Дыбыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Форманттар]] – белгілі бір фонетикалық[[фонетика]]лық элементтерге сәйкес келетін жиілік құраушыларының тұрақты тобы. Ішіндегі қысымы не [[механика]]лық [[Кернеу|кернеуі]] өзгерген денелер (газ, сұйықтық, қатты) дыбыс көзіне айналады. Практикада қатты денелердің тербелісі түріндегі дыбыс көздері (мысалы, дыбыс зорайтқыштың диффузоры мен телефонның мембранасы, музыкалық[[музыка]]лық аспаптардың ішектері, пьезоэлектрлік немесе [[магнитострикциялық материалдардан жасалған пластинкалар]] мен стерженьдер) кең тараған. Ортаның шектелген көлемінің тербелісі де (мысалы, орган түтіктерінде, үрлемелі аспаптарда, ысқырғыштарда, т.б.) дыбыс көзі бола алады. Адамдар мен жануарлардың дыбыстық [[аппарат]]ы күрделі тербелмелі жүйеге жатады.

[[Сурет:Бохумский колокол.jpg|thumb|200px|right]]Дыбыс көздерінің тербелісін қоздыру, көбінесе, соққы (мысалы, қоңырау, шектер) арқылы жүзеге асырылады. Мұнда автотербеліс режимі (мысалы, үрлемелі музыкалық аспаптарда ауа ағыны есебінен) ұсталуы мүмкін. Табиғаттағы дыбыс, [[ауа]] ағыны қатты денелерді орай аққанда, құйындардың түзілуі және құйындардың сол денелерден бөлінуі (мысалы, жел соққан кездегі сымдар мен құбырлардағы дыбыс, т.б.) кезінде пайда болады. Төменгі және инфратөменгі жиіліктегі дыбыс жарылыс, опырылыс кезінде туады. Қазіргі кезде адам организміне және техникалық жабдықтарға зиянды әсері болатын [[өнеркәсіп]]тік, көліктік шуларды және [[аэродинамика]]лық шу көздерін зерттеуге үлкен көңіл аударылып отыр. Дыбыс қабылдағыштар қабылдаған дыбыс [[энергия]]сын энергияның басқа түрлеріне түрлендіреді. Мысалы, адамдар мен жануарлардың есіту аппараты дыбыс қабылдағышқа жатады. Техникада дыбысты қабылдау үшін, көбінесе, [[электр акустикалық түрлендіргіш]]тер (мысалы, ауада [[микрофон]], суда [[гидрофон]], ал жер қыртысында [[геофон]]) пайдаланылады. Дыбыс толқындарының таралуы, ең алдымен, дыбыс жылдамдығымен сипатталады. Газдар мен қатты денелерде қума толқындар (бөлшектердің тербеліс бағыты толқынның таралу бағытымен бағыттас) тарай алады. Ортаның біртекті болмауы да [[дыбыс толқындары]]н (мысалы, су көпіршігіндегі, теңіздің толқынданған бетіндегі, т.б. дыбыстың шашырауы) шашыратады. Дыбыстың таралуына [[атмосфера]], теңіздегі[[теңіз]]дегі қысым, температура, желдің күші мен жылдамдығы да әсер етеді.

[[Адам]] өміріне дыбыс толқындарының, сондай-ақ, оларды зерттейтін ғылым – [[акустика]]ның атқаратын рөлі орасан зор. Дыбыстың барлық сипаттамаларын зерттеу ақпарат берудің (жеткізудің) жетілген жүйелерін жасауға, сигналдау жүйесін дамытуға, жетілдірілген музыкалық [[аспап]]тарды жасауға мүмкіндік береді. Дыбыс толқындары [[су]] асты байланысында, навигацияда[[навигация]]да, локацияда[[локация]]да қолданылады. Төменгі жиілікті дыбыс [[жер]] қыртысын зерттеудің негізгі бір әдісі болып есептеледі. [[Ультрадыбыс]]тың практикада қолданылуы қазіргі техниканың тұтас бір саласы – ультрадыбыс техникасының пайда болуына ықпал етті. Қазіргі кезде жоғары жиілікті дыбыс толқындары, әсіресе [[гипердыбыс]], қатты дене [[физика]]сында зерттеулер жүргізудің аса маңызды [[құрал]]ы болып отыр.<ref> Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007.