктестік]]), [[акционер]]лік қоғам, мемлекеттік кәсіпорын, [[коммунал]]дық кәсіпорын түрлеріне жіктеледі. [[Нарық]]тық экономикаға көшу жағдайында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың дербестігін кеңейтумен бірге экономикалық бірігудің жаңа нысандарын – серіктестіктер, [[қауымдастық]]тар, бірлескен кәсіпорындар, шағын кәсіпорындар, [[консорциум]]дар, [[биржа]]лар,[[коммерция]]лық банктер құрудың тиімділігі айқындала бастады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. - Алматы: Жеті жарғы, 2008. ISBN 9965-11-274-6</ref>
20-жол:
'''Венчурлік кәсіпорын''' – ғылыми-зерттеулермен, инженерлік [[талдама]]лармен, жаңалықтар ашумен және енгізумен, соның ішінде ірі фирмалардың [[тапсырыс]]тары және мемлекеттік [[қосалқы]] келісімшарттар бойынша жаңа [[енгізілім]]дер жасаумен айналысатын шағын кәсіпорын.'''Еншілес кәсіпорын''' – заңи тұлға құқығы бар, бірақ [[акция]]ларының [[пакет]]і не жарғылық қоры басқа кәсіпорынның қолында болатын кәсіпорын. '''Жалгерлік кәсіпорын''' – [[кәсіп]]керлік қызметті жалға алынған мүліктік [[кешен]] негізінде жүзеге асыратын шаруашылық [[бірлік]]. Жалгерлік кәсіпорын тіркелген сәттен бастап заңи ұйым құқығына ие болады. Ол жалға берушіге жалға алынған мүліктің [[құн]]ынан есептелетін пайыз немесе тұрақты [[сома]] түрінде [[жалгер]]лік төлем төлейді. Салықтар мен бюджетке басқа да төлемдер төленгеннен кейін шаруашылық қызметтен алынған пайданы дербес иемденеді.''' Жекеше кәсіпорын''' – азамат, соның ішінде шет ел азаматы немесе азаматтығы жоқ тұлға құрған кәсіпорын. Оның жеке кәсіпкерліктен айырмашылығы сол: мұнда заңи тұлға белгілері болады. Оны меншік иесі басқарады не ол уәкілдік берген органдар басқарады. Меншік иесі жекеше кәсіпорынның басқарушысы болуға құқылы немесе басқару үшін басқа біреуді тағайындауы, оны [[келісімшарт]] бойынша жалдауы мүмкін. Жарғылық [[қор]]ды құра отырып, меншік иесі мүлікті немесе [[қаражат]]ты кәсіпорынға береді және оны басқару органдарының [[өкілеттік]]терін шектеу жолымен бақылауға құқылы. Ол таза пайдадан өз пайдасына [[аударым]][[(дивиденд)]] мөлшерін дербес белгілей алады.'''Коммерциялық кәсіпорын''' – заңи тұлға құқығы берілген, өзін-өзі [[қаржыландыру]] жағдайында [[коммерция]]лық қызметпен айналысатын және барынша көп пайда алуды көздейтін оқшауландырылған дербес шаруашылық бірлігі. '''Концессиялық кәсіпорын''' – мемлекетке немесе [[муниципалитет]]ке тиесілі табиғат байлықтарын, кәсіпорындар мен басқа шаруашылық субъектілерін жекеше кәсіпкерлерге немесе шетелдік фирмаларға белгілі бір мерзімге пайдалануға беру туралы шарт негізінде құрылған кәсіпорын. '''Корпоративтік кәсіпорын''' – меншігі [[үлеспұл]]дарға бөлінген тәуелсіз заңи субъектілер ретінде өмір сүретін кәсіпорын.[[Кәсіпкер]]лік қызметтің [[корпоратив]]тік нысаны басым нысан болып табылады және ірі бірлестіктер құрудың, халықаралық сауданы дамытудың қазіргі [[беталыс]]ына сай келеді. Негізгі артықшылықтары – шектеулі [[жауапкершілік]] және қосымша [[капитал]] тартуға үлкен мүмкіндігінің барлығы.'''Көлік кәсіпорыны''' – жеке және заңи тұлғаларға негізгі қызмет түрі ретінде көлік қызметін көрсететін заңи тұлға.
'''Муниципалдық ''' – мүлкі жергілікті [[бюджет]] қаражаты есебінен құралатын кәсіпорын.Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының меншігінде болады. Тікелей шет елден қаржыландырылатын кәсіпорын – [[бейрезидент]] бірліктердің бақылауындағы кәсіпорын, [[бейрезидент]][[корпорация]]лардың [[филиал]]дары, шет мемлекеттердің немесе бейрезидент бірліктер топтарының бақылауындағы корпорациялар, белгілі бір экономикалық аумақта ұзақ мерзімде жұмыс істейтін бейрезидент кәсіпорындардың [[бейкорпоратив]]тік бөлімшелері.
Line 26 ⟶ 27:
=== Ұжымдық кәсіпорын===
''' Ұжымдық кәсіпорын''' – мемлекеттік кәсіпорынды [[құн]]ын төлеп алған жағдайда немесе [[мүлік]]ті еңбек ұжымы заңды жолмен сатып алған жағдайда құрылатын шаруашылық бірлік. Мұнда меншік ұжымдық [[сипат]]та болады және мүлік [[қызметкер]]лердің салымдарына бөлінеді. Қызметкер салымының [[құрам]]ына оның мемлекеттік немесе [[жалгер]]лік кәсіпорынның мүлкіне салған сомасы мен оның ұжымдық кәсіпорын құрылып, жұмысын бастағаннан кейінгі мүліктің көбеюіне қосқан [[үлес]]і кіреді. Салымға еңбек ұжымы мен кәсіпорын бағынатын орган арасындағы келісімде жұмыс нәтижелерін басшылыққа ала отырып айқындалатын мөлшерде пайыз есептеліп төленеді. Кәсіпорын таратылған жағдайда [[бюджет]]пен, банктермен және басқа [[несиегер]]лермен есеп айырысқаннан кейін қалған мүліктен қызметкерге оның үлесі (салымның құны мен [[табыс]]тың бөлігі) төленеді. '''Шағын кәсіпорын''' – жұмысшылар саны мен шаруашылық [[айналымы]](өнеркәсіпте [[өнім]] көлемі, саудада тауар айналымының көлемі) белгілі бір [[мөлшер]]лік өлшеммен шектелетін жаңадан құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорын. Оларға өнеркәсіп пен құрылыста жұмысшылардың саны көп дегенде 200 адамға, ғылымда 100 адамға, басқа [[өндіріс]]тік салаларда 25 адамға, бөлшек саудада 15 адамға дейін жететін кәсіпорындар жатады.'''Шетелдік кәсіпорын''' – жарғылық [[қор]]ы түгелімен шетелдік [[қаржы]]лардан құралған кәсіпорын (ұйым). '''Ірі кәсіпорын''' – сала өндірісінің жалпы көлемінің көп үлесін өндіретін не жұмысшылардың немесе [[акция]]ларды иеленушілердің саны жөнінен, өткізу көлемі, [[актив]]тердің немесе [[пайда]]ның мөлшері жөнінен ірі деп саналатын, не осы екі белгіге де ие кәсіпорын.
<ref>[[''Қазақ энциклопедиясы'']], 4-том</ref>▼
==Пайдаланылған әдебиет:==
<references/>
▲[[''Қазақ энциклопедиясы'']], 4-том
{{stub}}
{{stub:Заң}}
{{wikify}}
[[Санат:
[[Санат:Құқық]]
[[Санат:Заң]]
| |||
