Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
18-жол:
==Тарихы==
[[1946]] жылы 1 шілдеде '''Қазақстан Ғылым академиясы''' салтанатты түрде ашылды. Ғылым академиясының тұңғыш президенті болып көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, қазақстандық [[геология]] мектебінің негізін салушы, [[академик]], әлемге танымал ғалым [[Сәтбаев|Қ.И.Сәтбаев]] сайланды. Қазақстан Ұлттық Ғылым академиясының құрылуы республиканың [[табиғи ресурс|табиғи ресурстарын]] неғұрлым толық зерттеуге және пайдалануға, оның [[экономика|экономикасының]], ғылымы мен мәдениетінің өркендеп өсуіне кең мүмкіндіктер ашты. 1995 жылы 31 желтоқсанда Ғылым академиясының ғылыми-зерттеу институттарында ғылыми қызметкерлердің саны 2996-ға жетті, оның ішінде 408 ғылым докторы және 1289 ғылым кандидаты; ал 2009 жылы ҚР Ұлттық Ғылым академиясында 172 толық мүше, 21 құрметті мүше және 14 шетелдік мүшесі болды. Ғылым академиясының құрамында 5 ғылыми бөлімше (1999): [[физика-математика|физика-математикалық]] ғылымдар, [[Жер]] туралы ғылымдар, [[химия|химия-технологиялық]] ғылымдар, [[биология]] және [[медицина]] ғылымдары, [[қоғамтану|қоғамдық]] және [[гуманитария|гуманитарлық]] ғылымдар бөлімшелері, сондай-ақ ғылыми-ұйымдық және халықаралық бөлімшелер жұмыс істеді.</br>
 
 
===Қазақстанның ғылыми мекемелері===
Қазақстанда математика, механика және информатика саласында зерттеулер жүргізу және жоғары білікті мамандар даярлау мақсатында 1965 жылы Математикалық институты ұйымдастырылды. Институт дифференциалдық теңдеулер мен математикалық физика, функциялар теориясы мен функционалдық талдау, алгебра және логика бойынша зерттеулерді үйлестіреді. Математикалық институтының негізгі ғылыми-зерттеу бағыттары:
<table BORDER="2">
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– функцияларды, функционалдық кеңістіктерді және функционалдық кеңістіктегі түрлі операторлардың қасиеттерін, олардың операторлық теңдеулерде қолданылуын зерттеу;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– дәл және дәл емес хаосты ақпарат бойынша үйірткі (свертка) түріндегі функция кластарында оңтайлы қалпына келтіру есептерін, көп өлшемді аппроксимация, ықтималдық теориясы мәселелерін зерттеу;
</td> </tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– дифференциалдық теңдеулер мен олардың аппроксимацияларының шеткі есептері бойынша, динамиканың кері есептері, оңтайлы басқару теориясы бойынша зерттеулер;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– сызықтық және сызықтық емес дифференциалдық және функционал-дифференциалдық теңдеулер мен жүйелердің шеттік (шеткі) есептерін зерттеу, сондай-ақ жылу, масса тасымалдау құбылыстарына қолданылатын айныған (азғындаған) аймақтардағы параболалық теңдеулерді зерттеу, Больцман теңдеуінің дискретті модельдері теориясын дамыту;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– дифференциалдық теңдеулердің сапалық теориясы бойынша зерттеулер жүргізу; Ляпуновтың бірінші әдісін, бифуркация теориясын дамыту, сапалық талдау әдістерін қолданбалы есептерді зерттеуге пайдалану;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– матем. логиканың алгоритмдік мәселелерін, предикаттар логикасы формулаларын айқынырақ өрнектеу мүмкіндіктерін, модельдер теориясының жалпы мәселелерін, біртекті модельдердің құрылымы мен спектрін және олардың автоморфтығын, Лидің модулярлық алгебраларын зерттеу;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– серпімді, термосерпімді, көп компонентті, магнитті серпімді және электрмагнитті орта динамикасының шеткі есептерін шешу әдістерін жасау, жер асты ғимараттары динамикасында қолданылатын қуыс және түрлі пішінді кірікпелері (қосындылары) бар орталарда толқындардың таралуы мен дифракциясы процестерін зерттеу;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– активті әсер болған жағдайда әр түрлі режимдердегі (турбуленттік, ламинарлық) сұйықтықтар мен газдар ағысын зерттеу, массалы күш өрісіндегі турбуленттілік модельдерін жасау, бұлттар мен жауын-шашындарды, арналардағы, каналдар мен бөктерлердегі ағындарды модельдеуге арналған бағдарламалар пакетін, табиғи және техногендік апаттарды болжау модельдерін құру;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– динамикалық жүйелер теориясының, фракталды және стохастикалық геометрияның, т.б. компьютерлік әдістерін жасау.
</td></tr></table>
Секторды, кейіннен институтты құру барысында көптеген аспиранттар мен тәжірибеден өтушілер [[КСРО]]-ның алдыңғы қатарлы ғыл. орт-тары мен жоғары оқу орындарына жіберілді. Математикалық институты қызметкерлері Қазақстан Республикасының аса көрнекті ғалымдарына арналған мемл. стипендиялардың, фон Гумбольд атынд. Халықаралық стипендияның жүлдегерлері, [[Хорезми]] атындағы Халықаралық сыйлықтың, Сорос қорының, [[ІNTAS]], [[Америка]] математикалық қоғамының, [[ХҒТО]]-ның, Франция Зерттеулер министрлігінің, т.б. гранттардың иегерлері болып табылады. Қазақстандағы математика және механика салалары бойынша ғылыми докторлары мен кандидаттарының едәуір бөлігі осы Математика интында даярланған. Математика институты негізінде 1994 жылдан бері Халықаралық математика одағының, 1998 жылдан Азия елдерінің Халықаралық математика қоғамының мүшесі болып табылатын Ұлттық математикалық комитеті құрылды. 1991 жылы желтоқсанда Қарағанды қалысында есептеу құралдарын қолдану мен дамытуға байланысты математика мәселелерін шешу мақсатында Қолданбалы математикалық институты құрылды. Институт құрамында екі лаборатория (дифференциалдық теңдеулер; механика мен экология есептерін матем. модельдеу) және ағынды технологиялар мен аппараттар секторы жұмыс істейді. Негізгі зерттеу бағыттары: кен орындарын жер астында игеру, өңдеу кезінде тау қысымын математика басқару теориясы және сандық ақпаратты компьютерлік өңдеу, дифференциалдық теңдеулер мен дифференциалдық операторлардың көп өлшемді тұрақсыз жүйелерінің спектрлік қасиеттері, материалдар мен ағынды аппараттарды құбыр арқылы гидротасымалдауды есептеу алгоритмдері. 1991 жылы Механика және машинатану институты құрылған. Институт құрамында екі ғылыми-зерттеу бөлімі бар: механика және машинатану. Осы институтта республикада ғана емес, шет елдерге де танымал Жер механикасы мен жоғары класты механизмдер мен манипуляциялық қондырғылар жөнінен ірі ғылыми мектептер қалыптасып, белсенді қызмет етеді. Механика саласындағы іргелі зерттеулердің негізгі ғылыми бағыттары: Жердегі табиғи және техногендік процестер механикасы; сейсмикалық төзімді құрылғыларды есептеу, жобалау және құрастырудың, терең және өте терең ұңғымалардың орнықтылығының теория негіздері; әр түрлі күш өрістері мен орталарындағы табиғи және жасанды аспан денелерінің қозғалысы. Жоғары класты механизмдер ([[ЖКМ]]) базасында жасалынған анализ бен синтездің аналитика және сандық тәсілдері негізінде әлемдік тәжірибеде бұрын кездеспеген жаңа принципті манипуляциялық, жүк көтергіш, жүк артқыш және жүк түсіргіш, сондай-ақ жүк ұстап тұрғыш құрылғылар жасалып, көптеген елдерде, оның ішінде [[Ұлыбритания]], [[Германия]], [[Италия]], [[Польша]], [[Финляндия]], [[Чехия]] бар, 100-ден астам патенттер қорғалды. Қазақстан ғалымдарының механизмдер мен машиналар теориясы ([[ММТ]]) бойынша жетекші рөлін ескере отырып, құрамына [[ММТ]] жөніндегі әлемнің 40-тан астам елдерінің ұлттық комитеттерін біріктіретін Халықаралық [[ММТ]] федерациясы ММТ бойынша Қазақстанның ұлттық комитетін өз мүшелігіне қабылдады. Қазақ ұлттық университеті жанындағы Механика және математикалық ғылыми-зерттеу институты университеттік ғылым мен білім беруді ұштастыруға қолайлы жағдай туғызу және ғылыми-зерттеулерді үйлестіру мақсатымен 1994 жылы қараша айында механика-математика факультеті негізінде құрылды. Механика-математика факультетінің барлық ғылыми қуаты, яғни 30-дан астам ғылыми доктор мен 80-нен астам ғылыми кандидат, аспиранттар, магистранттар мен студенттер Механика және матем. ғылыми-зертеу институты (ММ ҒЗИ) арқылы жаңа ғылыми бағыттар мен келелі ойлар ұсынып, оларды халық ш. мен оқу процесінде игереді. Механика және матем. ғылыми-зерттеу институты төрт бөлімнен тұрады:
<OL TYPE="1" >
<li> математика (5 лаборатория); </li>
<li> есептеуіш математика мен ақпараттық технология (4 лаборатория);</li>
<li>оңтайландыру әдістері мен басқару теориясы (2 лаборатория);</li>
<li>4) механика (2 лаборатория) бөлімдері, сондай-ақ ақпараттық технология мен дизайн
студенттік лабораториясы бар. </li>
</ol>
<b><i>Институттың басым бағыттары</i></b> – түрлі математика салалары мен қолданбалы математика, механика және ақпараттық технология салаларында іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізу. Ғылыми-зерттеу жұмыстары ғалымдардың ҚР Білім және ғылыми министрлігінің әр түрлі конкурстары мен халықаралық гранттарға, сондай-ақ қолданбалы зерттеулерді іске асыруға байланысты тендерлерге қатысуы есебінен қаржыландырылады. Механика және матем. ғылыми-зерттеу институты мынадай республика ғылыми-техника жобалар бойынша жетекші ұйым болып табылады:
<ol TYPE="1" >
<li>іргелі ғылыми-зерттеулер:<li>
<ol TYPE="a" >
<li>математика модельдеу және есептеуіш математика;</li>
<li>табиғи процестерді матем. және сандық модельдеу мен есептеуіш математика мәселелерін зерттеп білу;</li>
</ol>
<li>салааралық:</li>
<ol TYPE="a" >
<li> жаңа ақпараттық технологиялар мен машиналар жасау, мұнай-газ, кен-металлургия және т.б. өнеркәсіп салаларында технол. процестерді автоматтық басқару жүйелерін құрастыру; </li>
<li> мұнай-газ өнеркәсібіндегі жаңа ақпараттық технологияларды жасау. Сонымен қатар іргелі зерттеулер негізінде мынадай қолданбалы зерттеулер жүргізіледі:
</li><ol TYPE="a" >
<li> халықаралық ғылыми-технология орталығы гранттары бойынша перспективті әуе-космос ұшақтарын жасауда қолданылатын гипердыбысты, тік ағынды әуе-реактивті қозғалтқыштардың жұмыс процесін зерттеу және мұнай мен мұнай шламдарын жинау мен өңдеу қондырғысын жасау;</li>
<li>Алматы қаласы әкімшілігінің тапсырысы бойынша орта мектеп пәндерін оқытудың ақпараттық технологиясын жасау;</li>
<li> Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің тапсырысы бойынша Мемлекеттік қызметкерлерге арналған қазақ тілін оқытудың қолданбалы бағдарламасын жасау. </li>
</ol></ol></ol>
Дүние жүзіндегі ұқсас құрылғылармен салыстырғанда пайдалы әсер коэффициенті жоғары «[[Бидарье]]» жел агрегатын құру жұмыстары да жүргізілуде. Ғылым мен білім беру саласында институт ҚР Білім және ғылыми министрлігінің, [[Украина|Украинаның]], [[Беларусь|Беларусьтің]], [[Молдова|Молдованың]],[[ Өзбекстан|Өзбекстанның]] және [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] көптеген жоғары оқу орындары және ғылыми-зерттеу институттарымен, сондай-ақ алыс шет елдердегі [[Бранденбург техникалық университеті]], [[Гейдельберг университеттері]] ([[Зиген қаласы]],[[ Германия]]); [[Висконсин]] және [[Чикаго]] ([[АҚШ]]), [[Сиенны]] ([[Италия]]), [[Париж-6]], [[Лион-1]] ([[Франция]]), [[Оксфорд]] және [[Лидс]] ([[Англия]]), [[Нагоя]] ([[Жапония]]) университеттері, [[Ұлттық кремний технологиялары институты]] ([[Пәкстан]]), [[НАСА]] (Лэнгли ғыл. орт., [[АҚШ]]), сынды ғылыми орт-тармен бірлесіп зерттеулер жүргізеді.
1991 жылы қыркүйек айында Қазақстанда информатика мен басқару саласында іргелі және қолданбалы зерттеулерді қарқынды жүргізу, республиканы ақпараттандыру бағдарламасын ғылыми қамту мақсатында 1991 жылы қыркүйек айында [[Информатика]] және басқару мәселелері институты ұйымдастырылды. Институтта 100-ге жуық қызметкер еңбек етті, олардың 60-ы ғылыми қызметкер, соның ішінде 8 ғылыми докт. және 20 ғылыми кандидат болды. Ғылыми-зерттеулер 4 лаборатория мен 2 бөлімде келесі бағыттар бойынша жүргізіледі: ақпарат жіберу тораптарында, деректер базасы мен банктердегі ақпараттық қауіпсіздік әдістері мен құралдарын жетілдіру; республикада ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы заңдар мен нормативтерге қатысты ұсыныстар жасау; комбинаторлық оңтайландырудың тиімді алгоритмдерін жасау; кескінді анықтау, басқару мәселелеріндегі мәліметтерді талдау мен тарату, шешім қабылдаудың матем. модельдері мен әдістерін зерттеу; модельдер теориясы әдістерін қолданып, сезімтал ақпарат жүйелеріндегі реляциялық дерек қорын жіктеудің қисындық тілдерін зерттеу; экономикалық жүйенің дамуын тұрақтандыруды жүйелі талдау модельдерін, әдістері мен ақпараттық технологиясын зерттеп білу; жасанды иммунитет жүйелерінің формальдық негізінде бағалау мен сызықсыз аралықта берілген нысандарды басқарудың интеллектуалды жүйелерін құру модельдерін, әдістері мен ақпараттық технологиясын жетілдіру. Институт қызметкерлері ҚР-ның <i>«Ақпараттық қауіпсіздік тұжырымдамасы», «Бірыңғай ақпараттық кеңістік құру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы», «Информатика және ақпараттандыру»</i> туралы заң жобасы, т.б. мемлекеттік маңызы бар құжаттарды дайындауға қатысты. Теориялық зерттеулердің нәтижелері қолданбалы зерттеулерде іске асырылуда. Институт қызметкерлерінің қатысуымен <i>«Жекешелендіру»</i> республика ақпараттық-есептеу жүйесі, <i>«Қалқаман»</i> қалалық ауруханасы мен Жоғары аттестациялау комиссиясына (ЖАҚ, қазіргі ҚР Білім және ғылыми министрлігінің Қадағалау бақылау комитеті) арналған автоматтандырылған жүйеле-рі құрылды. Институт жұмыс істеген жылдары 8 доктор, 17 кандидат дисс. қорғалып, 600-ден астам ғылыми жарияланымдар, соның ішінде 17 монография жарық көрді, әр түрлі халықар. және республика ғылыми форумдарда 200-ден астам баяндама жасалды. Институт шетелдік ұйымдармен бірлесіп қызмет атқарады. [[ЮНЕСКО]]-ның үкіметаралық ақпараттық бағдарламасы жобасына сәйкес мамандардың білімін жетілдіру мен ақпараттық қызмет орт. құрылады. Ұлттық ғылыми-зерттеулер орталығының жобасы бойынша – Лион-1 және Париж-7 университеттерімен ([[Франция]]), модельдер теориясы мен ақпарат жүйелерін жіктеу бойынша – Лондон университетімен, реляциялық мәліметтер модельдері теориясы бойынша – Чикаго университетімен ([[АҚШ]]), [[RAІSE]] және [[DC]] жіктеу тілдері бойынша – [[Біріккен ұлттар университеті]] ([[Макао]]) жанындағы Халықаралық ақпараттық қамту технологиясы институтымен бірлескен ғылыми-зерттеулер жүргізілуде. Жасанды интеллект ақпараттық технологияларының <i>«Жасанды иммунитет жүйелері»</i> деп аталатын ғылыми бағытын дамытуда Осло университетімен (Норвегия), Пастер институтымен (Франция, Париж қаласы), [[Финн зерттеу институты|Финн зерттеу институтымен]] (Финляндия, Хельсинки қаласы), [[Ливерпуль университеті|Ливерпуль университетімен]] ([[Ұлыбритания]]), Дат денсаулық сақтау министрлігінің зерттеу лабораториясымен ([[Лингбу қаласы]], [[Дания]]) тығыз байланыс жасалған. [[Ресей Ғылым академиясы|Ресей Ғылым академиясының]] (РҒА) Сібір орталығы Есептеу технологиялары институтымен, РҒА Басқару мәселелері институтымен, РҒА Есептеу орталығымен (Мәскеу), Тұрақтылық пен сызықсыз динамиканы зерттеу орталығымен (Санкт-Петербург), Өзбекстан ҒА-ның Кибернетика ин-тымен, [[Украина]] және [[Қырғыз]] ҰҒА-ларымен, т.б. ғылыми орталықтармен бірлескен зерттеулер жүргізіледі. Институт қызметкерлері ІNTAS, UNESCO, МНТЦ, CRDF, Unto-Copernіcus <i>«STEPІCA»</i> жобалары бойынша гранттар ұтып алды.
1991 жылы Жоғары энергиялар физикасы институтының физика-технология бөлімі, электрондық спектроскопия лабораториясы мен Ядр. физика иститутының радиация материалтану жөніндегі ғылыми бөлімшелерінің негізінде Физика-техника институты құрылды.
1996 жылы 11 қарашада қабылданған Қазақстан Үкіметінің <i>«Қазақ КСР-і Ғылым академиясының Физика-техника институтын, Қазақ КСР-і Ғылым академиясының Жоғары энергиялар физикасы институтын қайта құру туралы»</i> Қаулысына сәйкес құқық сабақтастығы негізінде Қазақстан ҒА-ның Жоғары энергиялар физикасы институтын оған біріктіру негізінде Физика-технология институты қайта құрылды. Институтта Қазақстан ҰҒА-ның 1 акадидат, 1 корр. мүшесі, 14 ғылыми доктор және 40-тан астам ғылыми кандидат жұмыс істеді. [[Электрондық оптика]] бойынша жүргізілген зерттеулер қорытындысы бойынша институттың бір топ ғалымдарына ғылыми мен технология саласындағы Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы (1992, 2001) берілді. Институт қызметінің негізгі ғылыми бағыттары: түрлі салмақты қатты денелер жүйелеріндегі физ. процестерді зерттеп білу және олардың қасиеттерін түрлендірудің ғылыми негіздерін жетілдіру, сондай-ақ жоғары энергиялардағы қарапайым бөлшектер мен ядролардың өзара әрекеттесу динамикасын зерттеу. Институт ғалымдары әлемдік деңгейдегі жетістіктерге қол жеткізіп келді. Халықаралық конкурстар нәтижелері бойынша Физика-техника иституты бірнеше мәрте Сорос қорының, [[ІNTAS]] еуропалық ассоциациясының,[[ NATO]], [[МНТЦ]], [[CRDF]] ([[АҚШ]]) ұжымдық гранттарына ие болды. Қазақстандағы жоғары оқу орындары жанынан ашылған тұңғыш ғылыми-зерттеу институты Қазақ ұлттық университеті жанындағы Эксперименттік және теориялық физика ғылыми-зерттеу институты болды (ЭТФ ҒЗИ). Ол 1992 жылы 10 сәуірде құрылды. Физика факултетінің 6 кафедрасының (теориялық физика, қатты дене физикасы, ядролық физика, оптика және плазма физикасы, электроника және сызықсыз толқындық процестер физикасы), үш оқу лабораторияларының (дәрістік физикалық эксперимент, сызықтық үдеткіш, шала өткізгіш прибор құрастыру) ғылыми-өндірістік базалары мен интелектуалдық күштерін біріктіреді. Институтта 16 ғылыми лабораториядан тұратын 6 бөлім жұмыс істейді. Кафедра меңгерушілері тиісінше институттың 6 бөліміне жетекшілік етеді. Факультеттің ғылыми жұмысын институттың ғылыми-техникалық кеңесі үйлестіреді, ал факультеттің ғылыми кеңесі институттың қызметін қадағалайды. Институттың ғылыми қуатын ҰҒА-ның 1 акад. мен 3 корр. мүшесі, 32 ғылыми доктор мен 63 ғылыми кандидаттан құрады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындауға жоғары курс студенттері, магистранттар мен аспиранттар да қатысады. Институт қызметінің негізгі ғылыми бағыттары:
<table BORDER="2">
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– салыстырмалылық теориясы, гравитацияның және кванттық физиканың өзекті мәселелері;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– жану процестері мен жылу-масса тасымалдану құбылыстарын зерттеу;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– газ, плазма және сұйықтық физикасы; плазма мен плазма тәріздес орталардағы тепе-теңсіз процестер физикасы;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– қатты дене физикасы және материалтану мәселелері; затты электрлі физика, оптикалық және құрылымдық зерттеу;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– ядр., электрлі магниттік сәулелену және үдетілген бөлшектер мен заттың өзара әрекеттесуі; ядр., термоядролық энергетика және оның қауіпсіздігі мәселелері;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– теор. және эксперименттік ядролық физика және космос сәулелерінің физикасы;
</td></tr>
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– радиофизика мен физикалық электроника.
</td></tr>
</table>
[[Сурет:Atmosphere layers ru.svg|thumb]]
[[ЭТФ]] [[ҒЗИ]] жұмыстарына физика саласындағы ғалымдар ғана емес, сондай-ақ математиктер, химиктер, биологтар, социологтар, т.б. қатысады. Институт ғалымдарының ғылыми-зерттеулерінің нәтижелері нақты ұсыныстарда көрініс тапты. Оған ғалымдар алған авторлық куәліктер мен патенттер (8-і соңғы үш жылда), халықаралық көрмелерге қатысуы дәлел бола алады. Қазіргі уақытта факультетте доктор және кандидат дисс-ларды қорғайтын мамандандырылған кеңестер (теориялық физика, жылу физикасы мен молекулалық физика, физикалық электроника, плазма физикасы мен химиясы мамандықтары бойынша) жұмыс істейді. Институттағы ғылыми-зерттеу қызметі Интернет жүйесімен байланысты дамыған компьютерлік орталықта атқарылады. Институттағы көптеген бірегей қондырғылар әр түрлі класты компьютерлермен кешенді жұмыс жүргізеді. Институт ғалымдары зерттеп, ұсынған технологиялар мен әдістер Қазақстанның әр түрлі өнеркәсіп салаларында, мысалы, радиациялық технологиялар мұнай өңдеу мен ұнтақты металлургияда, т.б. қолданылады; жұқа қабықты жартылай өткізгішті приборлар жасау технологиясы; акупунктуралық емдеуге арналған ықшам кешенді лазерлік приборлар т.б. <i>«Мазуттың радиациялық-термиялық крекингі»</i> және<i> «Ұнтақ металдарды радиациялық өңдеу технологиясы»</i> технология жобалары 22-Халықаралық өнертабыстар конференциясында (Женева қалысы, 1994, сәуір) екі алтын алқаға ие болды. Шала өткізгіштер лабораториясының <i>«Жұқа қабықты құрылымдарды алу технологиясы»</i> жобасы ҚР ҰҒА ұйымдастырған суперидеялар конкурсында шала өткізгішті материалдар мен жұқа қабықты құрылымдарды алу технологиясы бойынша 1-орын алды. Қазақстан ҒА-ның ионосфера секторы негізінде 1983 жылы [[Ионосфера институты]] құрылды. Институттың негізгі ғылыми-зерттеулерінің бағыты – [[Күн мен Жер]] байланыстары физикасы. Институт ғалымдары іргелі және қолданбалы зерттеулер бойынша елеулі ғылыми нәтижелерге қол жеткізе алды. Олардың ішінде мынадай жетістіктерді атап өту қажет: орта ендікті ионосфераның динамикалық процестерінің толқындық табиғаты тұжырымдамасы жасалды; табиғи және антропогендік құбылыстар (Күн қызуы, Жер сілкіністері, өнеркәсіптік және ядролық жарылыстар, космостық аппараттарды ұшыру және т.с.с.) әсер еткен кездегі [[литосфера]] – [[атмосфера]] – [[ионосфера|ионосфераның]] өзара әрекеттестігі жете зерттеліп, оларды қашықтан анықтаудың жаңа радио- және геофизикалық әдістері табылды. Институт ғалымдары<i> «Мир»</i> орбиталық станциясының бортында Қазақстан ғарышкерлері (<i>Т.О.Әубәкіров пен Т.А.Мұсабаев</i>) жүргізген ғылыми зерттеулер бағдарламасын жасау мен іске асыруға қатысты.<i> Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Франция, Үндістан мен Чехияның</i> ғыл. мекемелерімен ғылыми және шығармашылық байланыстар жолға қойылған. Соңғы жылдары 29 ғалым халықаралық конференцияларға қатысты. Конкурс нәтижелері бойынша институт [[ІNTAS]] (2 грант), [[НАТО]] (2 грант), [[CRDF]] (1 грант), [[EOARD]] (2 грант),[[ Сорос]] (6 грант), Қазақстан Республикасы ғылыми қорының (10 грант) гранттарына ие болды. Институттың 6 қызметкері Америкадағы Геофизиктер одағы мен Математикалық қоғамының мүшелері. ҚР-ның [[Энергетика]] және минералды ресурстар министрлігімен және т.б. жасалған шаруашылық келісімшарттары бойынша орындалған ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері іске асырылуда. Өнертабыстарға 47 авторлық куәлік алынды. Астрофизика бойынша Қазақстандағы алғашқы зерттеулер 1942 жылы [[КСРО ҒА]]-ның Қазақ бөлімшесі жанынан құрылған Астрономия және физика институтында басталды. 1951 жылы [[Астрономия]] және [[физика]] институтынан дербес мекеме ретінде [[Астрофизика институты]] бөлініп шықты. Оның құрамына республика обсерватория да енді. 1950 жылы обсерваторияда КСРО-да тұңғыш рет жарығы күшті телескоп орнатылды. Онда газды-тозаңды тұманданудың бірегей суреттері алынды, олар галактикалық тұмандардың физмка процестерін, олардың морфологиялық құрылымдары мен қоршаған жұлдыздармен байланысын зерттеуге негіз болды. Бақылау астрономиясымен қатар институтта жұлдыздық динамика саласында да табысты жұмыстар атқарылды. Институтта тұжырымдалған [[BALQSO теориясы]] (активті ядролардың ерекше класы – жұту жолағы кең галактик-квазарлардың күшті жарықтану қабығының динамикасы мен спектрлерін модельдеу) тұңғыш рет бұрын тәжірибелік деңгейде ғана зерттелген кейбір квазарлардың спектрлеріндегі lіne-lokіng деп аталатын әсерді физика тұрғысынан түсінуге жол ашты. Қазақстанда астрофиз. бақылау атмосфералық-оптикалық зерттеулермен қатар жүргізілді. Олар кейін Астрофизика институтында дамытылды. Ғалым [[В.Г.Фесенков]] шашыранды жарықты фотометриялық талдаудың теория және эксперименттік негізін қалады. Кейін атмосфералық оптика бойынша зерттеу жұмыстары өз жалғасын тапты. Астрофизика институтында іргелі зерттеулермен қатар қолданбалы сипаттағы жұмыстар үнемі жүргізіліп отырды. Ғарыштық аппараттар мен Жердің жасанды серіктеріне бақылау жасау жұмыстарына ерекше назар аударылды. Қазіргі уақытта институтта іргелі зерттеулер жүргізіледі. Негізгі ғылыми-зерттеулердің бағыттары: жұлдыздар мен жұлдыздық жүйелер физикасы мен эволюциясы; Күн және Күн жүйесі денелері физикасы.
1991 жылы құрылған Ғарыштық зерттеулер институты іргелі зерттеулер бағдарламасы аясында төмендегі бағыттар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізеді: алыс қашықтықтан барлау, ғарыштық мониторинг негіздері, табиғи-аумақтық кешендерін зерттеу негіздері мен басқаруға арналған [[ГИС]] – технологияларын жетілдіру; космостық материалтану мен металл физикасы. Институт құрылымында космостық мониторинг және экология бөлімі, геоақпараттық модельдеу бөлімі, металл физикасы мен космостық материалтану бөлімі, ақпараттық қамту орталығы бар. Институт қолданбалы және ізденістік зерттеулер жүргізеді. ҚР Ауыл шаруашылық министрлігінің тапсырысы бойынша Қазақстанның егістік жерлерінің аудандары мен дәнді дақыл егуші облыстарының ең ықтимал өнімділігін бағалау жұмыстары орындалды. Қар және өсімдік жамылғысы мониторингі бойынша жасалған жұмыстық карталар мен құрғақшылық мониторингі материалдары ҚР Үкіметі мен Ауыл шаруашылық министрлігіне берілді. Институт [[АҚШ]], [[Франция]], [[Германия]], [[Австрия]], [[Жапония]], [[Үндістан]], [[Түркия]], [[Қытай]], [[Ресей|Ресейдің]] алдыңғы қатарлы ғалымдарының қатысуымен бірқатар ірі халықаралық конференциялар мен семинарлар өткізді. Сонымен қатар АҚШ, Франция, [[Жапония]],[[ Австрия]], [[Үндістан]], [[Израиль]], Ресейдің жетекші ғыл. орт-тарымен ынтымақтаса отырып, халықар. [[ІNTAS]], [[USAІD]],[[ CNES]], [[TACІS]], [[ІNCO – COPERNІCUS]] қорларының гранттары бойынша зерттеулер жүргізеді. Институттың аспирантурасы бар. Жас ғалымдар тәжірибе жинақтау үшін жыл сайын АҚШ, Франция, Жапония, Австрия мен Үндістанның белгілі зерттеу орталықтары мен университеттеріне жіберіледі.
1945 жылы мамыр айында Химия-металлургия ин-тының лабораториялары негізінде Химия ғылымдары ин-ты құрылып, 1946 жылы басқа институттармен бірге жаңадан құрылған Қазақстан ҒА-ның құрамына енді. 1991 жылы институтқа ғалым, академик Ә.Бектұров есімі берілді. Институтта 232 адам, соның ішінде 122 ғылыми қызметкер жұмыс істеді. Олардың арасында Қазақстан Мемлекеттік сыйллықтарының 3 лауреаты, 3 Қазақстанның еңбек сіңірген ғылыми қайраткері, 22 ғылыми доктор мен 85 ғылыми кандидат болды. Институт құрамында 12 лаборатория – полимерлер синтезі, ион алмастырушы шайырлар, мұнайхимиялық синтез, дәрілік заттар химиясы, физикалық химия, физиологиялық активті қоспалар химиясы, тыңайтқыштар мен тұздар химиясы, физика-химиялық талдау әдістері, бейорганиктік синтез, бейорганиктік материалдар химиясы, табиғи қоспалар химиясы, аналитикалық химия лабораториялары және патенттік-ақпараттық бөлім жұмыс істейді. Әсерлі аналгетик проксидалдық үш дайын дәрілік формалар жасалып, медициналық тәжірибеге енгізілді. Гипотензивті дәрінің полимерлі буккальды шипалық формасы-клофебукал, никотин қышқылы (РР витамині) технологиясы ойлап табылды және жаңа электрлі диализаторларды қолданып, өнімділігі әр түрлі тұщыландыру қондырғыларының технологиялық сұлбасы жасалды. [[Алюмосиликатты техногенді қалдықтар]] негізінде жаңа бейорганик. термокоррозиялық тозуға шыдамды, төзімділігі жоғары шынылар, [[керамика]], [[шыны]]-[[кристалл]] және композициялық материалдар, сондай-ақ полтоксо қоспалар негізінде катализаторлар, пигменттер, тыңайтқыштар алынды.
1969 жылы Химиялық ғылымдары институтының катализ бөлімі негізінде Органикалық катализ және электрхимия институты құрылды. Институт – Қазақстандағы органикалық катализ саласындағы жетекші ғылыми мекеме. Құрамында 10 лаборатория бар. Олар: адсорбция және катализ, органик. катализ, мұнай-химия, гомогендік катализ, тотығу, катализдік синтез, катализаторларды дайындау технологиясы, катализаторларды зерттеудің физикалық әдістері, электрхимия, аса таза металдар лабораториялары. Институт жанында мұнай-газ өңдеу катализаторларын өндіру, қоршаған ортаны қорғау және автокөліктен шығатын газдарды катализдік бейтараптандыру құралдары бойынша тәжірибелік эксперименттік база жұмыс істейді. <br><b>Институттың ғылыми-зерттеулерінің негізгі бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
 
<li>катализдің теориялық және іргелі негіздерін дамыту, катализдік әсерді алдын ала болжау теориясын қорыту және оны қолдану мәселелерін шешу; </li>
<li>мұнай мен табиғи газды терең өңдеудің жоғары технологияларын дайындау; </li>
<li>қазіргі заманғы ғылыми әдістерге негізделген жаңа көп әсерлі катализаторларды жасау; </li>
<li>құнды химиялық қоспаларды алудың таза катализдік технологиясын қолданып, қоршаған ортаны қорғау мәселелерін шешу;</li>
<li> қосалқы шикізат пен пайдаланылған катализаторлардан бағалы металдарды айыру;</li>
<li>сондай-ақ жұқа қабықшалы күн элементтерін алудың электрхимиялық әдістерін жетілдіру. </li></ol>
Соңғы жылдары <b>институт қол жеткізген жетістіктер:</b>
<ol TYPE="a" >
<li>өнеркәсіптік маңызы зор жаңа материалдар мен заттарды әр түрлі органик., бейорганиккалық және мұнай-химиялық синтездеу процестеріне арналған, қасиеттері реттелмелі жаңа буынды кластерлік, наноқұрылымдық, көп функциялы катализаторларды алудың теориялық негіздерін жасау; </li>
<li>ауыр күкіртті мұнайды терең өңдеуге арналған жаңа көп функциялы катализаторлар мен олардың негізінде жаңа технологияларды жасау; </li>
<li>табиғи және сұйытылған мұнай газдарын өңдеу катализаторларын, соның негізінде <i>«алауда»</i> жандырылатын көмірсутекті шикізаттан құнды органик. қоспаларды алу технологиясын жасау; </li>
<li>қосалқы шикізат пен пайдаланылған катализаторлардан құнды металдарды электрхимиялық әдіспен айыру технологиясын жасау; </li>
<li>кадмий теллуридің негізінде жұқа қабықты күн элементтерін электрхим. әдіспен алу технологиясын жетілдіру; </li>
<li>фосфор мен фосфиннің спирттермен өзара әрекеттесуінің жаңа реакцияларын ашу, олардың негізінде фосфорорганик. қоспаларды алудың жаңа <i>«хлорсыз» </i>технологиясын, сондай-ақ көміртегі диоксидінің алкандармен өзара әрекеттесу реакциясын ашу, сөйтіп, жылу электр орт-тарында пайдаланылған газдардағы көміртек диоксидін синтез-газ алу процесіне қолдану және оны құнды органик. қоспаға айналдыру технологиясын жасау.</li></ol>
Блоктық катализдік бейтараптандырғыштар өндіру технологиясы негізінде 1991 жылы қуатты 50 мың бейтараптандырушы (нейтрализатор) шығаратын<i> «Катализатор»</i> бірлескен кәсіпорны ([[Талғар]] қ.) құрылды. Институт ойлап тапқан қой жүнінің шайырынан фармакопейлік лонолин алу технологиясы бойынша Алматы облысы Шамалған бекетінде жылдық қуатты 250 т. ланолин өндіру зауыты салынуда. Институтта 145 адам, соның ішінде ҰҒА-ның 2 академик, 13 ғылыми доктор мен 49 ғылыми кандидат жұмыс істеді. Аспирантура мен докторантурада үш мамандық бойынша мамандар даярланады. Институтта<i> «химиялық кинетика және катализ», «мұнай химиясы»</i> және <i>«электрхимия»</i> мамандықтары бойынша доктор және кандидат дисс-ларды қорғау кеңесі жұмыс істейді.
1991–2001 жылы институт қызметкерлері 6 доктор және 51 кандидат дисс. қорғады. Институт көп жылдар бойы көптеген шетелдік ғылыми орталықтармен, институттармен байланыс жасайды, ІNCO – COPERNІCUS, МНТЦ (ХҒТО), USAІD, ІNTAS қорлары аясындағы халықаралық гранттар бойынша жұмыс істейді. Институт қызметкерлері Дүниежүзілік катализ жөніндегі конгреске (1992, 2000), Еуропалық катализ жөніндегі конгреске (1993, 1995, 1999), Дүниежүзілік дамушы елдердегі атмосфералық шаң-тозаңдар жөніндегі конгреске (1997), т.б. бірқатар ғылыми форумдарға қатысты.
1991–2000 жылы институттың 15 қызметкері Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Германия, Үндістан, Жапония, Израильдің ғыл. орт-тарында тәжірибе жинақтады. 1987 жылы институтқа оның негізін қалап, 20 жылға жуық басқарған акад. Д.В.Сокольскийдің есімі берілді. 1995 жылы Қарағанды қалысында Фитохимия институты құрылды. Институт 9 ғылыми-зертеу лабораториясынан, тәжірибелік фитопрепараттар цехынан, өндірістік фармацевтика кешенінен, ауданы 630 га-дан астам питомниктен, ботаникалық бақ пен дәрілік шипалы өсімдіктер егілген тәжірибелік шаруашылықтан тұрады. Институттың негізгі міндеті – әсері күшті отандық дәрілік препараттар мен өсімдіктерді қорғаудың экологиялық таза құралдары өндірісін жолға қою. <br>
<b>Ғылыми қызметінің негізгі бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
<li>Қазақстанның өсімдік қорларын фитохимиялық зерттеу және жаңа биологиялық активті қоспаларды іздестіру; </li>
<li>табиғи қоспаларды хим. түрлендіру және олардың биологиялық активті аналогтарын синтездеп алу;</li>
<li>табиғи флораны зерттеп білу және пайдалы өсімдіктер интродукциясы; агротехника мен дәрілік өсімдіктерді өңдеу технологиясын ғыл. негіздеу;</li>
<li>өте тапшы дәрілік препараттарды алудың биологиялық әдістерін ойластыру.</li>
</ol>
Өсімдік шикізатын фитохимиялық зерттеу мен соның негізінде препараттар дайындау саласында [[Фитохимия институты]] – республиканың жетекші ғылыми орталықтарының бірі. Бірегей инфрақұрылым шеңберінде отандық фитопрепараттар дайындаудың кешенді технологиялық жоспары іске қосылған (биологиялық активті заттарды іздеу, дәрілік шикізатты өсіру мен өңдеуден бастап фитопрепараттардан дайын дәрілік формаларды өндіру мен сатуға дейін). Институт дәрілік препараттар мен өсімдіктерді қорғау құралдарын зерттеп, тауып қана қоймай, оларды тәжірибелік және өндірістік көлемде шығарады, технологиялық реттілікті (регламентті) дайындап, жаңа дәрілік формаларды сериялық өндіріске енгізеді. Фитохимия институты – қазіргі заманғы бірегей отандық фитопрепараттарды зерттеу мен өндіру кешені. Институтта жусаннан алынатын сесквитерпенді лактон негізінде ісікке қарсы отандық жаңа «Арглабин» препараты мен 20-дан астам жаңа дәрі-дәрмек ойлап табылды. Ракқа қарсы қолданылатын «Арглабин» препараты өзінің бұрыннан белгілі аналогтарымен салыстырғанда бірқатар артықшылыққа ие: оның уыты жоқ, табиғи шикізаттан жасалады, әсері күшті. Қазіргі уақытта ин-ттың фармөндірісі жылына шамамен 30 мың шыны ыдыстағы лиофизирленген<i> «Арглабин»</i> шығарады.
1983 жылы Қазақстан ҒА Орталық Қазақстан бөлімшесінің құрамындағы Химиялық-металлургия институтының органикалық химия бөлімі негізінде Органикалық синтез және көмір химиясы институты ұйымдастырылды.
2001 жылы <i>«Органикалық синтез және көмір химиясы институты» </i>жабық акционерлік қоғамы болып қайта құрылды. <br><b>Институт 4 лабораториядан </b>
<ol TYPE="a" >
<li>синтез және физика-химиялық зерттеулер; </li>
<li>биологиялық активті заттар синтезі; полимерлер химиясы; </li>
<li>көмір химиясы лабораториялары) тұрады. </li></ol><br>
<b>Негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары:</b>
<ol TYPE="a" >
<li>органикалық заттар құрылысын, олардың түзілу механизмі мен реакциялық қасиеттерін зерттеп білу; </li>
<li>көмірден, сланец пен ауыр мұнай қалдықтарынан жасанды сұйық отын алудың жаңа технологияларын жетілдіру; </li>
<li>аз тоннажды химиялық өнімдері өндірісі үшін Орталығы Қазақстанның химиялық өнеркәсібі қалдықтары мен карбидті ацетиленді өңдеудің ғылыми негіздерін құру; </li>
<li>аймақ кәсіпорындарының кокс химиялық шикізатын өңдеу өнімдерінен алынатын жаңа көп функциялы полимерлердің физика-химияылық негіздерін зерттеу; </li>
<li>жаңа, экологиялық қауіпсіз фармакологиялық және рестицидт активті жасанды заттар дайындау. </li></ol>
Жаңа күшті әсерлі гепатопротекторлық <i>«Цитафат»</i> дәрісі клиникалық сынақ пен технологиялық регламентін дайындау кезеңінен, трихофитозға қарсы жаңа «Антилишай» дәрісі Ауыл шаруашылығы министрлігінде тіркеуден өтуде. Химия, көмір өңдеу және көмір өндіру өнеркәсібінің өнімдері мен қалдықтары негізінде жаңа мономерлер мен полимерлерді алудың іргелі негіздері жасалды. Оларды желім, полимербетон, ағаш сүрүгі дестелер өндірісінде байланыстырушы ретінде, сондай-ақ маталарға, тері илеуге және флатореагенттер ретінде пайдалану мүмкіндігі көрсетілді. ҚР Министрлер Кабинетінің шешімімен 1992 жылы [[Жаңа химиялық технологиялармен материалдар ғылыми-зерттеу институты ]]([[ЖХТМҒЗИ]]) құрылды. Институттың негізгі ғылыми зерттеу жұмыстарының бағыты: Қазақстанда экологиялық таза химиялық технологиялар мен материалдардың теор. және практикалық негіздерін зерттеу. Институт құрамына Қазақ ұлттық университеті химия факультетіндегі 9 кафедраның эксперименттік базалары енеді. Институттың тәжірибелік-өнеркәсіптік базасы<i> «Машина жасау зауыты» </i>АҚ-да орналасқан, ал мамандар даярлау химия факультетінің кафедраларында жүзеге асырылады. Институтта 192 қызметкер жұмыс істеді. [[ЖХТМҒЗИ]] қызметінің негізгі бағыттарының бірі – Қазақстан кен орындарының көміртекті шикізатын өңдеу технологиясын жасау, аз тоннажды өндірісті<i> (шағын зауыттар, қондырғылар, технологиялық тораптар)</i> ұйымдастыру. Институтта химиктер, мамандықтары әр түрлі зерттеушілер ғана емес, конструкторлар, технологтар, химиялық процестерді модельдеумен айналысатын мамандар да жұмыс істейді. Қазіргі уақытта [[Приозерск қаласы|Приозерск қаласында]] жылына 100 мың т мұнай мен көмір өңдейтін мұнай-химия кешені салынуда. Келешекте ол қазақстандық ғалымдардың көмірсутекті шикізатты терең өңдеу саласындағы барлық зерттеулерін жүзеге асыруға арналған эксперименттік база болады. Жоба негізіне озық отандық катализаторлар мен технологияларды қолданып, мұнайды құрғату, күкіртсіздендіру, металсыздандыру, ректификаттау, крекинг, риформинг процестері жөніндегі ең жаңа ғылыми жетістіктер алынған. Оған тәуліктік өнімділігі 510 т шағын зауыттағы сынақтар дәлел. Шағын зауыттың құны өнімділігіне қарай 1,5–3,0 млн. доллар. Көмірді сұйылту мен жасанды мұнай майлары мен отынның толық ассортиментін өндіруге арналған шағын зауыттар құрастырылып жобаланды. Процестер 40–50 атмосф. қысымда жүреді, бұл шетелдік аналогтарға қарағанда 10 есе аз. Көмір зауыттарының тәуліктік өнімділігі 30200 т, құны 1,53 млн. доллар. Өнімділігі 20 мың т шағын мұнай зауыты жобаланып, оның құрылысы Қапшағай қаласында басталды.
1999 жылы [[Атырау]] мұнай және газ институты мен Химия, мұнай және табиғи газдар институтының негізінде Атырау мұнай және газ институты ұйымдастырылды. Батыс Қазақстан өңірінде мұнай химиясы мен табиғи газдар мәселелерін зерттеуге мамандандырылған ғылыми-зерттеу мекемесі Атырау қаласында орналасқан. Химия, мұнай және табиғи газдар институты 1960 жылы Қазақстан ҒА-ның Мұнай институтының негізгі бағыттар бойынша екі дербес институтқа: Геология және геофизика институты <i>(қазіргі Қазақ геология барлау ғылыми-зерттеу институты – Қазақ ГБҒЗИ)</i> мен Химия, мұнай және табиғи тұздар институтына бөлінуі нәтижесінде құрылды. Институт құрамында химия және мұнай өңдеу, мұнайдың физика қасиеттерін зерттеу, мұнай-химиялық синтез, химия-аналиттикалық, гетероорганикалық мұнай қоспалары, жоғары молекулалық жүйелер, бейорганикалық тұздар мен тыңайтқыштар, табиғи тұздар геохимиясы, мұнай битумды жыныстар химиясы мен технологиясы, тұтқырлығы жоғары мұнайды зерттеу <i>(1984 жылдан бері, Алматы қаласы)</i> лабораториялары мен бірқатар қосалқы және қызмет көрсетуші бөлімшелер жұмыс істейді. Институт қызметінде мұнай-химия және минералды шикізатты пайдалану мәселелері басты орын алады. Институт қазіргі заманғы ғылыми аппаратура – масспектрометрмен, инфрақызыл спектометрмен, мұнайды ректифрикаттау аппаратымен, консистометрмен, хроматографтармен, спектрофотометрмен, радиоспектрометрлермен, дериватографпен, тіркеуші РН-метрлермен және т.б. жабдықталған. Бұлардың көмегімен мұнай және мұнай өнімдерінің, олардың негізіндегі органикалық қоспалардың құрылымы мен құрамын анықтаудың әр түрлі мәселелері шешіледі. <br><b>Институт жүргізген зерттеулердің ең маңызды нәтижелеріне мыналарды жатқызуға болады:</b>
<ol type="a" >
<li> жаңа кен орындарындағы (Бозащы, Қарашығанақ, Жаңажол, Кенқияқ) мұнайдың құрамы мен қасиеттерін зерттеу циклі негізінде оларды өңдеудің ұтымды жолдары анықталды; </li>
<li>жаңа дисперстік өткізгіштік құбылысы табылды; <li>
<li>көмірсутекті сұйықтардың тұтқырлығы мен тығыздығы арасындағы корреляциялық тәуелділік ашылды; </li>
<li>Каспий маңы мұнайының сапасын палеозой мен мезозой өндірістік кешені бойынша болжау карталары жасалды;</li>
<li>автомобиль жолдары құрылысында қолданылатын жаңа битумды минерал қоспалар алынды;</li>
<li>мұнай-битумгенозды жыныстардан көмірсутекті шикізат алу әдісі мен мұнай эмульгаторларын бөлудің жалпы әдістемесі табылды;</li>
<li>германий туындылары синтезі мен сульфидтерді синтездеудің жаңа тәсілдері ойластырылды; </li>
<li>мұнай және мұнай өнімдері сапасын бақылаудың шұғыл әдістері жасалып, іске қосылды; </li>
<li>мұнай, мұнай өнімдері мен газдарды күкіртті қоспалардан, азот пен металпорфиндік кешеннен тазарту әдістері ойлап табылды, мұнайды қосымша өңдеу процестеріне арналған анағұрлым арзан тұрақты катализаторлар мен мазут, мұнай қалдықтары, асфальтендерден ванадий мен ион алмастырғыш шайырларды алу тәсілдері, түсті және платиналық металдар экстраленттерін алуға қажетті циклогександы синтездеу әдістері, кремнийлі мономерлер алудың жаңа амалы табылды;</li>
<li>Каспий маңы ойпаты қойнауындағы бор, калий-магний және бром қорларына, бораттар мен калий тұздарына кешенді болжамдық баға берілді; </li>
<li>бор шикізатын пайдаға асыру дәрежесін 88–96%-ға дейін арттыруға мүмкіндік беретін натрий, калий және кадмий тетраборатын алу тәсілі ашылды; </li>
<li>мұнай ұңғымаларын бекітуге арналған тампонажды ерітінділердің тиімділігін арттыру тәсілдері қарастырылып, іске қосылды. </li>
</ol>
Институттың кейбір еңбектерінің авторлық ұжымдары 1980 жылы Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы және [[И.М.Губкин]] атындағы сыйлыққа ие болды. Институт Қазақстан мен [[ТМД]]-да танымал болған 10 ірі қорытынды жұмыстар мен монографиялар шығарды. Институт мұнай химиясы мәселелері бойынша бірқатар бүкілодақтық симпозиумдар (1981, 1983, 1995) өткізген. [[Қазақ геологиялық барлау ғылыми-зерттеу институты]] ([[Қазақ ГБҒЗИ]]) – Қазақстан Республикасындағы геология қызмет жүйесінде мұнай мен газ бойынша мамандандырылған жалғыз салалық ғылыми-зерттеу мекемесі. Атырау қаласында орналасқан. Институт 1946 жылы академик Сәтбаевтың бастамасымен құрылған Қазақстан ҒА-ның республиканың батысындағы тұңғыш [[Орал-Ембі]] ғылыми-зерттеу базасында құрылған. Бұл база 1956 жылы [[Мұнай]] институты, ал 1960 жылы [[Геология]] және [[геофизика институты]] болып қайта құрылды, 1963 жылы бұл институт Геология министрлігі жүйесіне (қазіргі Табиғи қорлар мен қоршаған ортаны қорғау мин-лігі) берілді, 1972 жылдан Қазақ ГБҒЗИ деп аталады. [[Ақтөбе қаласы |Ақтөбе қаласында]] бөлімшесі бар. <br><b>Институттың негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары: </b>
<ol type="a" >
<li>[[Батыс Қазақстан|Батыс Қазақстандағы]] мұнай және газ кен орындарының геология құрылымын зерттеу мен орналасу заңдылықтарын ашу; мұнай-газ қорларын болжамдық және өнеркәсіптік бағалау, мұнай мен газ қорларын геол. барлау жұмыстарының бағыттарын белгілеу;</li>
<li> мұнай ұңғымаларын байқау мен сынау әдістерін жетілдіру және бұрғылау технологиясы мен бұрғылау ерітінділерінің қасиеттерін жақсарту; </li>
<li>терең ұңғымаларды қазуға арналған жобалық-сметалық құжаттама дайындау; </li>
<li>сыртқы экон. байланыстарды жүзеге асыру, өз зерттеулерін экспорттау және шет ел фирмаларымен бірлескен зерттеулер жүргізу. </li></ol>
Институт ғалымдары зерттеулерінің ең маңызды теориялық және қолданбалы нәтижелері:
<ol type="a" >
<li>Каспий маңы ойпатының, Оңтүстік Маңғыстау, Бозащы түбегінің шөгінді қабатының терең құрылымын кешенді зерттеу мен соның негізінде келешек мұнай-газды аймақтарды болжау, мұнай қоры мол ірі аймақтар мен кен орындарын анықтау;</li>
<li>Қазақстан аумағын мұнай-газ кені қорының болу ықтималдылығы дәрежесі бойынша геология аудандастыру; </li></ol>
1978 жылы өндірістік ұйымдар мен Бүкілодақтық газ және мұнай ғылыми-зерттеу институтымен (Мәскеу) бірлесіп 1:500000 масштабты <i>«Қазақ КСР-інің мұнай-газ қорын болжау картасы»</i> құрастырылды, 1982 жылы [[НВНИИГГ]] (Төменгі Волжск геологиялық және геофизикалық ғылыми-зертттеу институты, [[Саратов қаласы]]) институтымен бірлесіп жасалған 1:300000 масштабты <i>«Каспий маңы ойпаты мен Төменгі Еділ мұнай-газды облысы мұнай-газ қорының картасы»</i>,
<ol type="a" >
<li>
1:100000 масштабты Каспий маңы мұнай-газды аймағы бойынша карталар сериясы жарық көрді; </li>
<li>бұрғылауға дайындалған құрылымдар бойынша көмірсутектің перспективті қорларын бағалау;</li>
<li>есептік параметрлерді негіздеу арқылы қорларды есептеу және сапа жобаларын құру, Қарашығанақ, Жаңажол, т.б. бірегей кен орындарында эксперименттік термодинамикалық зерттеулер жүргізу;</li>
<li> бұрғылау, бекіту және сынау, геология, геохимия, гидродинамика, гидрохимия, т.б. бойынша зерттеулер кешенін жүргізу, соның негізінде іздеу өлшемдері (критерийлері) жиынын анықтау;</li>
<li>жоғары сапалы сейсмикалық барлау әдістемелерін жетілдіру, т.б. Институттың бірқатар жұмыстары 1976 жылы және 1980 жылы Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығы, сондай-ақ 1982 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. </li></ol>
1940 жылы КСРО ҒА Қазақ бөлімшесінің геологиялық секторы негізінде Геологиялық ғылымдар институты ұйымдастырылған. Институт [[2-дүниежүзілік соғыс]] жылдары қалыптасты. Соғыс уақытындағы зерттеулер елдің қорғаныс мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталды. Институтта іске асырылған [[Орталық Қазақстан]], [[Алтай]], [[Қаратаудың марганец]], [[мыс]], [[полиметал]] және [[сирек металдар]] кен орындарын игеру жұмыстары [[Орал]], [[Сібір]],[[ Қазақстан]] мен [[Орта Азия |Орта Азияның]] қорғаныс зауыттарының үздіксіз жұмысын қамтамасыз етті. Соғыстан кейінгі жылдары институтта геологиялық ғылымының басым бағыттары дамытылды. Олар: аймақтық [[геология]], [[тектоника]], [[минералогия]] және Жер қыртысының геологиясы, металлогения, кенді аудандарды кешенді зерттеу, мұнай мен газ кен орындарының геологиясы. Қазақстанның аймақтық геологиясын зерттеу, оның ішінде геология түсірілім мен аймақтық [[картография]], [[стратиграфия]], [[палеонтология]], [[тектоника]], [[литология]], [[геморфология]], [[петрология]] – институт қызметінің негізгі бағыттары болып келеді. Соңғы онжылдықтағы ғыл. жұмыстарды жеделдету тұжырымдамасы және Жер қыртысы мен мантияның терең құрылысы жөніндегі жаңа деректердің нәтижесінде зерттеулер қарқыны жаңа екпін алды. Институт ғалымдарының өндірістік және басқа ғылыми ұйымдардың геологтарымен бірлесіп, «Қазақстан металлогениясы және басты кенді аудандарды кешенді зерттеу» мәселесі бойынша көп жылдар бойы жүргізген зерттеу жұмыстары 1985 жылы [[КСРО]] Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. Геология мен металлогения саласындағы елеулі еңбектері үшін институт қызметкерлері мәртебелі сыйлықтармен марапатталған. Атап айтқанда:
<ol type="1" >
<li>Лениндік сыйлық – 8,</li>
<li>КСРО Мемлекеттік сыйлығы – 13, </li>
<li>Қазақ КСР-і Мемлекеттік сыйлығы – 15,</li>
<li>Қазақ КСР-і Министр Кеңесінің сыйлығы – 9,</li>
<li>Қ.И.Сәтбаев атындағы сыйлық – 5,</li>
<li> Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлық – 3,</li> </ol>
[[КСРО Ленин комсомолы сыйлығы]] – 1 адамға берілген. Институт Еңбек [[Қызыл Ту]] орденімен (1967) марапатталған. Институт академик [[Қ.И.Сәтбаев|Қ.И.Сәтбаевтың]] атымен аталады. Институттың халықаралық шығармаларына байланыстары дамып келеді. Оның ғалымдары [[ЮНЕСКО]] арқылы, <i>«Литосфера», «ЭЛАС жобалары»</i> бойынша көптеген елдермен бірлесіп, ғылыми-зерттеу бағдарламаларын жасап, геология зерттеулер жүргізіп келеді. [[ҚХР]], [[АҚШ]]-пен тікелей екіжақты ынтымақтастық орнатылған. Институт ғалымдары халықаралық геологиялық форумдарға (1964, 1968, 1976, 1980, 1984, 1988, 1992, 1996, 2000), тас көмір стратографиясы мен геологиясы (1975), палеонтология (1971), геохимия (1971) комиссияларына белсене қатысуда, саз бен сазды минералдарды зерттеу, кембрийге дейінгі тектоника бойынша өткізілген халықар. конференцияларға, ордовик пен силур жөнінен өткізілген симпозиумдарға, халықаралық геофизика одағының ассамблеяларына, т.б. қатысты. Негізгі кен байлықтары бойынша дүниежүз. іс-тәжірибеде тұңғыш рет іргелі зерттеулер негізінде құрастырылған монографиялар, анықтамалықтар (35), Қазақстанның минерагендік картасы, Қазақстанның мұнай-газ қорын болжау картасы, Қазақстанның терең тектоник. құрылымының картасы, Қазақстанның геологиялық картасы, [[Оңтүстік-Батыс Алтай]] мен [[Семей полигоны|Семей полигонының]] геология және металлогендік карталары [[Бразилия|Бразилияда]] өткен 31-халықаралық геологиялық конгресте көрсетіліп, әлем мамандары тарапынан жоғары бағаға ие болды.
1945 жылы [[КСРО ҒА]] Қазақ бөлімшесінің кен ісі секторы негізінде Кен ісі институты құрылды. Білікті мамандардың ат салысуымен институтта кен өндіруші кәсіпорынның процестері мен ішкі жүйелерін ұтымды жобалау мен басқару мақсатында оларды математикалық модельдеу теориялары негіздері, жер асты қондырғыларының параметрлері мен сипаттамаларының сенімділігін геомеханикалық негіздеу, компьютерлік технологиялар мен адаптивті сұрыптау арқылы құнды кен тазартқыш және пневматикалық тораптарды есептеу мен басқару мәселелерімен айналысатын ғылыми мектептер құрылған. Ғылыми мектептердің жетістіктері, ғыл. бағыттарының маңыздылығы мен олардың ауқымдылығы 1990–2000 жылы өткен халықаралық конгрестерде, конференциялар мен симпозиумдарда Қазақстан ғалымдары жасаған баяндамалар мен мәлімдемелерден байқалды. Қазақстан Республикасының 1993 жылы [[Акапулько қаласы|Акапулько қаласында]] ([[Мексика]]) өткен Бүкілдүниежүзілік тау-кен конгресіне мүше 49-ел болып енуі – Қазақстан тау-кен ғалымдарын халықаралық деңгейде мойындаудың куәсі.
2001 жылы институт құрамында 11 лаборатория, мемлекеттік тілді дамыту, маркетинг және патенттік-лицензиялық жұмыс бөлімдері болды. Институт қызметкерлерінің жалпы саны 162 адам, олардың 88-і ғылыми қызметкерлер. Соның ішінде 19 ғылыми доктор және 43 ғылыми кандидаттары, 1 ҰҒА-ның академик мен 3 корр. мүшесі қызмет етті. Институтта бөлімшелер жұмысының тиімділігін арттыру мақсатында құрылымдық өзгерістер жасалды, қопарылыс жұмыстары лабораториясы, шпурлар мен ұңғымаларды зарядтау мен қарапайым қопарылғыш заттарды дайындау механизмдері мен құралдарын шығаратын ғылыми-өндірістік кәсіпорын, тау-кен өндірісі бойынша жобалау-зерттеу орталығы ашылды. Өнеркәсіптегі қауіпсіздік жөніндегі ғылыми-инженер орталықтың бірлесуімен кен шахтасы мен мұнай-газ өнеркәсібінде қолданылатын құрал-саймандарды сапалық сынаудан өткізетін базалық лаборатория құрылды. Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың салалық бағдарламасы шеңберінде, институттың механикалық шеберханаларының негізінде қопарылыс лабораториясы бұрғылау станоктарын, бұрғыбастарды қайрау станоктарын, бұрғылау саймандарын, т.б. шығара бастады. Институт Қазақстанның кен өндіруші кәсіпорындарымен шаруашылық шарттарын жасау арқылы байланыстар аясын кеңітуде. Тау-кен ісі институтының құрылуы мен дамуына қосқан елеулі үлесі ескеріле отырып, 1994 жылы 24 ақпанда ҚР Үкіметінің<i> «Д.А.Қонаев есімін мәңгі есте сақтау туралы»</i> Қаулысымен ин-тқа көрнекті мемлекеттік қайраткері Д.А.Қонаев есімі берілді. 1965 жылы Геология ғылымдар институтының гидрогеология бөлімі негізінде Гидрогеология және гидрофизика ин-ты ұйымдастырылды. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты – Қазақстанның аридтік аумағының гидрогеологиясы мен гидрофизикасының іргелі ғылыми және маңызды қолданбалы мәселелерін шешу. Институт республика аумағына қатысты қазіргі заманғы гидрогеологияның барлық бағыттары бойынша ғылыми-зерттеулер жүргізеді.
<ol type="1" >
<li>Жер асты суларын картаға түсіру мен олардың әр түрлі генетикалық типтерінің қалыптасу жағдайларының іргелі негіздері жасалды; </li>
<li>көптеген артезиандық алаптар мен жер асты суларының ағындары анықталды; </li>
<li>Қазақстанның жекелеген аймақтарының жалпы сипаттамасы берілген әр түрлі масштабты карталар сериясы құрастырылған; </li>
<li>минералды, термальды және өнеркәсіптік сулардың таралу аудандары айқындалды;</li>
<li>жер асты суларының сандық және сапалық көрсеткіштерінің таралуын болжау мақсатында гидрогеология процестерді қазіргі заманғы компьютерлік модельдеу технологиялары жасалды; </li>
<li>олардың табиғи және пайдалану қорлары мен ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау дәрежесін бағалаудың жаңа әдістері ойластырылды; </li>
<li>өндірілетін кен орындарының сулану деңгейі мен олардағы техногендік процестердің қарқындылығын бағалау мен болжау әдістері бойынша зерттеулер жүргізілген;</li>
<li>мұнай-газ және кентас кендерін іздеу мен болжаудың гидрогеология өлшемдері (критерийлері) жиыны анықталды, сондай-ақ антропогендік факторлардың әсерінен әр түрлі аумақтардың экология-гидрогеология жағдайының өзгерісін болжау әдістері жетілдірілді; суғармалы алаптардың гидрогеологиялық-мелиоративтік жағдайлары зерттеліп, топырақтың сортаңдануы мен батпақтануының алдын-алу әдістері қарастырылды. </li></ol>
Институт ғалымдарына Қазақстанның және КСРО-ның Мемлекеттік сыйлықтары, сондай-ақ [[Қ.И.Сәтбаев]] атындағы сыйлық және [[Ш.Ш.Уәлиханов ]]атындағы сыйлық табыс етілді. Институт көптеген шет елдермен тығыз байланыс жасай отырып, шетелдік және респ. гранттар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Институтқа академик У.М.Ахмедсафин есімі берілген. Сейсмикалық қатерді бағалаудың өзекті мәселелерін шешу және сейсмикалық қауіпті [[Солтүстік Тянь-Шань]] аумағындағы жер сілкіністерін болжаудың әдістемелік негіздерін жетілдіру мақсатында 1976 жылы Геология ғылымдар институты мен Математика және механика институтының бірқатар лабораториялары негізінде [[Сейсмология институты]] ұйымдастырылады. Қазіргі уақытта институт құрамында сейсмологияның негізгі мәселелері бойынша іргелі зерттеулер жүргізетін 6 ғылыми лаборатория <i>(жер сілкіністерін болжау; Жер қыртысының физикасы; Жер қыртысының серпімділік процестері; Жер қыртысының флюидтік режимдері; сейсмобиология; жер сілкіністерінен келетін зиянды болжау)</i> және физмкалық процестер мен табиғат құбылыстарының мониторингін жүзеге асыратын сейсмологиялық әдістемелік-тәжірибелік экспедиция жұмыс істейді. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары: Қазақстанның сейсмикалығы мен сейсмикалық қауіпсіздігінің ғылыми бағыты шеңберінде сейсмикалық процестер теориясын жетілдіру мен жер сілкіністерін болжау әдістерін дамыту, республиканың сейсмикалық қауіпті аудандарының аумағында сейсмикалық белсенділікті болжайтын тиімді мониторинг жүйесін құру, жер сілкінісінің әлеуметтік-экономикалық зардаптарын болжау мен төмендетудің сандық әдістерін зерттеу. Институтта телесейсмикалық ([[Алматы]], [[Бурабай]], [[Ақтөбе]], [[Шымкент]], [[Тараз]], [[Семей]]), аймақтық (25 сейсмик. ст.) және жергілікті тораптарды қамтитын аспапты бақылау жүйесі құрылған.
Соңғысына геофизикалық (20 бекет), гидродинамикалық және гидрохимиялық (12 бекет) бақылау бекеттері; Жер қыртысының қазіргі заманғы қозғалысын геодезияның жер үсті және ғарыштық әдістерімен бақылау бекеттері мен қималары (90 бекет), сондай-ақ биостационарлар (5 бекет) енеді. Алматы аумағында қазіргі заманғы 15 сандық инженерлік-сейсмометриялық станциялардан тұратын торап құрылып, жұмыс жасады. Автоматты режимде мониторинг материалдарын жинап, өңдейтін, жер сілкіністерін болжаудың бағдарламалық әдістерін игеру мен бейімдеу жұмыстарын атқаратын Талдау және болжау орталығы құрылды. Келіп түсетін ақпаратты өңдеудің бүкіл технологиялық циклін қамтитын жергілікті компьютер желісі жұмыс істейді.
<ol type="a" >
<li>Институт қызмет еткен жылдарда Қазақстанның сейсмикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету теориясының ғыл. негіздері жасалып, жер сілкіністерінің Қазақстанның қазіргі заманғы тау түзілістерінде шоғырлану жағдайларын зерттейтін сейсмикалық-тектоникалық бағыт қалыптасты; </li>
<li>Қазақстан аумағының жер қыртысындағы жер сілкінісін туындатушы аймақтарының (ең қауіптілері Солт. Тянь-Шань, Жоңғар, Тарбағатай, Алтайда орналасқан) картасы құрастырылды; </il>
<li>жер сілкіністері ошақтарының қалыптасу ортасы – тектоносфераның терең құрылымын кешенді геофизикалық зерттеу бағыты дамыды; </li>
<li>Жер қыртысы құрылымдары мен жоғарғы мантияның кернеулі-деформацияланған күйін сандық жағынан сипаттау әдістері жасалды; </li>
<li>Тянь-Шаньның сейсмикалық-тектоникалық жағдайларына қатысты күшті жер сілкіністерінің алдындағы физ. өрістер мен әр түрлі табиғат құбылыстары параметрлерінің болжамдық, ақпараттық қасиеттері зерттелді; әр түрлі параметрлер мен сейсмикалық арасындағы корреляциялық байланыстар анықталды; </li>
<li>күтілген жер сілкінісінің қарқынына байланысты әр түрлі ғимараттар мен инж. байланыс тораптарының зақымдану дәрежесін болжауға, сондай-ақ экон. және адамдар шығынын шамамен болжауға мүмкіндік беретін, жер сілкіністерінің зардаптарын болжауға арналған мақсатты-бағдарламалық кешен құрылды, т.б. </li></ol>
Институт бақылау деректерін салыстыру және жетекші мамандар алмасу түрінде [[Жапония]], [[Қытай]], [[Қырғызстан]] және[[Өзбекстан | Өзбекстанмен]] ауқымды халықаралық байланыс орнатқан.
1983 жылы Қазақстан ҒА-ның географиялық секторы негізінде География институты ұйымдастырылды.<br>
<b>Ғылыми-зерттеулерінің негізгі бағыттары: </b>
<ol type="a" >
<li>физика және әлеуметтік-экономика география мәселелері; </li>
<li>табиғатты қорғау және тиімді пайдалану; </li>
<li>Қазақстанның су қорларын ұтымды пайдалану мәселесінің география аспектілері; </li>
<li>мұз басудың табиғи эволюциясын, қар жамылғысының қалыптасуы мен таралу заңдылықтарын, сондай-ақ гляциалды-нивалды табиғи апатты құбылыстарды зерттеу. </li></ol>
Институт Қазақстан табиғатын тануға, сондай-ақ Орталық Азияның көршілес елдерінің табиғи ресурстық қуатына ғылыми негізді баға беруге және әлеуметтік-экономика даму бағдарламалары мен жоспарларын құруға елеулі үлес қосты. Институт қызметінің бүкіл кезеңінде қазіргі заманғы географияның барлық бағыттары бойынша тақырыптық зерттеулер жүргізілді. Бұл зерттеулердің нәтижелері көптеген монографияларда, тақырыптық жинақтарда және геогр. ғылымдарының әр түрлі аспектілері бойынша 100-ден астам карталардан тұратын екі томдық Қазақстан атласында толық сипатталған. Институт зерттеулерінің нәтижелері Қазақстан экономикасын дамыту жоспарларын, кең ауқымда тың және кенді аймақтарды игеру жобаларын жасауда, Маңғыстау түбегі мен Шығыс Қазақстанның табиғи-экономика қуатын бағалауда, [[Іле-Балқаш]], [[Каспий]] және [[Арал]] бассейндері мәселелерін шешуде кеңінен қолданылып келеді. 1945 жылы Химия-металлургия институтын қайта құру нәтижесінде Металлургия және кен байыту институты құрылды. Институттың ғыл. қызметкерлері арасындағы ғылыми доктор саны – 21; ғылыми кандидаттары – 40; ҰҒА-ның акад. – 2, ҰҒА-ның корр. мүшелері – 3-еу болды. <br>
<b>Институт құрамында 15 лаборатория</b>
<ol type="1" >
<li>пирометаллургиялық процестер; </li>
<li>автогенді процестер;</li>
<li>электртермиялық процестер мен конвертерлеу; </li>
<li>қоспа металдар; </li>
<li>вакуумдық процестер; </li>
<li>отқа төзімді материалдар; </li>
<li>термохимиялық процестер; </li>
<li>байыту мен гидрометаллургияның арнайы әдістері; </li>
<li>сирек шашыранды элементтер; </li>
<li>сирек металдар; </li>
<li>титан және магний; </li>
<li>глинозем және алюминий; </li>
<li>байыту; </li>
<li>физ. талдау әдістері; </li>
<li>химиялық талдау жұмыс істейді. </li></ol>
Институттың ғыл.-зерт. жұмыстарының басым бағыты – геол. саласының ғыл. мәселелері және кен-металлургия саласындағы минералдық қорларды кешенді пайдалану. Институт <i>«Түсті, сирек металдардың минералдық және техногенді шикізатын кешенді өңдеу барысында көп құрамды жүйелердегі құрылымдық фазалық түрленулер мен өзара әрекеттесулердің физикалық-химиялық негіздерін құру» </i>тақырыбы бойынша іргелі зерттеулер бағдарламасын жүзеге асыратын бас ұйым болып табылады. <br>
<b>Институттың маңызды жетістіктері: </b>
<ol type="a" >
<li>автогенді процестерді жетілдіру мен игеру (мәселен, мыс-мырыш концентраттар мен өнеркәсіп өнімдерін қорытудың кивцэттік әдісі Ертіс мыс қорыту з-тында өндіріске енгізілген); </li>
<li>сұйық штейнді-шлакты балқыма ваннасында сульфидті концентраттарды қорыту процесі (Ванюков процесі); </li>
<li>дүние жүзінде тұңғыш рет электрқорытпаның сұйық шлактарын флюстер мен жылу ұстағыштар ретінде қолдана отырып, мысқа бай штейндерді конвертерлеу, электртермиялық әдіспен конвертерлік шлактарды қалпына келтіруді қамтитын Жезқазған мыс концентраттарын өңдеу технологиясы жасалды; </li>
<li>ерекше улы сульфидті материалдарды пиросұрыптаудың вакумдық процестері және түсті, сирек металдарды вакуумдық дистилляция әдісімен тазарту жүзеге асырылды; </li>
<li>екінші ретті қорғасын шикізатын балқытудың электрлі термиялық әдістері және агломерациялық күйдіру мен қорғасын шикізатын шахталық әдіспен қорытудың тотықтыру-тотықсыздандыру технологиялары зерттелді, бұл саладағы зерттеулердің бірқатары қорғасын зауыттарында іске қосылды; </li>
<li>өндірістік көлемде Қаратау фосфориттері мен ванадийлі кварциттерін бірге қорыту процесі жүзеге асырылды, тәжірибелік-өндірістік көлемде фосфорлы өнеркәсіп өнімдері мен өңделген шикізаттан ванадий мен ниобийді сұрыптап алу процесі игерілді; </li>
<li>тозбайтын шойын мен шойын өнімдерін қорытуда фосфорлы қорытпаларды пайдалану арқылы жоғары экономика тиімділікке қол жеткізілді; </li>
<li>титан саласы мен глинозем өндірісінің өнеркәсіптік өнімдерінен ванадий тотығын алудың экстракциялық технологиясы игерілді; </li>
кремнийі мол боксит шикізатын кешенді өңдеу әдісі мен қызыл шламдар мен нефелиндерді бірге өңдеу технологиясы, сондай-ақ Қазақстанның сапасы төмен бокситтерін өңдеудің технология сұлбасы Павлодар алюминий зауытында игерілді;</li>
<li>галламды металлургия игерілді; </li>
<li>баланстан тыс әрі сұрыпталмаған полиметалл және алтын кентастарын өңдеудің биогеотехнол. процестері зерттеліп игерілді; </li>
<li>Васильков кен байыту комбинатының қондырғысында төменгі сұрыпты кентастан алтын алу мен пайдаланылған жыныстар мен ағынды суларды цианид пен күшәладан тазартудың тиімділігі жоғары экологиялық таза бактериялы-химиялық технологиясы игерілді;</li>
<li>осмий, рений, молибден мен басқа элементтерді алу әдістерін игеру шикізатты кешенді пайдалану дәрежесін арттырып, тұңғыш рет жоғарыда аталған элементтер өндірісін ұйымдастыруға жол ашты. </li></ol>
1991 жылы Геологиялық ғылымдары, Тау-кен ісі және Сейсмология институттарының Орталық Қазақстандағы бөлімшелері негізінде Жер қойнауын кешенді игеру мәселелері институты құрылды. Қазақстан Үкіметі институтқа төмендегідей басты бағыттар бойынша ғылыми-зерттеулер жүргізуді жүктеді:
<table BORDER="2">
<tr><td bgcolor="silver"><i>
– Орталық Қазақстанның жер қойнауын геологиялық әдістермен зерттеу;
</td></tr><tr><td bgcolor="silver"><i>
– кентастық және көмір кен орындарын кешенді игеру;
</td></tr><tr><td bgcolor="silver"><i>
– минералдық шикізат экологиясын зерттеу.
</td></tr></table>
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде Қазақстан офиолиттері түзілуінің негізгі заңдылықтары анықталып, Тянь-Шаньның қазақстандық бөлігінің кайнозойлық <i>«жарылыс құбырлары» </i>зерттелді, гранитоидтардың ішкі құрамын зерттеу негізінде Қазақстан жер қыртысының басты құрылымдық элементтерінің моделі жасалды, Орталық Қазақстанның платиндік минералдану қорлары зерттелген. Орталық Қазақстанның 1:500000 масштабтағы геохимиялық картасы жасалды. Қарағанды бассейнінің көмірлерінде метанның таралу заңдылықтары зерттеліп, газ-көмір кен орындарын шахтасыз кешенді игеру технологиясының негіздері жасалды. Біррельсті көлікті пайдаланып, кентастық кен орындарын жер асты игеру технологиясы, сондай-ақ жер асты техногендік кен орындарын жоспарлы орналастыру технологиясы игерілді. 1945 жылы Топырақтану институты ұйымдастырылды. Институт ұжымының құрамында [[ҰҒА]]-ның 1 корр. мүшесі, 12 ғылыми доктор және 30 ғылыми кандидаттары жұмыс істейді. <br>
<b>Ғылыми-зерттеулер 5 бөлімде</b>
<ol type="a" >
<li>топырақтың генезисі, географиясы және оны бағалау; </li>
<li>топырақ процестерін модельдеу; </li>
<li>топырақ мониторингі мен биологиясы; </li>
<li>топырақтың антропогендік өзгеруі мен тозуы; </li>
<li>топырақ экологиясы және оны қалпына келтіру</li></ol>
және екі лабораторияда топырақ экожүйесін зерттеу; топырақ химиясы және жоғары молекулалы қоспалар жүргізіледі.
Институттағы ғылыми-зерттеулер, негізінен, топырақтанудың өзекті мәселелерін, ең алдымен, топырақ экологиясы мәселелерін шешуге бағытталған. <br>
<b>Ғылыми-зерттеулердің негізгі бағыттары – </b>
<ol type="a" >
<li>Қазақстанның топырақ жамылғысы түзілуінің экологиялық-генетикалық негіздерін зерттеу; </li>
<li>топырақты сақтау мен қайта қалпына келтіру мәселелері; </li>
<li>топырақ қорларын ұтымды пайдалану мен қорғаудың ғыл. негіздері; </li>
<li>топырақ экологиясы мәселелері, топырақтың антропогендік күш әсерінен өзгеру механизмдерін айқындау және оның төзімділігін арттыру. </li></ol>
Елдің суғарылмайтын (далалық) және суғармалы егіншілік аудандарындағы, Қазақстанның оңтүстігіндегі таулы аймақтардағы, экологиялық апат аймақтары – Арал бойы, Батыс Қазақстандағы топырақ пен топырақ жамылғысы зерттелді. Топырақтың антропогендік әсерлерден өзгеру мәселелері, қазіргі заманғы топырақтағы процестер, тозу, сортаңдану, ластану жөнінен қомақты теориялық материал жиналды; топырақ жамылғысын картаға түсіру мен тәжірибелік жұмыстарды жүргізудің жаңа әдістемелері жасалды. 1991–2000 жылы институт ғалымдарының зерттеу нәтижелері бойынша 20 монография мен кітаптар, 500-ден астам мақалалар мен баяндамалар жарияланып, Жетісудың, Солтүстік Балқаш маңының, Жамбыл облысы бір бөлігінің топырақ карталары, топырақтық-мелиоративтік аудандастыру карталары, топырақ эрозиясы мен дефляциясы карталары, жекелеген аймақтар мен суғармалы массивтер бойынша топырақты-экологиялық карталар сериясы құрастырылды. Институт ғалым [[Ө.Оспанов|Ө.Оспановтың]] есімімен аталады. 1995 жылы [[Ботаника институты]] (1945) мен [[Бас ботаника]] бағының (1932) жергілікті аймақтарда орналасқан төрт бақпен бірігуі негізінде [[Ботаника]] және [[фитоинтродукция институты]] құрылған. Институт – қазіргі заманғы ботаниканың көптеген салаларын <i>(флоратану, өсімдіктер жіктелімі, геоботаника, палеоботаника, қор тану, экология, интродукция)</i>, сондай-ақ өсімдік әлемінің екі әлемі – жоғары ағзалы өсімдіктер мен төм. ағзалы өсімдіктерді <i>(саңырауқұлақтар мен балдырлар) </i>зерттейтін ірі ботаника орталығы. Ботаника зерттеулердің кешенді жүргізілуі өсімдіктер әлемін сақтау мен тиімді пайдалану стратегияларын құру мақсатында оның әр түрлі деңгейлерінде<i> (биоценотикалық және флоралық)</i> жүріп жатқан процестер туралы мәлімет алуға мүмкіндік береді. Институт қызметкерлері<i> «Қазақстан Республикасындағы шөлге қарсы күрес шараларының ұлттық бағдарламасы» (1997) мен «Биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен үнемді пайдалану шараларының ұлттық стратегиясы мен жоспарын» (1999) құрастыруға қатысты. Қазақстанда тұңғыш рет «Қазақстанның жабайы алма ағашы», «Қазақстанның жабайы сары өрігі», «Қазақстанның жабайы жеміс өсімдіктері»</i> жинақ қорлары құрылып, табиғи популяциялардың, оның ішінде <i>«Пияз», «Қызғалдақ», «Ирис», «Эремурус» </i>түрлерінің тірі өсімдік түріндегі жинақтары жасалды. Республикада тұңғыш рет 15-і «[[Қызыл кітап|Қызыл кітапқа]]» енгізілген 89 таксон өсірілетін рокарий құрыла бастады. Жойылу қаупі төнген сирек өсімдіктердің 3 түрін табиғи популяцияға көшіру шаралары бойынша оң нәтижелер алынды. Зерттеулер нәтижелері 15 монографиялық жинақта, оқулықтарда, тақырыптық анықтамалықтарда, мақалаларда, карталарда жарияланып, ұлттық жобалар мен баяндамаларға енгізілді.
1943 жылы КСРО ҒА Қазақ бөлімшесінің зоология секторы негізінде [[Зоология институты]] құрылған. Қазақстанның жануарлар әлемі, оны дамыту, түрлендіру мен қорғау мәселелері бойынша жүргізілетін зерттеулерді басқарып, үйлестіреді. Институт құрылғаннан бері 200-ге жуық [[монография]], [[жинақтар]], анықтамалықтар мен анықтауыштар жарияланды, олардың кейбіреуі алыс шет елдерде жарық көрді; 40-тан астам ғылыми доктор мен 200-ден астам ғылыми кандидаттары даярланды. Қазіргі уақытта институт құрамында 9 лаборатория <i>([[териология]], [[орнитология]], [[энтомология]], [[гидробиология]] және [[экотоксикология]], [[палеозоология]], [[малакология]] мен [[паразитоценология]], биобақылау, жалпы [[паразитология]], жануарлардың тектік қоры)</i> және жануарларға ен салу орт. бар. Институтта 88 ғылыми қызметкер, соның ішінде ҰҒА-ның 1 акад., 2 корр. мүшесі, 15 ғылыми доктор және 43 ғылыми кандидаттары жұмыс істеді. Соңғы жылдары омыртқасыздардың ғылымға бұрын белгісіз болып келген 500-ден астам, Қазақстанда белгісіз болып келген 1000-нан астам түрлері ашылды; ғылыми қызметкерлер күшімен 36 монография, жинақтар, анықтауыштар, 1000-нан астам ғылыми мақалалар, олардың 127-сі алыс шет елдерде, жарық көрді. 12 патент пен авторлық куәліктер алынып, 33 ғылыми зерттеу әдісі өндіріске енгізілді; 10-нан астам практикалық кеңестер мен плакаттар дайындалды; 9 доктор және 30 кандидат дисс. қорғалды. <i>АҚШ-та, Англияда, Жапонияда, Францияда, Біріккен Араб Әмірлігінде, Сауд Арабиясында, Израильде, Финляндияда, Қытайда, Үндістанда, Оңтүстік Африка Республикасында</i> және т.б. алыс шет елдерде өткен халықаралық конференцияларда 100-ден астам баяндама жасалды. Молекулалық биология және биохимия институты – Қазақстандағы бірден бір, [[ТМД]] елдері мен бүкіл дүние жүзіне танымал молекулалық биология, молекулалық генетика мен биоинженерия бойынша жетекші орталық. Негізгі ғылыми бағыттар бойынша жүргізілген зерттеулер қазірдің өзінде мед. мен ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылуда. Белок биосинтезін молекулалық реттеу механизмдері саласында дүние жүзінде теңдесі жоқ нәтижелер алынды. Тұңғыш рет жоғары сатыдағы өсімдіктерде рибонуклеопротеидті бөлшектер – информосомдардың барлық кластары ашылып сипатталды; олардың биогенезі және өсімдіктің эмбриогенезі мен дамуы барысында белоктың биосинтездік реттелуге қатысуы зерттелді; белсенді қызмет атқаратын гетерологиялық гибрид (будан) [[рибосома|рибосомалар]] жасалды. Трансляцияларды қоздыру факторлары деңгейінде белоктің биосинтездік реттелуін зерттеу негізінде жануарлар мен өсімдіктер арасындағы елеулі айырмашылықтар анықталды. Қазақстан ғалымдары ашып, жеке зерттеу бағытына айналған өсімдіктекті төменгі молекулалы қоспалар – жоғары сатыдағы өсімдіктер геномы экспрессиясын биореттеуіштерін зерттеу басқа ғыл. мекемелерде дамытылды. Институт ғалымдары Қазақстанда тұңғыш рет жаңа бағыт – адам геномы және тұқым қуалайтын аурулардың молек. механизмдері, адамның популяциялық генетикасы зерттеліп, науқас адамның [[ДНҚ]]-ндағы мутациялар мен басқа өзгерістерді тоқтату бойынша біршама оң нәтижелер алынды. Институт ғалымдарының жоғары біліктілігі арқасында палеогеномиканың – археологиялық қазба материалдарының негізінде ДНҚ-ны зерттеудің негізі қаланды. Бұл қазіргі Қазақстан аумағын қоныстанған халықтардың этногенезі мен этн. тарихы мәселелерін зерттеуге мүмкіндік берді. Қазіргі заманғы биология ғылымының жаңа бағыты – компьютерлік генетика мен биоинформатика дамыды, соның нәтижесінде фитопатогенез бен тұқым қуалайтын ауруларға төзімділікті туғызатын ДНҚ тізбектері мен гендер іздестірілді. Қатерлі ісікке қарсы табиғи иммунитеттің реттелуі туралы жаңа түсініктер теория жүзінде және эксперименттік негізде дәлелденді; микробтық және жануартекті белокты антигендерге гибридомды технология әдісін қолдану арқылы алынған моноклоналды антиденелер негізінде медицина мен эксперименттік биология қажеттіліктеріне арналған диагностикалық тест жүйелері құрылды. Институтта жасалған биоинженерлік зерттеулерді жүргізу моделі – аса маңызды ауыл шаруашылығы дақылдарының клеткалы түрлерін алу технологиясы бірқатар академиялық институттар мен мекемелерде биотехнология әдістерін қолдануға түрткі болды. Дақыл клеткаларын патогендерге төзімді бидайды сұрыптауға қолдану мүмкіндігі негізделіп, бидай мен жүгерінің генетикалық өзгеруін ұдайы өсірудің тиімді жүйесі құрылған. Алғаш рет бидай мен картоптың іn vіtro клеткалары негізінде құрылған космостық биология мен биотехнология жөнінен бірегей бағдарлама жасалып, оны «[[Мир]]» ғарыш кемесінде 1991–2000 жылы ғарышкерлер [[Т.О.Әубәкіров]] пен [[Т.А.Мұсабаев]], бірқатар ресейлік экипаждар орындады, ал 2001 жылы жаңа халықаралық ғарыш станциясында Мұсабаев өзінің үшінші сапарында алынған нәтижелерді тағы да тексерді. Институтта өткізілген ірі халықаралық конференциялар мен симпозиумдар, халықаралық алдыңғы қатарлы басылымдарда жарияланған еңбектер, шетелдік патенттер – бұл ғылым ордасы ғылыми жетістіктерінің әлемге танылғандығының куәсі. Институтқа академик [[М.Ә.Айтхожин]] есімі берілген. 1956 жылы Қазақстан ҒА микробиология секторының негізінде Микробиология және вирусология институты құрылған; институт микробиология мен вирусологияның іргелі және қолданбалы мәселелерін зерттейді.[[ ҚР Ғылыми министрлігі ]]– Ғылым академиясы бөлімшелерінің ғылыми табыстары отандық және әлемдік рынокта мойындалып сұранысқа ие болды. Институтта 106 адам еңбек етеді. <br>
<b>Зерттеу жұмыстары төмендегі төрт негізгі бағыт бойынша жүргізіледі:</b>
<ol type="1" >
<li>микроорганизмдер физиологиясы; </li>
<li> микроорганизмдер экологиясы; </li>
<li>микробтық препараттар биотехнологиясы; </li>
<li>вирусология. ҚР Ғылыми министрлігі – Ғылым академиясы бөлімшелерінің ғылыми табыстары отандық және әлемдік рынокта мойындалып сұранысқа ие болды. </li></ol>
1991–2001 жылы целлюлолиттік бактериялардың көмегімен құнарсыз қатқыл жемді (сабан, күнбағыс дәнінің қауызы) жеңіл қорытылатын қорекке айналдырып, оның қоректік қасиеттерін арттыруға мүмкіндік беретін өсімдік шикізатын өңдеу тәсілі табылды. Микроорганизмдердің қайта өсуі мен жоғары сатыдағы организмдердің жаңа түзілістерінің ұқсастығы дәлелденді. Ісік тәрізді болып өсуі кезінде клеткалардың бөлінуі мен жіктелуі бұзылуының метаболалық негіздері зерттелді. Қайталама ісік тәрізді өсуі барысында клеткалар құрамындағы резервтік көмірсулардың (трегалоза, гликоген) көбейіп, құрылымдық көмірсулардың (глюкан, маннан) азаятындығы дәлелденді. Адамдар мен жануарлардың жеңіл және асқынған микоз сырқаттарын емдеуде әсері күшті «Розеофунгин» препараты зерттеліп, өндіріске енгізуге әзірленуде. Микроорганизмдердің, гидролиттік ферменттерді өндіргіштердің, органикалық қышқылдардың, протеиннің, витаминдердің гендік қоры жасалып, олардың тұрақты консорциумдарын алу әдісі табылды. Өнімділігі жоғары әрі фаготөзімді варианттарды сұрыптау әдістері ойластырылды. Әсері нысаналы пробиотиктерді жасаудың микробиол. және биотехнологиялық негіздері зерттелді. Сүт қышқылды бактериялар мен бифидобактериялар жиыны негізінде жануарлар төлдері мен құстарда кездесетін колибактериоз, сальмонеллез бен кокцидиозға қарсы, сондай-ақ адамдардағы дисбактериозды емдеуде әсері күшті пробиотик препараттары жасалды. Вирустық жұқпалы аурулар диагностикасын оңайлатуға арналған тиімді диагностикалық препараттар зерттелді. Мембраналық сорбенттер негізінде [[СПИД]] сырқатына қарсы жаппай тексеру жүргізудің (серодиагностика) қарапайым тест-дотблотинг жүйелері, сондай-ақ [[СПИД]] сыртқатын дәл анықтаушы тест-иммуноблотинг жүйесі жасалды. Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы институты өсімдіктер биотехнологиясы саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүргізу мақсатында құрылған.<br>
<b> Институт құрамында 10 лаборатория</b>
<ol type="1" >
<li>биотехнология; </li>
<li>клеткалық инженерия; </li>
<li>клеткалық физиология; </li>
<li>генетика; </li>
<li>молекулалық генетика; </li>
<li>физиологиялық генетика; </li>
<li>эксперименттік эмбриология; </li>
<li> өсімдіктердің өсуі мен төзімділігі; </li>
<li>фотосинтез; </li>
<li>биологиялық активті заттаржұмыс істейді. </li></ol>
[[Сурет:YellowFeverVirus.jpg|thumb]]
Жалпы генетика және цитология институты 1995 жылы сәуір айында қазіргі заманғы генетика мен цитологияның өзекті мәселелері бойынша іргелі зерттеулер жүргізу, осы мамандықтар бойынша жоғары білікті ғылыми мамандар даярлау мақсатында ұйымдастырылды. ҚР Білім және ғылыми комитетінің Биология зерттеулер орталығы республиканың мемлекеттік кәсіпорнының шаруашылық жүргізу құқығындағы Жалпы генетика және цитология институты еншілес мемлекеттік кәсіпорны ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 21 наурыздағы [[№195]] қаулысына сәйкес қайта құрылды. Институт қызметінің басым бағыттары: ұйымдасу деңгейі әр түрлі эукариотты организмдер геномын құрылымдық-функционалдық талдау; прокариотты және эукариотты организмдердегі мутация процесінің механизмдері мен заңдылықтарын зерттеу, ко- және антимутагенез мәселелерін зерттеу, табиғи генотоксиканттардың әсері салдарларына талдау жасау; белгілерді генетик. және цитогенетикалық талдаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерттеу және жетілдіру; онтогенездің цитогенетикалық және молекулалық-генетикалық негіздері және оларды реттеу. Қазақстанда алғаш рет эукариоттардағы генетик. тұрақсыздық мәселесі – генетика саласының классик. объектісі [[дрозофила]] (Drоsophіla) шыбынында қарастырылатын жаңа ғылыми бағыт дамыды. [[Молекула]] [[генетика]] лабораториясында дрозофила шыбынының бірегей коллекциясы құрылып, осы коллекцияның негізінде молекула-генетикалық ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі және жоғары оқу орындарында кеңінен қолданылады. Институт жалпы генетиканың үш ірі тарауы бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Олар мутагенез, даму генетикасы және жалпы цитогенетика. Қазіргі уақытта институтта мутагенез бөлімі жұмыс істейді, оның құрамына мутагенез және генетик. мониторинг лабораториялары енеді. Бөлім мутациялық процесс пен оның вирустарда, бактериялар мен [[эукариот клеткалары|эукариот клеткаларында]] түрлену жолдарын зерттеу мәселелерімен айналысады. Химия және физика мутагендердің әсерін салыстырмалы талдау арқылы вирустар мутагенезі мен олардың түрлену заңдылықтарын анықтауға бағытталған тәжірибелік зерттеулер жүргізілді. Институтта экологиялық бағыт бойынша зерттеулер де – радиацияның және өндіріс химикаттарының зардаптарын тартқан адамдардың перифериялық қан үлгілері, [[ДНК]] молекуласы мен сұйық азотта сақталып жатқан лимфоциттерін қолдана отырып адам организміне антропогендік факторлардың әсерлерін гендік, хромосомалық және популяциялық деңгейлерде зерттеудің кешенді технологиясы жүргізілуде. Drоsophіla melanogaster-ге және адам клеткаларына генетикалық әсерін салыстырмалы талдау әдісін қолданып, тұмау вирусының мутагендік потенциалы зерттелді. Мутагенез бөлімі алған аса маңызды мәліметтер организмді радиациялық және химиялық факторлардың жоғары дозалары әсерінен қорғау мәселесінің теория және практикалық аспектілерін шешу мүмкіндіктеріне жол ашты. Оның біздің экологиялық жағдайы нашар аймақтар үшін мәні зор. [[Ұлыбритания]], [[Финляндия]] және [[АҚШ]]-тың ғалымдарымен бірлесе отырып, институт ғалымдары Қазақстанда мән-маңызы өте зор ғыл. жаңалық ашты: радиацияға ұшыраған адамдардың немерелері (3-ұрпақ) ата-аналарынан берілетін «мутациялық күшке» тәуелді емес екендігі, ал жыныс жасушаларындағы гендік мутациялар қоршаған ортаның радиац. ластануына тікелей байланысты болатындығы анықталды. Генетикалық мониторинг және молекулалық генетика лабораториялары радиациялық пен өндірістік мутагендердің әсеріне бейімделушілік, жеке радиосезімталдық және радиотөзімділік, сондай-ақ эукариотты организмдердің генетик. тұрақсыздығы мәселелерін зерттеумен айналысады. Фитогенетика және цитогенетика лабораториясында зерттеулер 2 негізгі бағытта жүргізілді: <br>
[[Сурет:Polyten chromosome.jpg|thumb]]
1) морфологиялық белгілерді генетикалық бақылау механизмімен байланысты; <br>
2) мутагенді белсенділігі жоғары аймақтарда пайда болатын хромосомалық бұзылулар спектрлерін талдаумен байланысты Қазақстанның экол. цитогенетикасы бойынша жүргізілетін зерттеулер. Жануарлар генетикасы және цитогенетикасы лабораториясында а. ш. жануарларының биол. өнімділігі бағытында маңызды зерттеулер жүргізіледі. Институт ұйымдасқаннан бастап тұмау вирусы бойынша жоспарлы түрде зерттеу жұмыстары жүргізіліп келеді. Мысалы, 2009 жылы көктем айында Мексикада шығып, бүгінгі таңда көптеген елдерге таралған A/HINI тұмауымен күресу, оның вирусына қарсы вакцина жасап шығару әрі оған байланысты т.б. мәселелер бойынша ҚР Білім және ғыл. мин-лігі өткізген конкурста ин-т ұжымының осы мәселе жөніндегі бағдарламасының жобасы дұрыс әрі тиімді деп танылып, конкурс жеңімпазы атанды; қазіргі кезде осы A/HINI тұмауын пәрменді түрде жан-жақты зерттеу жұмысы жүргізілді. Ин-т ғалымдары дүние жүзі ғалымдарымен қатар аса қауіпті «доңыз тұмауына» қарсы өз вакцинасын жасап шығару технологиясын меңгерудің нәтижесінде әлемдегі<i> АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Италия, Ресейден</i> кейінгі алтыншы ел болды. Биол. қауіпсіздік проблемалары ғыл.-зерт. ин-тының ғалымдары 2009 ж. 7 желтоқсанда Астана қ-нда NIBRG-121х р рекомбинаттық штаммы негізінде А/H1N1 тұмауына қарсы жасап шығарған RefluvacR деп аталған инактивтендірілген вакцинасының тұсаукесерін өткізді. Орман дақылдары генетикасы және репродукциясы лабораториясында Қазақстандағы орман өсімдіктерін сақтау әрі түрлі белгілерін жүйелі түрде зерттеу жұмыстарымен айналысады. Биотехнологияның әдістемелік көмегімен қылқан жапырақты орман ағаштарын (тікенді шырша, Шренк шыршасы, Қырым қарағайы, Шығыс биотасы, қарапайым қарағай, т.б.) жылдам өсіру технологиясы жасалды. 1995 жылдан бері институтта 11 ғыл. канд. (оның ішінде 1-еуі қазақ тілінде) және 2 филос. докт. (РhD) дәрежесін алу үшін ғыл. дисс. қорғады. Институтта 62 адам (2009) жұмыс істейді, оның ішінде 6 ғылыми доктор, 2 ҚР ҰҒА-ның акад., 11 ғылыми кандидаттары, 2 филосов доктор (РhD) бар. Институттың жас мамандары АҚШ, Франция, Италия, Жапония, Ресей және Украина ғылыми-зерттеу институттарында ғылыми тағылымдамадан өтті. Институт қызметкерлері күшімен осы кезге дейін отандық және шет ел ғылыми баспаларында 600-ден астам ғылыми мақалалар, 4 монография (оның ішінде 1-еуі қазақ тілінде), 2 оқулық және жоғары оқу орындарына арналған 5 оқуәдістемелік құралдары жарық көрді, сондай-ақ 7 авторлық куәлік алынды. 2003 жылы 26–27 наурызда Қазақ ұлттық ун-тімен бірлесіп Генетика және селекция саласының жетістіктері және қазіргі мәселелері тақырыбында Халықаралық ғылыми конференция өткізілді. Адам мен жануарлар физиологиясы институты 1945 жылы [[КСРО ҒА]] Қазақ бөлімшесінің физиология секторы негізінде құрылған. Қазіргі уақытта институтта [[ҰҒА]]-ның 1 акад., 1 корр. мүшесі, 11 ғылыми доктор, 22 ғылыми кандидаттары қызмет атқарады. Институт қан-лимфа айналысы, ас қорыту және лактация физиологиясы бойынша іргелі зерттеулерді үйлестіретін, [[ТМД]] елдеріне танымал бас мекемеге айналды. Омыртқалылардың лимфа жүйесінің шығу тегі мен дамуы туралы жаңа теория ұсынылды, оған сәйкес, бұл жүйе бұрын айтылғандай балықтарда емес, миксиндерде пайда болған. Қан тамырлары тонусының қалыптасу механизмдері, олардың жиырылу белсенділігі, жиырылуындағы Са иондары әр түрлі көздерінің атқаратын рөлі, шала туған нәрестелердің ісіну себептері туралы жаңа мағлұматтар алынды. Қазіргі уақытта ісіктерді жою мен алдын алу туралы ғылыми ұсыныстар жасалған. Тұңғыш рет қан, тіндер мен лимфа арасындағы макромолекулалық алмасу және олардың эритроциттер мембранасына шөккен белок пен глюкоза айырбасына қатысу механизмдері туралы жаңа тұжырымдама ұсынылып, дәлелденді. Институт ғалымдары «Бөбек» қорының президенті С.А.Назарбаеваның ұсынысымен «Балақай» табиғи сауықтыру жүйесін қолданудың ғылыми негіздерін жасады. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары институт қызметкерлерінің 300-ден астам еңбектері жарық көріп, 7 докт. және 30 канд. дисс. қорғалды. <i>Институт Австралияның (Нью-Кассл университеті), Англияның (Кембридж университеті), Францияның (Безансон университеті), Польшаның (Жануарлардың қоректену физиологиясы институты), Чехияның (Ауыл шаруашылығы жануарлары физиологиясы институты), Ресейдің (Медицина-биологиялық мәселелер ин-ты, Ғарышкерлерді дайындау орт.), Өзбекстанның (Педиатриялық медицина институты), Әзербайжанның (Физиология институты), Қырғызстанның (Биік таулы аймақ институты) </i>және т.б. шет елдердің ғылыми орталықтарымен байланыстар жасайды.
[[Сурет:Uncal herniation.jpg|thumb]]
Инситут Халықаралық физиология ғылымдары ассоциациясына мүше. Клиника және эксперименттік хирургия институты 1945 жылы құрылып, [[Қазақстан ҒА]]-ның құрамына алғашқы ғылыми-зерттеу мекемелерінің бірі болып енді. 1980 жылы [[Хирургия ]]институтына көрнекті ғалым [[А.Н.Сызғанов]] есімі берілді. 1994 жылы институт атауы Сызғанов атындағы Хирургия ғылыми орталығы болып өзгертілді. Бұл – Қазақстан мен Орт. Азияның аса ірі көп профильді хирургиялық орталықтарының бірі. Мұнда мыңдаған операциялармен қатар клиник. іс-тәжірибеге жаңа емдеу-диагностикалық және хирургиялық технологиялар енгізілді. Соңғы жылдардың ірі жетістігі – лапароскопиялық хирургия әдістерін зерттеп, табу болды. Хирург-ғалымдар түрлі науқастарды емдеуге арналған жаңа, жетілдірілген технологияны (көкірек және құрсақ қуыстарын жедел хирургиялық емдеуден бастап, өт торсығы патологиясына, созылмалы веноздық кемістікке, зақымданған қалақша безге, бүйрек үсті безіндегі түзілістерге, көкірек симпатэктомиясына, т.б. жоспарлы операция жасауға дейін) іске қосты. [[Трансплантология]] саласында да елеулі жетістіктерге қол жеткізілді. Қазақстан мен Орталық Азияда тұңғыш рет баланың бауырын, бүйрегін ауыстырып, ұйқы безінің аутотрансплантациясы орындалды. Қант диабетін емдеу мақсатында бүйректі, ұйқы безінің оқшау клеткаларын ауыстыру операциялары ұдайы жүргізіледі. Бұл орайда ұйқы безі хирургиясын ерекше атап өткен жөн. Бұрын созылмалы панкреатит сырқатына операция жасалмайтын еді. Қазіргі уақытта ұйқы безін аутотрансплантациялаудың клиник. және эксперименттік тәжірибесі оң нәтижелер беруде. Қазақстан дүние жүзінде мұндай операциялар жасалатын жетінші мемлекет болды. Өңешке жасалатын қалпына келтіру операциялары – ас қорыту жолы хирургиясындағы ең күрделі операция. Маңызды мәселенің бірі – бауыр хирургиясы. Таяу уақытқа дейін бауырға жасалатын операциялар эхинококк іріңін алумен және шеттік кесумен ғана шектелген еді. Қазіргі уақытта асқынған зақымдану жағдайында сегменттік кесу мен оң немесе сол жақ бөлікті алып тастау операциялары меңгерілді. Бауыр эхинококкозы асқынып кеткен және басқа органдары зақымданған науқастарды емдеуде қуыстарды лазермен өңдеу тәсілін кеңінен пайдалану елеулі жетістік болды. Созылмалы диффузды бауыр ауруларымен науқас адамдарды емдеуде бауырды үңгу (туннельдеу) әдісі сынақтан өтіп, тәжірибеге енгізілді. Оперативті ангиологияның перспективалы бағыттарының бірі – соңғы жылдары қарқынды дамып келе жатқан эндоваскулярлық хирургия. Қазақстан ТМД елдерінде бүйрек және бүйрек үсті бездері ауруларының симптомдық гипертензиясын емдеуден бірінші орын алады. Қарапайымдылығы мен тиімділігінің арқасында бұл емдеу әдісі хирургиялық операциялар – нефрэктомия мен адреналэктомияны алмастырады. Қансыраған тамырларды эндоваскулярлы окклюзиялау әдісі игеріліп, варикоцелені, аорта мен оның тармақтарының кеңеюін емдеу дамытылды. Бұл бағыттағы келесі жетістік – магистральдық және жүрекке апаратын күре тамырларының тромбылары мен атеросклероздық түйіндерін бұзудың эндоваскулярлық лазерлік технологиясын игеру болмақ. Микрохирургтер аяқ-қолдарынан айырылған науқастарға тиімді көмек көрсетуге мүмкіндік беретін микрохирургиялық техниканы пайдаланып, ұсақ артериялар мен жүйке тамырлары мертіккен кезде жасалатын қалпына келтіру операцияларының жаңа түрлерін ойлап тапты. Микрохирургиялық және видеоэндоскопиялық техника васкулогендік және түтіктік бедеулікті емдеуде сәтті қолданылып келеді. Трахея мен ірі кеңірдек тарамдарында күрделі қалпына келтіру операциялары, экспираторлық стенозды түзеу, өкпе паренхимасы мен өкпе тамырларын сақтап, кеңірдек тарамдарын экстирпациялаудың барлық түрлері жетілдіріліп, сәтті пайдаланылуда. Іріңді-септикалық ауруларды емдеуде науқастардағы операциядан кейінгі кезеңде іріңді асқынулардың алдын алу мақсатымен жаңа тех. әдістер (лазер, плазма, ультрадыбыс энергиясы, озонның биол. қасиеттері), детоксикациялау тәсілдері (гемосорбция, плазмофорез, ксенобиосорбция) қолданылады. Кардиохирургтер туа біткен және жүре пайда болған жүрек кемістігін қалпына келтіруге бағытталған пластикалық операциялар жасайды, жүрек ісіктеріне операция жасау, жүрек ишемиялық ауруларына шалдыққан науқастарға аорта күре тамырлық шунттеу тәжірибесі жинақталды. Осындай жүргізілген ғылыми-зерттеулер нәтижелері 11 жинақ, 28 монографияда баяндалды. Өнертабыстарға КСРО мен Қазақстанның 184 авторлық куәлігі алынды. [[АҚШ]], [[Германия]], [[Италия]], [[Франция]], [[Грекия]], [[Ресей]], [[Израиль]], [[Түркия]] және [[Қытай]] клиникаларымен әріптестік байланыстар орнатылды. Он үш ғыл. қызметкер Қазақстан Мемл. сыйл. лауреаттары атағына ие болса, екі қызметкер – ҚР-ның еңбек сіңірген ғылыми және техникалық қайраткерлері атанды. [[Физиология]] және еңбек гигиенасы институты 1958 жылы [[Қарағанды]] қ-нда Қазақ КСР-і Денсаулық сақтау министрлігінің Еңбек гигиенасы және кәсіби аурулар институты ашылды. 1984 жылы бұл институт Қазақстан ҒА-ның Орталық Қазақстан бөлімшесінің құрамына енді. Институтта 9 лабораторияны біріктіретін 3 бөлім бар. Олар: еңбек гигиенасы, экология гигиена және кәсіби патология бөлімдері. Ғылыми-зертеу жұмыстарының негізгі бағыттары: өнеркәсіптік экология, антропогендік патология, өндірістік және қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына организмнің бейімделуі. Институт қызмет атқарған жылдар ішінде 30-дан астам доктор және 100-ден астам кандидат дисс-лар дайындалып, 107 әдістемелік ұсыныстар, 30-дан астам монография, ғылыми еңбектердің 33 жинағы, кәсіби патология бойынша нұсқаулар шығарылып, 34 патент пен авторлық куәлік алынды. 1932 жылы қараша айында Алматы қаласындағы 1-балалар консультациясының базасы негізінде 13 дәрігері бар штатпен Ана мен баланы қорғау институты болып құрылған. 1972 жылы [[Қазақ КСР]]-і Мин. Кеңесінің Қаулысымен институт атауы Қазақ КСР-і Денсаулық сақтау мин-лігінің Педиатрия ғылыми-зерттеу институты, ал 1994 жылдан Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы болып өзгертілді. Қазіргі уақытта ұзақ мерзімді зерттеу бағдарламаларының жаңа міндеттеріне байланысты институт құрамында патенттану мен ғылыми-медициналық ақпарат тобы бар ғылыми-ұйымдастыру орталық, республика онкогематология орталығы, шала және жаңа туған нәрестелерге арналған бөлім, гастроэнтерология бөлімі, жүрек-қан тамырлары патологиясы бөлімі, нефро-урология бөлімі, балалар хирургиясы, кеңірдек-өкпе аурулары мен жұқпалы ішек аурулары, функционалды диагностика бөлімі, клиник.-диагностика лабораториясы, консультативтік диагностика бөлімі жұмыс істейді. Ғыл. орт. ірі ғыл. мекемелердің бірі болып табылады. Онда 400 қызметкер жұмыс істеді, олардың 65-і ғылыми қызметкер, соның ішінде 10 медицина ғылыми кандидат, 25 медицина ғылыми кандидат бар. Ортлықтың типтік корпустарда орналасқан 210 орындық клиникасы бар. Ғылыми ортаны республика балаларына арнайы білікті көмек көрсетеді. Ол – республика дәрігерлерінің, медбикелерінің біліктілігін арттыру, медицина университет, медицина колледждердің студенттерін оқыту базасы. Орталықта аспиранттар, ординатор-дәрігерлер тәжірибеден өтеді. 1993 жылдан бері 33 адам аспирантураны бітірді. 1990 жылдан бері клиник. ординатураны 60 адам тәмам-дады. Клиникада жыл сайын республиканың түкпір-түкпірінен әр түрлі диагностика мен емделуі өте қиын аурумен ауыратын 3 мыңға жуық бала емдеуден өтеді. Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми ортада республика бюджеттен қаржыландырылатын<i> «Қазақстан Республикасы балалар денсаулығын қорғаудың ғылыми негіздері» </i>атты ғылыми-техника бағдарламаны жүзеге асыруда. Бағдарламаның мақсаты: эпиопатогенезді, ауру белгілері ерекшеліктерін, соматикалық және хирургиялық патология кезіндегі органдардың морфофункционалдық күйін зерттеу негізінде балалардың ауруы мен өлімі деңгейін төмендету, созылмалы ауруға айналудың алдын алу, балалар мен жасөспірімдердің негізгі ауруларын анықтау мен емдеу тиімділігін арттыру. Институт базасында 14.00.09 – педиатрия, 14.00.35 – балалар хирургиясы мамандықтары бойынша доктор (канд.) дисс. қорғау кеңесі жұмыс істейді. 1994 жылдан бері 82 ізденуші канд., 12 ғалым доктор дисс. қорғады. Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми ортаның қызметкерлерінің соңғы жылдары ғана 1026, соның ішінде шет елдерде – 252 ғыл. еңбегі жарық көрді; 72 өнертабыс патенттері алынып, 45 әдістемелік нұсқау баспадан шығарылды. Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығы 1998 жылы 24 наурызда ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің екі ғылыми-зерттеу институты – Гигиена және кәсіби аурулар ғылыми-зерттеу институты мен Эпидемиология, микробиология және жұқпалы аурулар ғылыми-зерттеу институтының бірігуі негізінде құрылды.
[[Сурет:Gaspak.jpg|thumb]]
Эпидемиология, микробиология және жұқпалы аурулар ғылыми-зерттеу институты 1925 жылы Санитарлық-бактериология институт болып құрылып, Қазақстан медицинасы саласындағы тұңғыш ғылыми-зерттеу мекемесі болды. Соғысқа дейінгі кезеңде институт шешек ауруына қарсы дәрі егуші мамандар даярлап, пастерлік станциялар ұйымдастыруда, шешек детриті, дифтерия мен стрептококке вакцина өндірісін ұйымдастырды. Іш сүзегі вакциналары, тырысқақ, антирабийлік вакциналар, БЦЖ мен қызылшаға қарсы вакциналар өндірісі игерілді. Қазақстандағы вирусология мен вирустық жұқпалы аурулар мәселесі зерттелді. Әсіресе, тыныс жолдары аурулары тобы бойынша ауқымды зерттеулер жүргізілді, оның ішінде басты назар тұмауды зерттеуге аударылды. Вирустардың молек. биологиясы жөнінен қомақты жұмыс атқарылды. Қазақстандағы А және В сары ауруларының негізгі эпидемиология заңдылықтары, аурудың жиі жұғу механизмдері мен тарау факторлары зерттеліп, алдын-алу шаралары жетілдірілді. Кене энцефалитінің табиғи ошақтарын зерттеу аяқталды. Вирустық жұқпалы аурулар иммунологиясы мен иммунитеттік интерферон, сондай-ақ тері аурулары бойынша жүргізілген зерттеулердің теориялық маңызы мен тәжірибелік мәні зор. Аллергология мен иммунология мәселелері бойынша Қазақстандағы аллергиялық аурулардың нозологиялық формалары таралуы мен этиологиясы анықталды. Барлық облыс орталықтарында, бірқатар ірі қалаларда мамандандырылған аллергокабинеттер мен аллергоорталықтар құрылды. Теориялықзерттеулерде жұқпалы [[аллергология]] мәселесіне баса назар аударылады. Гигиена және кәсіби аурулар ылыми-зерттеу институты 1944 жылы Тропикалық аурулар институты болып құрылған. Көп ұзамай, ол Қазақстан ҒА-ның Өлкелік патология институтына айналды, ал өзінің соңғы атына 1989 жылы ие болды. Алғашында институт безгек, т.б. трансмиссивті жұқпалы аурулар, сондай-ақ ішек аурулары мен бруцеллез мәселелерімен айналысқан. 1947–1951 жылы еңбек гигиенасы мен кәсіби патология, эксперименттік патология, паразитология бойынша зерттеу жұмыстары басталды. Институт ғалымдарының 1956–1958 жылы ядролық қару сыналғаннан кейін іле-шала Семей ядролық сынақ алаңы маңындағы халықтың денсаулық жағдайын шұғыл анықтап білу мақсатымен атқарылған бірегей жұмыстарының сәуле ауруын зерттеудегі маңызы орасан зор болды. Қазіргі уақытта орталықтың ғылыми-өндірістік қызметі республика халқы өмірінің реформа кезеңіндегі экономикалық, әлеуметтік және экологиялық жағдайларына қатысты эпидемиолог бақылау жүйесін жетілдіруге, инструментальдық-әдістемелік базаны жақсарту негізінде микробиологиялық, вирусологиялық және иммундық-биол. зерттеулерді дамытуға, жұқпалы ауруларды лабораториялық анықтаудың жаңа әдістері мен олардың алдын-алу шараларын игеруге, сондай-ақ ауруларды анықтау мен жұқпалы аурулар қоздырғыштарын индикациялауға арналған тест-жүйелер мен бактериялық орталар өндірісін ұйымдастыруға бағытталған. Институтта 22 ғылыми доктор мен 37 ғылыми кандидат қызмет етеді, эпидемиология, аллергология және иммунология, гигиена және эндокринология мамандықтары бойынша дисс. кеңес жұмыс істейді. «Гигиена, эпидемиология және иммунобиология» журналы шығарылады. 1974 жылы Қазақ КСР-і Денсаулық сақтау министрлігінің Өлкелік патология ғылыми-зерттеу институтының негізінде КСРО Мед. Ғылым академиясы Тағамтану институтының Қазақ бөлімшесі ұйымдастырылып, ол 1988 жылы дербес КСРО Мед. Ғылым академиясының Аймақтық тағамтану мәселелері институтына айналады. Ашғабат, Душанбе, Бішкек және Нүкіс қалаларында бөлімшелерінің ашылуына байланысты институт 1991 жылы КСРО Медицина Ғылым академиясы Аймақтық тағамтану мәселелері ғылыми орталық мәртебесіне ие болды. 2000 жылы «Қазақстан Республикасының Тағамтану институты» ЖАҚ болып қайта құрылды. 1979 жылы институт Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен ынтымақтас 1-халықаралық тағамтану орталығы (қазіргі уақытта мұндай орталықтар саны не бары 27) болып танылды. 1995 жылдан бері дүние жүзінің 14 институтымен бірге тағамтану мәселелері бойынша БҰҰ университетімен ынтымақтастық орнатты, ал 1996 жылдан бастап 68 елдің өкілдері құрған Халықаралық тағамтану ғылымы одағының ассоциацияланған мүшесі. Институт – ЮНИСЕФ-тің Орталық Азиядағы кеңесінің, ҚР Үкіметі жанындағы тағамтану мәселелері бойынша республика кеңестің, Қазақстан Профилактикалық медицина академиясының, Қазақ балаларды тамақтандыру қорының, Денсаулық сақтау министрлігінің биологиялық активті тағам қоспалары бойынша сарапшылар кеңесінің бас мекемесі. Институт Орталық Азия аймағындағы тамақтанудың медико-биологиялық мәселелері бойынша іргелі және қолданбалы зерттеулердің барлығын ұйымдастырады. <br>
<b>Институттың негізгі ғылыми жұмыстарының бағыттары мен басты мақсаты: </b>
<ol type="1" >
<li>Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттерінің ұлттық тағамтану саясатының концептуалды негіздерін ғылыми тұжырымдау;</li>
<li>халықтың әр түрлі жыныстық-жастық, әлеуметтік және кәсіби топтары үшін негізгі қоректік заттар мен энергияға деген физиологиялық қажеттілік нормаларын белгілеу және нақтылау; </li>
<li>негізгі алиментарлық-тәуелділік сырқаттары мен микронутриенттік тапшылықтың таралуын зерттеп білу және алдын-алу; </li>
<li>сәбилерді емшек сүтімен тамақтандыруды қолдау және кеңінен насихаттау; метаболизм кезіндегі нутриентаралық өзара қарым-қатынастар механизмін анықтау, ксенобиотиктер мен дәрі-дәрмектің әсерлерінің алиментарлық түрленуін зерттеп білу; </li>
<li>әр түрлі патологиялық сырқаттар кезіндегі организмнің иммундық-аллергиялық сезімталдығын, биохимиялық процестерді және биоценозды нутрициональды жолмен жоюдың теор. негіздерін зерттеу;</li>
<li>жаңа арнайы және балалар тамағы өнімдерін, биол. активті тағам қоспаларын жасау; жаңа емдік диеталар мен азық-түлік рациондарын негіздеу; </li>
<li>тамақ өнімдері мен азық-түлік шикізатын сертификаттау, олардың қауіпсіздігі мен сапасын бақылау әдістерін жетілдіру.</li></ol>
Институт докторантурасы мен аспирантурасында гигиена, биохимия, иммунология және аллергология, педиатрия, микробиология, ішкі ағза аурулары, т.б. мамандықтар бойынша жоғары білікті ғыл. мамандар даярланады. Институт жанынан ғылыми-өндірістік бірлестік – Бала тағамы орталығы ашылған. Оның құрамында балалар мен емдік-профилактикалық тамақ өнімдері өндірісі, консультативтік-диагностика бөлімі жұмыс істейді, болашақ және босанған аналарға балаларды тамақтандыру мәселелері жөнінен оқу курстары ұдайы жүргізіліп отырады. 1934 жылы қазақ фольклоры мен әдебиетін, музыкасы мен бейнелеу өнерін зерттейтін ғылыми мекеме ретінде Әдебиет және өнер институты құрылды. Институт көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі қазақ әдебиеті мен өнері тарихы мәселелері, әдебиет, фольклор, музыка, театр және кино, бейнелеу өнері, мәтінтану (текстология) мен библиография теориясы бойынша зерттеулер жүргізіп, қазақ әдебиеті классиктері шығармаларының академиялық жинақтарын, ұжымдық ғыл. еңбектерді, сериялық басылымдарды шығарады. Соңғы жылдары институт ұжымының күшімен М.О.Әуезовтің 50 томдық академиялық шығармалар жинағын әзірлеп, шығаруда үлкен жұмыстар атқарылды. 1997 жылдан бері осы басылымның 35 томы жарық көрді. Институтта мемлекеттік <i>«Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша «Бабалар сөзі» (100 т.; оның 52 т. басылып шықты), «Қазақ әдебиетінің тарихы» (10 т.), «Қазақ музыкасының антологиясы» (7 т.), «Қазақ өнерінің тарихы» (3 т.)</i>, т.б. сериялы кітаптар жарық көрді. Институтта бес сектор (әдебиет тарихы, қазіргі әдебиет және әлем әдебиеті, фольклор және қолжазба, әуезовтану, өнертану) жұмыс істейді. Онда белгілі ғалымдар: ҰҒА-ның 3 акадидат, 12 филология және өнертану ғылыми докторлары мен 33 ғылыми кандидат, 3 Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының және 4 Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығының лауреаттары, т.б. қызмет етеді. Институттың баспа органы ретінде екі айда бір рет «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің хабарлары. Тіл, әдебиет сериясы» журналы шығарылады. Институт жазушы-акад. Әуезовтің есімімен (1961) аталады. Тіл білімі институты қазақ тілі білімі және түркологияның іргелі және қолданбалы мәселелерін зерттеумен айналысады. 1961 жылы ғалымдар Сәтбаев пен Әуезовтың бастамасымен Тіл және әдебиет институтының негізінде Әдебиет және өнер институты мен Тіл білімі институты құрылды. 1990 жылы Тіл білімі институтына көрнекті мемлекет қайраткері, ағартушы әрі лингвист-ғалым А.Байтұрсынов есімі берілді. Институтта 60-тан астам адам, соның ішінде 3 акадидат, 23 ғылыми доктор және 22 ғылыми кандидаттары жұмыс істейді. Оның ішінде 3 ҚР Мемлекеттік сыйлығының, 6 Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлық пен 2 Әуезов атындағы жас ғалымдарға арналған сыйлықтардың лауреаттары бар. Институт құрамында алты бөлім бар: қазақ тілінің фонетикасы, грамматика, ономастика, тіл мәдениеті, әдеби қазақ тілінің тарихы мен диалектология, этнолингвистика, терминология орт. Институттың ғылыми қызметінің негізгі бағыттары – қазақ тілінің академ. грамматикасын жасау; сондай-ақ фонетика, терминология, ономастика, тіл мәдениеті, лексикология, фразеология, мәтін лингвистикасының теор. мәселелерін зерттеу; түсіндірме, терминология, орфографиялық, екі тілді, көп тілді сөздіктерді дайындау мен баспадан шығару. Институттың ғылыми-зерттеу қызметі соңғы жылдары Қазақстан Республикасының Президенті [[Н.Ә.Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] Жарлығымен бекітілген<i> «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасының»</i> (<i>1998–2000 жылдарға және 2001–2002 жылдарға арналған</i>) нақты міндеттеріне сәйкес мемлекеттік тілдің ғылыми-лингвистикалық базасын қамтамасыз етуге бағытталды. Қазіргі уақытта институт қазақ тілін ұлттық және мемлекеттік тіл ретінде қолдану мен дамытудың ғылыми негіздерін зерттеу бағдарламасына жетекші ғылыми мекеме ретінде басшылық етеді. Тарих және этнология институты – Қазақстанда тарих ғылымдары саласы бойынша жүргізілетін зерттеулердің бас ғылыми және үйлестіруші мекемесі. Институт 1945 жылы құрылған. Құрылымы антропология және этнология, ежелгі дүние және орта ғасырлар тарихы, тарихнама және деректану, тарихи демография және жаңа тарих, кеңес дәуірі тарихы, ғылылыми ақпарат бөлімдері мен <i>«Отан тарихы» </i>журналының редакциясынан тұрады. Институттың ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттарына тарих, этнология, этнография және антропология саласындағы іргелі зерттеулер, тарихнама мен деректану, тарихи демография, ғылым мен мәдениет тарихының көкейтесті мәселелерін кешенді зерттеу жатады. Негізгі зерттеу нысаны – Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінгі күнге дейін). Институтты құруға, ғылыми-зерттеулерді ұйымдастыруға, Қазақстан тарихының өзекті мәселелерін қорытуға, ғылыми мамандарды даярлауға көрнекті тарихшы ғалымдар ([[А.Панкратова]], [[Н.М.Дружинин]], [[Б.Д.Греков]], [[Ә.Х.Марғұлан]], [[А.Н.Нүсіпбеков]],[[ С.Н.Покровский]], [[Р.Б.Сүлейменов]], [[С.В.Юшков]], [[Е.Б.Бекмаханов]]) зор үлес қосты. Қазіргі уақытта институтта [[ҰҒА]]-ның 2 академик, 4 корр. мүшесі, 12 ғылыми доктор және 21 ғылыми кандидаттары еңбек етеді. Институтта докторантура мен аспирантура бар. Институт жанында доктор және кандидат дисс. қорғау жөнінен кеңес жұмыс істейді. Соңғы жылдары республика жоғары оқу орындары, Қытай, Моңғолия, Орталық Азия мемлекеттерінің ғылыми мекемелері үшін ондаған тарих ғылыми доктор мен кандидаттары даярланған. [[2000–2002 ]]жылы институт <i>«Көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан тарихын дүниежүзілік тарихи және өркениет процесі тұрғысынан зерттеу» </i>атты жаңа іргелі зерттеулер бағдарламасын іске асыру жұмысына кірісті. Осыған байланысты Қазақстанның мемлекеттік-саяси, ұлттық және социомәдени дамуының тарихи тәжірибесі мен сабақтары, отаршылдық пен кеңестік тоталитарлық жүйе кезеңіндегі ұлт-азаттық қозғалыстар тарихы мен демократиялық ой-пікірлер, еуразиялық идеялар тұрғысынан алғанда қазақ халқының антропологиясы мен этномәдени дамуы, отандық және шетелдік тарихнама, деректану мәселелері зерттелуде. Тәуелсіздік жылдары отандық тарих ғылымы пәнаралық байланыстар деңгейіне көтерілді. [[Антропология|Антропологиялық]] зерттеулер [[физиология]], тағамтану институттарымен және сол саланың басқа да мекемелерімен тығыз байланыста, сондай-ақ Археология ин-тының базасында жүргізіледі. Көшпелілер өнерін этнологиялық зерттеулер этногенез, этнос тарихы, археология, өнертану, халық сәулетшілік өнері тарихы сияқты ұқсас ғылыми пәндер мәселелерін қамтиды. Ортағасырлық Қазақстан тарихы бойынша зерттеу жұмыстары Шығыстану ин-ты, Мемлекет институты ([[2008]]) мен Тіл білімі институтының зерттеулерімен ұштастырыла отырып жүргізіледі. Тарихнама мен деректану мәселелері тарих ғылымы мен менталистика, Қазақстанның әлеуметтік-саяси тарихы, халық тарихнамасы, тарихи ақпараттану (информатика) және ақпараттық тарихнама пәндерімен астаса зерттеледі. 1995 жылы институт ғалымдары мемлекеттік деңгейде бекітілген <i>«Қазақстан Республикасындағы тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасын» </i>([[1995]]) дайындады. Жылдан-жылға Қазақстан тарих ғылымының отандық пен шетелдік жоғары оқу орындарымен, орта және арнаулы орта білім беру жүйелерімен интеграциялық ғылыми және ғылыми-әдістемелік байланыстары ұлғая түсуде. Тарихшы ғалымдардың заң шығару ісіне қатысуы жандана бастады, мұның өзі тарих ғылымы саласындағы ғыл. ізденістер нәтижелерінің маңыздылығын растайды. Жалпы егеменді Қазақстанның тарихшы ғалымдары Отан тарихының аса маңызды мәселелеріне концептуалды көзқарастарды зерттеу, оларды қайта саралау, жаңа зерттеу методологиясын жасау, қазақ ұлты мен Қазақстан халқы дамуының тарихи тәжірибесін баяндайтын ғыл. еңбектер жазуға ден қойып келеді. 2006–2009 жылдарға арналған іргелі және қолданбалы зерттеулер, <i>«Ұлттық идея», «Мәдени мұра» («Қазақстан тарихы», 1–3 т., «Әлемдік тарихи ой», «Қазақстан тарихы орыс деректерінде. 16–19 ғ-лар», «Қазақстан тарихы шетелдік деректерде») </i>бағдарламалары бойынша ин-т зерттеу жұмыстарын жүргізді. Соның нәтижелері 15–21 ғ-дың басына дейінгі қазақ елінің орналасу аумақтарын анықтау, республиканың шекаралық бөліну мәселелеріне теориялық негіздеме болумен бірге [[Азия]], [[Поволжье]] және [[Каспий]] жағалауы халықтарымен қарым-қатынасына қатысты тарихи жарияланымдар мен монографияларда көрініс тапты; қазақ этногенезінің ерекшеліктерінің этнологиялық және антропологиялық мәселелері зерттелді. 2010–2011 жылы институт <i> «Қазақстанның тарих ғылымы және [[ТМД елдері]]: қазіргі жағдайы мен болашағы» </i>деген тақырыпта зерттеу жүргізуде. Институт ұжымының қызметкерлері <i>[[Ресей]], [[Қытай]], [[Үндістан]], [[Оңтүстік Корея]], [[Моңғолия]], [[АҚШ]], [[Франция]], [[Италия]], [[Германия]], [[Жапония]], </i>т.б. елдерінің тарихшы ғалымдарымен байланыс жасайды. Тарих, археологиялық және этнологиялық институты ғалым Ш.Ш.Уәлихановтың есімімен аталады. Археология институты 1991 жылы қыркүйек айында Тарих, археологиялық және этнологиялық институтындағы археология орт-ның негізінде құрылды. Институт құрамында 5 шығармалары ғылыми-зерттеу тобы жұмыс істейді, ғылыми-зерттеулерді ғылыми кеңес ұйымдастырады, далалық комитет пен жас ғалымдар кеңесі жұмыс істейді. Институттың ғылыми-зерттеу қызметі палеолиттен орта ғасырларға дейінгі археологиялық мәдениеттер мен ескерткіштерді кешенді зерттеу негізінде Қазақстан аумағында болған тарихи процестердің заңдылықтары мен ерекшеліктерін танып білуге, ежелгі замандағы экономикалық, саяси және діни-мифологиялық жүйелерді толық анықтауға бағытталған. Қазақстанның түрлі аймақтарында қазба жұмыстарын жүргізетін ірі археол. [[экспедиция|экспедициялар]] – Қазақстан–Ресей, Қазақстан–Франция экспедициясы, Оңтүстік Қазақстан кешенді экспедициясы, Орт. Қазақстан экспедициясы, Батыс Қазақстан экспедициясы және Ескерткіштер жинағы экспедициясы өз жұмыстарын жалғастыруда. Институт <i>[[Франция]], [[Италия]], [[АҚШ]], [[Ресей]], [[Өзбекстан]], [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] </i>алдыңғы қатарлы археол. орталықтарымен тығыз халықаралық байланыс орнатқан. Қазақ халқының тарихи-мәдени ескерткіштері мен археол. жетістіктерін насихаттауда бірегей экспонаттары тек Қазақстанда ғана емес, шет ел көрмелерінде сәтті көрсетіліп жүрген Археология мұражайы маңызды рөл атқарады. Археология ин-тына ғалым, академик [[Ә.Х.Марғұлан|Ә.Х.Марғұланның]] есімі берілген. [[Шығыстану]] ин-ты 1996 жылы 11 қарашада шығыстану орталығының негізінде құрылған. Институттың негізгі қызметінің бағыты – Қазақстанның шығыс елдерімен тарихи, мәдени, әлеуметтік-экономикалық және саяси қарым-қатынасы бойынша іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізу. Институт ғылыми-талдау баяндамаларын, нұсқаулар, мемлекетті мекемелер үшін баяндама-хаттар дайындайды. Үкімет мекемелері мен халықаралық ұйымдарға консалтингтік қызмет көрсетеді. Ол Түркия, <i>[[АҚШ]], [[Ұлыбритания]], [[Қытай]], [[Ресей]], [[Франция]], [[Жапония]], [[Египет]], [[Иран]], [[Моңғолия]], [[Голландия]], [[Үндістан]], [[Корея]], [[Италия]], [[Германия]] </i>және т.б. елдердің 30-дан астам ғылыми орталықтарымен шығармаларына байланыс жасайды. Соңғы жылдары төмендегідей еңбектер жарық көрді: <i>«Қазіргі заманғы Шыңжаң және оның қазақ-қытай қатынастарында алатын орны», [[Өтеміш қажы|Өтеміш қажының]] «Шыңғыснамесі», </i>[[Қожа Ахмет Йасауи|Қожа Ахмет Йасауидің]] <i> «Хикметтері» </i> қазақ және орыс тілдерінде, <i> «Орта Азия мен Қазақстанды шетелдік зерттеушілер», «Арғы ата-баба есімдері (Көне түркі ономастикасының шығу тегі мен ерекшеліктері)», «XІV–XІX ғасырлардағы [[Шығыс Түркістан]], [[Орта Азия]] және Қазақстан тарихы жайында [[Қытай]] деректері мен материалдары», «XV–XVІІ ғасырлардағы Қазақстан мен Орталық Азия: тарих, саясат, дипломатия» </i>; халықар. конференциялар материалдары: <i> «Жібек жолы және Қазақстан», «Қазақстандық моңғолтанудың өзекті мәселелері: өткені, бүгіні мен келешегі», «Посткеңестік Шығыс елдеріндегі мемлекет және қоғам: тарих, қазіргі заман, болашақ», «Қазақстан – Үндістан: ежелгі заман, орта ғасырлар және қазіргі заман», «Ислам: тарих және қазіргі заман» </i>; ұлттық орта мектептерге арналған оқулықтар мен оқу құралдары. Шығыстану институты ғалым [[Р.Б.Сүлейменов]] есімімен аталады. Философия және саясаттану ин-ты 1958 ж. Филос. және құқық ин-ты болып ұйымдастырылып, 1991 ж. [[Философия институты]] болып қайта құрылды. Осы институт негізінде 1999 жылы ақпан айында «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Философия және саясаттану институты» республика мемлекеттік қазыналық мекемесі құрылды. Философия және саясаттану институтында 83 адам жұмыс істейді, ондағы 65 ғылыми қызметкерлердің құрамында философия және саясаттану ғылымының 23 докт. мен 25 канд., 2 акад., 3 Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, 2 ҚР Мемлекеттік сыйлығы лауреаты бар. Сондай-ақ қоғамдық негізде аспирантура және докторантура бөлімдері жұмыс істейді; институтта доктор дисс. қорғауға байланысты философия ғылым бойынша дисс. кеңес бар. <i> «ХХІ ғасыр гуманистік құндылықтарының жаңа парадигмасындағы ұлттық мәдениет пен руханияттың қайта өрлеуі. Білімді реформалаудың теориясы, методологиясы және социологиясы. Шығармашылық тұлғаның қалыптасуы» </i> – институттың іргелі зерттеулерінің жоғары әрі негізгі басымдылығы болып табылады.[[Сурет:Nersesyanc.Ph.law.jpg|thumb]] Осымен қатар институт ұжымы зор шығарм. ізденісті талап ететін «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы ([[2004–2011]]) бойынша 50 томнан тұратын кітаптарды баспаға дайындау мен шығаруда үлкен жұмыстар (<i> «Қазақ халқының философиялық мұрасы», 20 т., «Әлемдік философиялық мұра», 20 т. және «Әл-Фараби мұрасы», </i>10 т.) жүргізуде. Ин-тта Халықар. орталықта тіркелген «Адам әлемі – Мир человека», «[[Аль-Фараби]]» («әл-Фараби») атты екі журнал шығады. Институттың бүкіл ұйымдық және ғылыми жұмыстары ҚР Үкіметі мақұлдап, [[2000–2010]] жылдарға арналған іргелі зерттеулердің басым бағыттары тізіміне енгізілген <i>«Реформалар кезеңіндегі Қазақстандағы философиялық-гуманистік және әлеуметтік-саяси проблемаларды шешу»</i> туралы мемл. тапсырысты табысты жүзеге асыруға бағытталды. Институтта онтология және эпистемология, ғылым және мәдениет философиясы, қазақ философиясы, [[әлеуметтік философия]], [[фарабитану]] және шығыс философиясы, саясаттану және этносоциология, саясат және құқық философиясы бөлімдері, баспахана, компьютерлік-баспа орталығы және ҚР-ның Білім және ғылыми министрлігіне қарасты институттардың ізденушілері мен аспиранттары философиядан кандидат минимум тапсыратын философия және ғылыми методологиясы кафедрасы жұмыс істейді. Институтта біріккен теориялық семинар, сондай-ақ бөлімаралық және бөлімдік методол. семинарлар жүргізіледі. Институттың құрылуына оның басым ғылыми бағыттары мен ғылыми мамандарын даярлауға ресейлік, сондай-ақ қазақстандық ғалымдар үлкен үлес қосты. Институтта диалектикалық логика бойынша қазақстандық мектебі, содан соң 21 ғасыр талабынан туындаған Шығыс пен Батыс мәдениеті сұхбаты ауқымында еуразиялық өзара түсіністік философиясын негіздеген [[философия]] және саясаттану ғылымы бойынша халықаралық ғылыми мектебі қалыптасты. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде дамыған соңғы жылдары ішінде институтта төмендегідей басым бағыттарда зерттеулер жүргізіліп, ұжымдық монографиялар жарияланды: 2 томдық <i> «Диалектика тарихы» </i>, 5 кітаптық <i> «Қазақ даласының ойшылдары» </i> (алғашқы 3 кітап жарық көрді), <i> «Жатсыну әлеміндегі адам» </i>, <i> «Шығыс пен Батыс өзара әрекеттестігі ауқымындағы ғылым методологиясы» , «әл-Фараби философиясы», «Өзгерген қоғамдағы жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар» </i>. Сондай-ақ этносаралық қатынастар социологиясы, Қазақстан Республикасында саяси жүйе өзгерістері проблемалары, көпэтникалық қазақстандық қоғамды демократияландыру мен жаңарту, жаhандану жағдайындағы Қазақстандағы орнықты даму мәселелері бойынша сериялы жұмыстар жарық көрді. Институт ел Парламенті үшін түрлі заң жобалары бойынша сараптама жұмысын жасады, Үкіметке <i> «Қазақстан Республикасындағы діни және конфессияаралық қатынастар бойынша мемлекеттік саясат тұжырымдамасын» </i> ұсынды. Институт ғалымдары философия, саясаттану, гендер теориясы, логика бойынша бірегей оқулықтар мен оқу құралдарын жазып шықты. Институт <i>[[Франция]], [[АҚШ]], [[Германия]], [[Түркия]], [[Қытай]], [[Египет]], [[Ресей]], [[Болгария]], [[Қырғызстан]], [[Иран]], </i> т.б. елдермен шығармаларына байланыс орнатқан. Институт қызметкерлері соңғы жылдары [[ПРООН]], [[ТASІS гранттарын]], [[ЮНЕСКО ]]бағдарламасының, Сорос-Қазақстан қорының, ҚР Білім және ғылыми министрлігі қорының гранттары мен түрлі мемлекеттік тапсырыстарды жеңіп алды. Қазақстанның мемлекетті басқару органдары мен жоғары оқу орындары үшін филос. және саясаттану ғылымдарының ондаған доктор мен кандидаттары даярланды. Сонымен қатар институтта <i>[[Иран]], [[Түркия]], [[Ресей]], [[АҚШ]], [[Үндістан]], [[Франция]], [[Қытай]] </i>елдерінен келген ізденушілер мен аспиранттар оқу-тәжірибе жұмыстарын өтті. Институт қызметкерлері <i>[[АҚШ]], [[Ұлыбритания]], [[Франция]], [[Түркия]], [[Венгрия]], </i>т.б. елдерде тәжірибе жинап қайтты. Институттың әлемдік қауымдастық алдында беделі өсіп, ол филос. мен саяси зерттеулердің халықар. ғылыми ортасына айналды. Институтта ықпалды халықар. конгрестер мен конференциялар және симпозиумдар ұйымдастырылып келеді. Бұлардың ішінде <i>«әл-Фараби мұрасы және әлемдік мәдениет»</i> ([[Алматы]], 2000) халықаралық конгресін ерекше атауға болады. Конференция материалдары жеке кітап түрінде институт баспаханасынан шығарылды. 1999 жылдан <i>«Адам әлемі» </i>деп аталатын институт журналы шығып келеді. Институттың бір топ қызметкерлері Қазақстандағы діни ахуал және этносаралық қатынастар мониторингі мен қолданбалы проблемаларды зерттеумен шұғылданады. Институт қажетті мамандар даярлау, бірлескен конференциялар өткізу, әлемдік жаһандану жағдайындағы Қазақстан Республикасы мәселелері бойынша бірлескен еңбектер дайындау арқылы білім мен ғылымның қауымдасуын жүзеге асырып келеді. Жыл сайын институт көлемінде қазақстандық қоғамның трансформациясына байланысты өзекті әлеуметтік-филосфиялық және философия-саяси мәселелерге қатысты, саясат, құқық, ғылым, білім беру, мәдениет, қазақ және әлемдік философия мәселелеріне байланысты ондаған монографиялар мен жүздеген ғыл. мақалалар жарық көреді. Соңғы жылдары <i>«Ресей және Қазақстан 21 ғасырда: модернизациялық реформалар тәжірибесі», 4 томдық «Қазақ даласының ойшылдары», «Қазақстанның жалпыұлттық идеясы», «Жаһандану жағдайындағы Қазақстан: философиялық-саясаттанулық талдау», «әл-Фараби философиясы және ислам руханилығы»</i>, т.б. іргелі еңбектер жарық көрді. Институт қазіргі заманғы байланыс жүйелерімен толықтай жабдықталған. Қазақстан Даму институты – 1994 жылы құрылған, мемлекеттік емес, тәуелсіз ғылыми-сараптамалық мекеме. Институт құрылымына үш ғылыми-зерттеу орталығы, оның ішінде Экономика зерттеулер орталығына кірді. Институт құрамында 1 экономика ғылым докторы, 3 экономика ғылым кандидаты, барлығы 33 адам жұмыс істеді. Негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары Қазақстан Республикасының экономикалық дамуы бойынша жүргізілді. Олар республика экономикасына тартылған сыртқы қаржы түрлері мен көлеміне; нарықтық инфрақұрылымның перспективалы түрлерінің дамуына; республиканың сыртқы экон. дамуының жағдайы мен перспективаларына; республиканың экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігі мәселелеріне; аймақтағы шиеленісті жағдайларға, экономика саласындағы интеграциялық мүмкіндіктерге сараптама жасауға, т.б. бағытталған. Институт зерттеулерінің қорытындылары сараптамалық баяндамалар мен есептер, монографиялар мен брошюралар түрінде институттың редакциялық-баспа орталығында жарияланды. Сонымен қатар институттан орыс тілінде <i>«Еуразиалық қауымдастық: қоғам, саясат, мәдениет»</i> және <i>«Саясат»</i> деп аталатын ғылыми-сараптамалық екі мерзімді басылым шығады. Жарық көрген басылымдар, монографиялар мен брошюралардың жалпы саны жүзден асады. Оның ішінде <i>«Қазақ тілі» ([[1999]]), «Қазақ әдебиеті» ([[2000]]) және «Қазақ өнері» ([[2002]])</i> энциклопедиялары жарық көрген. Мемлекет және құқық ин-ты [[1991]] жылы құрылған, 2000 жылы ҚР Үкіметінің Қаулысына сәйкес Қазақ мемлекеттік заң академиясының ғылыми-құрылымдық бөлімі болып қайта құрылды. Құрамында мемлекет және құқық тарихы мен теориясы мәселелері, конституциялық және әкімшілік құқық, азаматтық-құқықтық ғылым, халықаралық құқық мәселелерін зерттеуге арналған 4 бөлім бар. Институт <i>«Құқықтық мемлекет құру мен азаматтық қоғам қалыптастырудың теориялық, методологиялық және қолданбалы аспектілерін зерттеу»</i> бағдарламасы бойынша іргелі зерттеулер жүргізетін жетекші мекеме ретінде танылған. Институт ғалымдарының ғылыми талдамалары мемлекеттік аппарат жұмыстарын жақсарту, Қазақстанның жаңа заң кодекстерімен қатар өзге де маңызды заң актілерін жасауда көп ретте базалық негіз қызметін атқарады. [[Экономика институты]] еліміздің экономика саласындағы негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізетін жетекші мекеме болып табылады. [[1952]] жылы құрылған. Қазіргі таңда институт Қазақстандағы нарықтық экономиканың қалыптасуы мен тиімді қызметінің өзекті мәселелерін шешуге бағытталған іргелі және іргелі-қолданбалы ғылыми-зерттеулер жүргізеді. Институтта ҰҒА-ның 1 акад., 20 ғылыми доктор, 35 экономика ғылыми кандидат, барлығы 80 адам қызмет етеді. Институттың негізгі қызметі іргелі зерттеулер бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады. 2000 жылдан бастап институт 3 тапсырыс бойынша 16 тақырыпты, оның ішінде өзге ұйымдармен бірлесіп орындалатын 7 тақырыпты қамтитын<i> «Экономикалық және инновациялық-технологиялық өсімнің теориялық негіздері мен механизмдері» </i>бағдарламасы бойынша жүргізілген зерттеулердің жетекші мекемесі болып табылады. Сөйтіп, институт тек қана өз тақырыптары бойынша ғана емес (конкурстан өткен), сонымен қатар Қазақ экон. институты жанындағы Қаржы-банк менеджменті ғылыми-зерттеу институттарымен, Қарағанды мемлекеттік университеті жанындағы Нарықтық қатынастар институтымен, Қазақ ұлттық аграрлық университетімен, Қазақстан даму институтымен бірлесе отырып, іргелі зерттеулер бағдарламалары шеңберінде жұмыс жасады. Институт өз зерттеулерінің қорытындыларын ел шаруашылығында қолдануға белсенді түрде енгізіп келеді. Институт қызметкерлері мемлекеттік бағдарламалар және тұжырымдамалар жасауға қатысып, экономикалық үйлестіру мен өзге де түрлі экономика жағдайларға байланысты құқықтық актілер мен заңдарға ғылыми сараптама жүргізеді. Олар ұсынған материалдар жоғары практикалық бағытымен мемлекеттік билік органдары тарапынан сұраныстарға ие болып келеді. Бұлардан басқа, Экономикалық институты түрлі тапсырыстар мен гранттар және ізденіс тақырыптары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Зерттеу қорытындылары бойынша монографиялар мен брошюралар, ғылыми еңбектер жинағы мен жыл сайын жас ғалымдар еңбектеріне арналған жинақтар шығады. [[1997–2000]] жылдар аралығында барлығы 590 жұмыс баспаға дайындалып, жарық көрді. [[Экономика институты]] жоғары білікті мамандарды даярлаумен қатар, мамандарды қайта даярлықтан өткізіп отырады. Мұнда 6 мамандық бойынша аспирантура және докторантура жұмыс істейді. Тұтастай алғанда, институттың ғылыми және ұйымдық жұмыстары нарықтық экономикаға өту тәжірибесіне, оның методологиясы мен теориясына бағыттала отырып, «Қазақстан-2030» стратегиясының негізгі басымдылықтарына сәйкес келешекте еліміздегі орнықты экономика дамуды қамтамасыз етуге бағытталған. ҚР Экономика және сауда министрлігінің Экономикалық зерттеулер институты. Институт [[1961]] жылы құрылған (1989 жылға дейін Қазақ КСР Мемлекеттік жоспарлау комитеті жанындағы Экономикалық ғылыми-зерттеу институты, кейін Экономика және нарықтық қатынастар ғылыми-зерттеу институты болып аталған). Институт республика экономикасын дамытуға қатысты нақтылы ғылыми негізделген ұсыныстар жасаумен бірге қолданбалы сипаттағы экономикалық зерттеулер де жүргізеді. Институт қызметкерлерінің жалпы саны 89 адам. Оның ішінде 63 ғылыми қызметкер, 3 экономика ғылыми доктор, 9 ғылыми кандидаты болды. Институттың ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі мақсаты: елдің экономикалық стратегиясын жүзеге асыру барысын ғыл. тұрғыдан қамтамасыз ету, [[экономика]] жағдайға талдау жасау мен оның дамуындағы перспективаларға болжам жасау, Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың қалыптасуына, орнықты экон. дамуға, халықтың тұрмыс жағдайының жақсаруына ат салысу болып табылады. Институтта дайындалған жұмыстар негізінде жекешелендіру, нарықтық инфрақұрылым түзу, баға, қаржы, бюджет және салық саясаты, ұлттық валютаны тұрақтандыру, шетелдік инвестицияларды тарту, еркін экон. аймақтар құру, шағын және орта бизнесті қолдау мен дамыту, шикізат саясаты, құрылымдық және өндірістік саясат, экономика қауіпсіздік пен тәуелсіздік, сыртқы экон. саясат, көпсалалы корпорациялар құру, т.б мәселелер бойынша республика үкіметі бағдарламалық құжаттар топтамасын қабылдады. Сонымен қатар түрлі мәселелер бойынша әдістемелік материалдар жасалды, оның қатарында 18 ұлттық бағдарламаның үкімет тарапынан қабылданғанын айтуға болады. Соңғы жылдары институттың қатысуымен Қазақстан Республикасының [[2000–2002]] жылдарға арналған кедейлік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес туралы, [[2001–2003]] жылдарға арналған ауыл инфрақұрылымы мен әлеуметтік саласын дамыту және [[2005]] жылға дейінгі кезеңдегі [[Астана]] қаласын әлеуметтік-экон. дамыту туралы мемл. бағдарламасы жасалды. Институтта 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған еліміздегі өндірістік күштердің орналасуы мен дамуының моделі жасалды. Бұл кешенді құжат 15 жылдық кезеңде ұлттық экономиканың дамуы мен елдің әлеуметтік-экономика деңгейін көтерудің бағыттарын айқындайды. Құжатта маңызды мәселелерді елдің жалпы экономика қуаты мен нақтылы салалық және аймақтық қайта құру жобаларына негіздеп, әрбір облыстың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып шешу жолдары мен жаңа құрылыстар салу немесе оларды қуаттандыру мәселелері қарастырылған. Институт Қазақстан аумағы мен өзге де шет жерлерге таралатын белгілі <i>«Аль Пари»</i> [[экономика]] журналының құрылтайшысы болып табылады. Нарықтық қатынастар институты 1981 жылы [[Қарағанды]] мемлекеттік университеті жанынан Қазақстан ҒА-ның Қарағанды бөлімшесі болып құрылып, кейін Қазақстан Республикасы ҒМ–ҒА-ның Нарықтық қатынастар институты болып қайта жасақталған. 2000 жылы Қарағанды мемл. университетімен бірігіп, институт пен университеттің экономика факультеті негізінде экономика бойынша ғылыми-зерттеу кешені болып қайта құрылды. Институтта қазіргі уақытта 27 адам жұмыс істейді, ондағы 20 ғылыми қызметкердің 4-еуі экономика ғылым докторы, 8-і ғылыми кандидаты. Институт әлеуметтік-экономика өзгеру жағдайындағы ұлттық экономиканың мезодеңгейінің заңдылықтарына іргелі-қолданбалы зерттеулер жүргізеді, аймақтар деңгейіндегі процестерді реттеу жөнінде ұсыныстар жасайды. Институтта кандидат дисс. қорғалатын мамандандырылған дисс. кеңес жұмыс істейді. 1991–2001 жылдар аралығында 350-дей ғылыми мақалалар, 10 монография жарияланды, қолданбалы зерттеулерді орындауға арналған 5 республика және 1 халықаралық грант алынды. Жыл сайын ғыл. еңбектер жинағы шығарылады. Экономика және құқық институты – 1997 жылы Қазақ ұлттық университеті жанынан құрылған. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары: ұлттық экономиканы үйлестірудегі әр түрлі механизмдердің өзара іс-қимылы бойынша ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар мен методол. негіздемелер жасау; келешектегі нарықтық өзгерістердің баламалы варианттарын анықтау және бірқалыпты, орнықты дамуға жетуді қамтамасыз ететін кешенді шараларды негіздеу; халықтың тұрмыс жағдайын анықтау арқылы әлемдік стандартқа сай көрсеткіштер жүйесін айқындау үшін әлеуметтік болжамның методол. негіздерін жасау; әлеуметтік сала мен өндірістегі қазіргі заманғы тұжырымдама мен менеджмент технологиясы; экономикалық процесті модельдеу мен үйлестірудің макроэкономикалық мәселелері; экон. талдауда математика тәсілдерді қолдану; еңбекпен қамту мәселелері мен оны шешу жолдары; халықаралық экономикалық қатынастар мен сыртқы экономикалық саясат.<i> «ҚазҰУ хабаршысы, экономика сериясы» </i>журналы шығып тұрады. ҚР-ның Ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталығы. Қазақстанның агр. ғылымын басқару түрлері бірнеше рет өзгеріске ұшырады. 1941 жылы Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының ([[ВАСХНИЛ]]) Қазақ бөлімшесі құрылды, ол 1957 жылдан 1962 жылға дейін Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдар академиясы деп аталынды. Кейін аграрлық саладағы ғылыми-зертттеу институттары Ауыл шаруашылығы министрлігінің (1962–1971) және ВАСХНИЛ-дің Шығыс бөлімшесінің (1971–90) құзырында болды. Қазақстан Президентінің 1990 жылғы 14 желтоқсандағы жарлығына сәйкес ВАСХНИЛ-дің Шығыс бөлімшесі мен республикалық және одақтық бағыныстағы ғылыми-зерттеу мекемелері негізінде қайтадан Қазақ ауыл шаруашылық ғылымдар академиясы құрылды. Қазақстан Республикасы ғылымын мемл. басқару жүйесін жетілдіруге байланысты ҚР Президентінің 1996 жылғы 24 мамырдағы Жарлығы бойынша Қазақ ауыл шаруашылық ғылымдар академиясының базасы негізінде Қазақстан Республикасының Ұлттық академмялық аграрлық зерттеулер орталығы (ҚР [[ҰААЗО]]) құрылып, оған елдің агроөндірістік кешенін ғылыми-зерттеулермен қамтамасыз ету міндеті жүктелінді. [[ҚР ҰААЗО]] ҚР Білім және ғылыми министрлігіне бағынатын елдің агроөндірістік кешенін ғылыми-зерттеулермен қамтамасыз ететін жоғарғы ғылыми-әдістемелік және үйлестіруші мекеме болып саналады. Ол сондай-ақ <i>«Ауыл шаруашылығы жануарларының, өсімдіктер мен микроорганизмдердің генофондын сақтау, дамыту және қолдану», «Қазақстан аймақтары бойынша 2001–2005 жылға арналған ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруді, сақтау мен қайта өңдеуді, ғылыми қамтамасыз ету»</i> бағдарламаларын жүзеге асырушы бас мекеме болып табылады. Аталған бағдарламалар ҚР Үкіметінің 2000 жылғы 1 тамыздағы №1167 және 2000 жылғы 11 қыркүйектегі №1378 Қаулыларымен бекітілген. [[ҚР ҰААЗО]]-ның негізгі мақсаты – азық-түлік проблемаларын шешу үшін агроөндірістік кешен саласында ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге бағытталған іргелі және қолданбалы зерттеулерді дамыту. Қазақстан ҰҒА-ның құрамында негізінен [[ҚР ҰААЗО]]-ның ғалымдарынан тұратын, аграрлық ғылымдағы жетекші ғалымдарды, оның ішінде ҰҒА-ның 17 акад-н, 25 корр. мүшелерін, 26 ғылыми докторлырын біріктіретін ауыл шаруашылығы ғылымдары бөлімшесі жұмыс істеді. Жалпы алғанда [[ҚР ҰААЗО]] жүйесінде 3372 инженерлік-техникалық және ғылыми мамандар қызмет етеді, 1383 ғылыми қызметкердің ішінде 130 ғылыми доктор, 540 ғылыми кандидат бар. Агроөндірістік кешенді ғылыми-зерттеулермен қамтамасыз ету мәселелерімен 29 институт, олардың екі бөлімшесі, 18 ауыл шаруашылығы, орман және ветеринарлық станциялар, 38 тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындар, республика ауыл шаруашылығы ғылыми кітапханасы, «Бастау» ғылыми басылым редакциясы, сондай-ақ елдің бірқатар жоғары оқу орындары айналысады. <br>
<b>ҚР ҰААЗО-ның негізгі міндеттері: </b>
<ol TYPE="a" >
 
<li>агроөнеркәсіп кешені саласында ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге бағытталған іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүргізу; </li>
<li>агроөнеркәсіп кешеніндегі экономикалық реформалардың ғылыми негіздерін жасау; <li>жоғары өнім беретін өсімдіктердің сорттары мен гибридтерін, жануарлар тұқымдарын алу; ауыл шаруашылығы жануарларының, өсімдіктері мен микроорганизмдерінің құнды генофондын сақтау, дамыту және қолдану; </li>
<li>ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, өңдеу және сақтау үшін ресурс үнемдейтін жаңа технологиялар, машиналар мен құрал-жабдықтар жасау; </li>
<li>ауыл, орман, су және балық шаруашылығын кешенді механикаландыру, электрлендіру мен автоматтандыру үшін машиналар жүйесін қалыптастыру, техника мен қалпына келтірілетін энергия көздерін тиімді пайдалану әдістерін жасау; </li>
<li>ауыл шаруашылығында табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау; </li>
<li>агроөнеркәсіп кешенінің барлық салалары бойынша жоғары білікті ғылыми мамандар даярлауды ұйымдастыру; </li>
<li>тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындарда ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен гибридтерін (будандарын), жаңа технологияларды, машиналар мен құрал-саймандарды өндірістік сынақтан өткізу; </li>
<li>ауыл шаруашылығы дақылдарының жоғары өнімді тұқымдарын, жануарлар тұқымдары мен тұқымдық топтарын көбейту және өткізу; </li>
<li>ғылыми жетістіктер мен білімдерді насихаттау және тарату. </li></ol>
Жоғарыда аталған бағдарламаларды жүзеге асыру шеңберінде соңғы жылдары [[ҚР ҰААЗО]]-ның ғылыми мекемелері өндіріске төмендегідей негізгі ұсыныстар енгізді: агроөнеркәсіп кешенін экономикалық дағдарыстан шығару іс-шаралары ұсынылған; шаруа қожалықтарының аймақтық үлгілері жасалып, оларды дамытуды мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылды; ауыл шаруашылығы дақылдарының 193 сорты мен гибриді жасалып, мемлекеттік сынақтан өтті, 277-сі мемлекеттік сынақтан өтуде; қазақстандық селекцияның жоғары сапалы сұрыптамалары пайдаланылып, ел аймақтары бойынша тұқым өсіруді ұйымдастыру құрылымы жасалды; жыл сайын дәнді дақылдардың 25 мың т, майлы өсімдіктердің 800–900 т, көп жылдық өсімдіктердің 450–500 т, картоптың 4,5–5,0 мың т сапалы тұқымдары өндіріліп, сатылады; ауыл шаруашылығы жануарларының 14 жаңа типі, түрлері мен тұқымдары өсіріліп сынақтан өткізілді; ауылда болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, жануарларды тұқымдық аудандастырудың жаңа жоспары құрылды; мал ш. салаларында ветеринарлық жағдайды жақсарту мақсатында 10 вакцина, 9 диагностикум және 3 емдік препарат жасалды; институттардың тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындарында елде бар ауыл шаруашылығы өсімдіктері, жануарлары мен микроорганизмдерінің генофонды сақталған; 35 жаңа машиналар мен қондырғы, тракторлар мен комбайндардың агрегаттары мен бөлшектерін қалпына келтіру бойынша 14 технологиялық процесс, технологиялық-жөндеу құралдарының 15 үлгісі, жиналған астықты өңдеуге арналған 14 технол. жабдық жасалып, сынақтан өткізіліп, өндіріске ұсынылды; өсімдік шаруашылығы кешенді механикаландыруға арналған машиналар жүйесі ұсынылды; машина-технологиялық станцияларды ([[МТС]]) ұйымдастыру бойынша ұсыныстар берілді; жергілікті шикізат негізінде емдік-сауықтыру қасиеттері бар 5 жаңа тағам өнімі, сыра мен шараптың 3 жаңа түрін өндіру технологиясы жасалды; халықаралық талаптарға сәйкес тамақ өнімдері мен шикізаттың негізгі түрлеріне Қазақстанның 42 стандарты жасалып бекітілді; зерттеу нәтижелеріне Қазақстан Республикасының 173 патенті және 58 авторлық куәлігі берілген. 2002 жылы желтоқсан айында Қазақстан Үкіметінің қаулысымен ҚР Ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталық таратылып, оның қарамағындағы ғылыми-зерттеу институттары шаруашылық жүргізу құқығындағы ғылыми-өндірістік орталықтар мен ғылыми-зерттеу институттары болып қайта ұйымдастырылды. Қазақ агроөнеркәсіп кешені экономикасы және ұйымдастыру ғылыми-зерттеу институты 1931 жылы құрылған. Институттың ғылыми қызметінің негізгі бағыты: елдің азық-түліктік тәуелсіздігін қамтамасыз ететін агроөнеркәсіп кешенін дамыту мен ауыл халқының тұрмыс деңгейін көтерудің экономикалық механизмін құру. Институт ғалымдары өтпелі кезеңге арналған аграрлық саясаттың біртұтас тұжырымдамасын жасап, оның мынадай басты бағыттарын анықтап берді: елдің азық-түліктік тәуелсіздігін қамтамасыз ету; аграрлық реформаларды тереңдету есебінен ауылда нағыз меншік иесін қалыптастыру; ауыл еңбеккерлерін мемлекеттік қолдаудың тиімді механизмін табу (салықтық жеңілдіктер, несие беру, сақтандыру, күрделі қаржы бөлу); өндірісте, өңдеуде, өткізуде (сатуда) және қызмет көрсету саласында кооперация мен интеграцияны дамыту; ауылдың әлеуметтік мәселелерін шешу (жұмыспен қамту және тұрмыс деңгейін көтеру, халықтың қалаға көшуін азайту). Аграрлық секторға қолдау көрсету мақсатында институт ғалымдары барлық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін патентті бірыңғай жер салығына ауыстыру, қосылған құн салығының орнына – өнімді сатудан түскен пайда көлемінен салық алуды енгізу, ал өнімді сатудан түскен пайдаға әлеуметтік салық енгізу қажеттілігін негіздей отырып, жаңаша салық салу, несие беру және қаржыландыру модельдерін жасады, т.б. Қаржы-несие саясатын жетілдіру үшін ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге несие беру жүйесі құрылды. Институт ғалымдары жер қатынастарын реттеу әдістеріне ғылыми негіздеме беріп, агроөнеркәсіп кешенінің әр түрлі салалары бойынша 30 ұсынысты өндіріске енгізді. Институттың ғылыми қызметінің жетістіктері 69 ұсыныста, 28 кітап пен монографияларда, 3 сөздік пен анықтамалықтарда, 1 талдамалық жинақта, 4 ғылыми баяндамада мазмұндалды. Қазіргі уақытта институтта 107 адам жұмыс істейді, олардың 70-і ғылыми қызметкер, 10-ы ғылыми доктор, 20-сы ғылыми кандидаттары, ғылыми қызметкерлер арасында [[ҰҒА]]-ның 1 акад., 1 корр. мүшесі болды. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада экономикалық ғылымдарының 16 докт., 80 канд. даярланған. Қазақ астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты 1956 жылы 22 қыркүйекте құрылды. Ғылыми қызметінің негізгі бағыттары: Солтүстік Қазақстанның агроландшафтарының топырақ қорғау-суландыру құрылымының ғыл. негізін жасау; астық пен мал азығы өндірісін ұлғайту, топырақ қарашірігін сақтау, пайданы арттыру мен энергоресурстар шығындарын азайтуға бағытталған егіншілік жүйесін дамыту; дәнді және мал азықтық дақылдарды өңдеу машиналары жүйесін жетілдіру; далалы аймаққа бейімделген қолайсыз жағдайларға төзімді дақылдар сорттарын алу мен олардың тұқымдарын өсіру. Институт ғалым [[А.И.Бараев|А.И.Бараевтың ]]есімімен аталады. Соңғы жылдары институтта 249 адам, соның ішінде 79 ғылыми қызметкер, 5 ғылыми доктор, 23 ғылыми кандидаттары қызмет етті. Институтта [[КСРО]] және Лениндік сыйлығының 3 лауреаты жұмыс істеген. Институт ғалымдарының зерттеулері бойынша Солтүстік Қазақстанда топырақ ылғалын молайту мен оны дәнді дақыл өсіруге пайдалану, Солтүстік Қазақстан жағдайында қыстық бидайды өңдеу технологиясы және жаздық бидай егістіктерінде өсімдіктерді қорғау әдістерін қолдану, [[Ақмола облысы]] шаруашылықтарында ауыл шаруашылығы жерлерін зиянкес шегірткелерден қорғау жүйесі, Солтүстік Қазақстанда топырақты жел және су эрозиясынан сақтау, Солтүстік және Орталық Қазақстанда минералды және органикалық тыңайтқыштарды дәнді дақылдарды өсіруге пайдалану, сортаң егістік жерлерде мал азығын өндіру, т.б. ұсыныстар жасалды. 15 ғылыми-зерттеу нәтижелері өндіріске енгізілді. Жаздық жұмсақ бидайдың 10, жаздық бидайдың 5, арпаның 4, сұлының 2, тарының 3, қарақұмықтың 1, мал азықтық дақылдардың 10 сорты шығарылды. Институтта аспирантура мен докторантура бар, 2 ғылыми доктор және 12 ғылыми кандидаттары даярланған. Ғалымдардың еңбектері 10 монографияда, 5 ұсыныс-пікірде баяндалып, оларға 29 авторлық куәлік берілген. Қазақ астық және оны өңдеу өнімдері ғылыми-зерттеу институты 1958 жылы 1 маусымда құрылды. Негізгі ғылыми-зерттеу бағыттары: агроөнеркәсіп салалары мен нан өнімдері жүйесінде ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге бағытталған іргелі және қолданбалы зерттеулерді дамыту; жиналған астықты сақтау, тазалау және өңдеуге арналған тиімді технологиялар мен технологиялық құралдарды дайындау. Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу ин-ты (Қазақ ЕШҒЗИ) 1935 жылы 1 ақпанда құрылды.<br>
<b>Негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары:</b>
<ol TYPE="a" >
<li>егін шаруашылығының генофондын құру, пайдалану және сақтау; </li>
[[физиология]], [[генетика]], [[биохимия]], [[биотехнология]], т.б. биол. ғылымдарының қазіргі заманғы әдістерін пайдаланып, дәнді, дәнді бұршақ, жарна, дәрілік, техниканың дақылдардың өнімділігі жоғары, төзімді, бейімделгіш жаңа сорттары мен гибридтерін алу; </li><li>өнімділігі жоғары да сапалы тұқымдар өндірісі; топырақтық-климаттық белдемдер бойынша егін шаруашылығының аймақтық тиімділігі жоғары топырақ, су, ресурс үнемдеуші агроландшафтылық жүйелерінің негізгі буындарын дамытып жетілдіру; </li><li>топырақ құнарлығының ұдайы ұлғаймалы жаңартуды ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдар өнімінің тұрақты түсімін қамтамасыз ететін тыңайтқыштарды ұтымды пайдалану жүйелерін, негізгі егіс дақылдарын өңдеудің ресурс пен энергияны үнемді жұмсайтын, экологиялық таза технологияларын жасау және оны экол. тұрғыдан бағалау. </li></ol>
Соңғы жылдары институтта барлығы 187 адам, соның ішінде 63 ғылыми қызметкер, 17 ғылыми доктор, 37 ғылыми кандидат, [[Қазақстан ҰҒА]]-ның 1 академик, 1 корр. мүшесі жұмыс істеді. Институт ғалымдары өткен жылы егілген астық (қыстық бидай, сұлы) пен картоп танабында келесі жылы тамыржемістілердің шіруі азайып, қант қызылшасының өнімділігі артатынын ([[Қазақ ЕШҒЗИ]]-дің [[Талдықорған]] бөлімшесі) анықтады; сабанның, сидеральды дақыл (бұршақ, жоңышқа, сұлы) масақтарының топырақ құнарлығын сақтау мен қант қызылшасының өнімділігін арттыру үшін жасыл тыңайтқыш ретінде пайдалануға тиімділігі ([[Қазақ ЕШҒЗИ]]-дің [[Талдықорған]] бөлімшесі) анықталды; мақта (Мақтаарал тәжірибе ш.) мен ауыспалы дақылдар өсіруге тыңайтқыштар пайдалану бойынша ұсыныстар жасалды. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 23 ғылыми доктор мен 76 ғылыми кандидаттары даярланған. Ғалымдардың сіңірген еңбектерінің нәтижелері жарияланған 18 ғылыми еңбектер жинағы, 5 нұсқау, 519 мақалаларда баяндалған. Олардың жаңалықтарына 48 авторлық куәлік берілген. Қазақ орман шаруашылығы және агроорман мелиорациясы ғылыми-зерттеу институты 1957 жылы 12 наурызда құрылған. <br>
<b>Негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
<li>ормантану, орман шаруашылығы, шаруашылық жүргізудің жаңа жағдайларында орманды көп мақсатты және үнемді пайдалану, селекция, тұқым өсіру, жабайы ағаш және бұта түрлерінің сорттарын шығару, орман шаруашылығына интродуценттерді енгізу, желден қорғау мақсатында тоғай өсіру және көгалдандыру; </li>
<li>жасанды тоғай өсіру мен бұрынғы тоғайларды (соның ішінде экол. апат аймақтарында) қалпына келтіру; </li>
<li>орманды аурулар мен зиянкестерден сақтау, өрттен қорғау; </li>
<li>орман шаруашылығы жұмыстарын механикаландыру; </li>
<li>тағамдық және дәрілік өсімдіктердің жабайы флорасын зерттеу, Солтүстік Қазақстандағы кейбір түрлерін плантациялық әдіспен өсіру технологиясын зерттеу, т.б. </li></ol>
1957–2009 жылы институт ғалымдары орман қорғаудың 84 құжатын әзірледі және олардың 220-дан астам ұсыныстары мен нұсқаулары өндіріске енгізілді. Институттың Алматы, Алтай, Батыс Қазақстан бөлімшелері мен Бурабайдағы бас кәсіпорнында ағаш түрлерін көбейту, оны аудандастыру мақсатында, агрономиялық орман мелиорациясы, өскіндер құрамын қалыптастыруда нысаналы жұмыстар атқарылуда. Орман өндірісін селекциялық құнды тұқымдармен қамтамасыз ету мақсатымен өзге елдердегі өсімдіктер дүниесіне мониторинг жасалып, озат тәжірибе мен технология қолданылды. Осымен байланысты Ақмола облысындағы «Ұрымқай» орман шаруашылығында қарағайдың 17 климаттық түрі сынаққа алынды. 2005 жылы жоғары өнімділікті «[[Ұрымқай-38]]» және «[[Ұрымқай-53]]» тұқымдары өндіріске енгізілді. 2004 жылы Мемлкеттік комиссия «[[Сымбатты қарағай]]» және «[[Бұланды]]» тұқымдарын аудандастыруға қабылдап алды. Соңғы кездердегі зерттеулер нәтижесінде орман қоры ассортименті 47 түрге көбейді. Қазіргі уақытта барлығы 98 адам, соның ішінде 43 ғылыми қызметкер, 1 ғылыми доктор, 24 ғылыми кандидат жұмыс істейді. Институт ғалымдары 12 зерттеу жұмыстарын аяқтап, 21 ұсыныс енгізген. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 2 ғылыми доктор мен 13 ғылыми кандидат даярланған. Соңғы жылдары (2004–2009) 300-ден аса ғылыми жұмыстар, оның ішінде 4 монография жарияланып, ғыл. қызметкерлерге 5 авторлық куәлік пен 2 патент берілді. 2009 жылы <i>«Қазақстан Республикасының орман қорын пайдаланудың тиімділігін арттыру»</i> атты төрт бағытты ғылыми жоба бойынша зерттеу жұмысы жүргізілуде. Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты 1959 жылы 10 сәуірде құрылды. <br>
<b>Ғылыми қызметінің негізгі бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
 
<li>биотехнология әдістерін пайдаланып, шаруашылық тұрғысынан бағалы сапалары мол жеміс-жидек дақылдары мен жүзім сорттарын дайындау;</li>
<li>жоғары сапалы вируссыз таза сұрыпты көшет өсіру технологиясын жасау, тез жеміс беретін аласа ағашты бақтар өсіру үшін телітушілер мен сұрыптық телітуші комбинацияларды іріктеу; </li>
<li>еңбек шығындарын азайтып, өнім түсімін көбейту тұрғысынан тұқымды, сүйекті және жидекті дақылдарды өсіру технологиясын дамыту; </li>
<li>еңбек ресурстары көп жұмсалатын процестерді механикаландыру әдістерін іздестіру, өсімдіктерді суғару мен қорғау технологиясы; </li>
<li>техногендік әрекеттерден ласталған және сортаң жерлерді суландыру әдістерін, жеміс-жидек дақылдары мен жүзім тыңайтқыштары жүйесін, өсу реттеуіштерін пайдалану әдістерін іздестіру; </li>
<li>тамақ өнімдері өндірісінің (шарап жасау, консервілеу, спирт жасау, биотехнология және т.б.) жаңа технологиясы мен жабдықтарын жасау; </li>
<li>жемістер мен жүзімді ұзақ уақыт сақтау әдістері мен тәсілдерін табу мен жетілдіру.</ol> </li>
Кейінгі жылдары институтта 133 адам, соның ішінде 102 ғылыми қызметкер, 5 ғылым доктор, 35 ғылыми кандидаттары жұмыс істеді. Институт ғалымдары Қазақстанның оңтүстік-шығысында ұштары будандастырылған алма ағаштары тығыз егілген бақ өсіру бойынша ұсыныстар дайындады. Оңтүстік және оңтүстік-шығыс облыстарда ергежейлі алма ағашының [[АРМ-18 ]]және [[62–396]] будандары анықталып, аудандастырылған. [[Бақтар]] мен жидек танаптарында тыңайтқыштарды пайдалану бойынша ұсыныстар жасалды. Көгал-бақ типі бойынша жидек өсіру технологиясы – өте тығыз егіп, өніммен қоса өсімдіктердің жер бетіндегі бөлігін түгелдей отау әдісі дамытылды. Жүзім өсірудің үнемді технологиясы табылды. Қазақстанда қарақат пен таңқурайдың сау көшеттерін өсіру технологиясы игерілді. Жабық жерде өсірілетін жүзім дақылын егу технологиясы, оны бір-бірлеп отырғызған кезде бұталарды машинамен сұлбалы кесу технологиясы жасалды. Қазақстанның оңтүстік-шығысында жүзімді аурудан, зиянкестер мен арамшөптерден қорғау бойынша ұсыныстар жасалды. Институтта 3 ғылыми мамандықтар бойынша аспирантура мен докторантура бар, 5 ғыл. докт. және 16 ғылыми кандидаттары даярланды. Институт ғалымдарының 4 авторлық куәліктері бар, 8 ғылыми еңбектер жинағы, 8 монография және 223 мақала жарық көрді. Қазақ қой шаруашылығы ғылыми-зерттеу технологиялық институты 1933 жылы 1 ақпанда құрылған. Ғылыми жұмыстардың негізгі бағыттары: қойдың, ешкінің, жылқы мен түйенің жаңа тұқымдарын өсіру және жетілдіру; қойды ұтымды бағу мен азықтандыру негізінде мал ш. өнімін көбейтудің әр аймаққа қатысты ғылыми негізделген үлгілерін жасау. Институт ғалымдары етті-сүтті, жартылай биязы жүнді, биязылау жүнді кроссбредті, етті-жүнді кроссбердті және етті-майлы бағытта өнім беретін 5 қой тұқымын, 22 тұқымішілік түрді, етті-сүтті бағыттағы 1 жылқы тұқымын шығарды, қой, ешкі және жылқы шаруашылықтарында 8 технологиялық әдіс өндіріске енгізілді. 11 патент алынып, 5 өнертабыс ұсынылды. Институтта 21 ғылыми докт., 36 ғылыми канд., [[Қазақстан ҰҒА]]-ның 1 акадидат және 1 корр. мүшесі жұмыс істеді. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 12 ғылыми докт. мен 50 ғылыми кандидаты даярланған. Ғалымдар зерттеулерінің нәтижелері 8 монографияда, 2 ғылыми еңбектер жинағында, 297 ғылыми мақалада және 12 ұсыныста баяндалды. Қазақ қаракөл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты 1962 жылы 29 қазанда құрылған.<br>
<b>Ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
<li>түйе мен қаракөл қой тұқымдарының иммуногенетикалық, фено-цитогендік мониторингін, тераторологиялық скринингін жүргізу; </li>
<li>Қазақстанның әр түрлі аймақтарында генофондты сақтау, дамыту мен пайдаланудың тиімді әдістерін қарастыру, қаракөл және [[Атырау]] құйрықты етті-сүтті қой тұқымдарының зауыттық типтерін жетілдіру мен жаңа түрлерін өсіру; </li>
<li>жойылып бара жатқан сирек түсті және реңді қаракөл қойларын сақтау мен жедел көбейтудің биотехнол. әдістерін дамыту; </li>
<li>Қазақстанның әр түрлі аймақтарында қазақ қос өркешті түйелері мен аруаналары тұқымын жетілдіру мен жаңа тармақтарын, типтерін дамыту; </li>
<li>елтірісі сапалы қой тұқымдары мен түйенің қазақ аруанасы тұқымының төлдерін өсіру, асырау технологиясын зерттеу; </li>
<li>Қазақстанның аридтік аймағы жануарлары популяциясының генетик. ресурстарын сақтау мақсатында елтірісі сапалы қой тұқымдары мен әр текті түйелер будандарының коллекциялық түрлерін түзу; </li>
<li>Қазақстанның оңт-нің шөлді аймағында жайылымды сақтайтын және құмды қатайтатын көшеттерді отырғызу технологиясы мен шаруа қожалықтарындағы шөпті-бұталы және жусанды-эфемерлі жайылымдарды ұтымды пайдалану әдістерін жетілдіру; </li>
<li>қой терісін, қаракөл, жүн мен түйе терілерін өңдеу мен сақтаудың тиімді технологияларын дамыту. </li></ol>
Соңғы кезде институтта 138 адам, оның ішінде 74 ғылыми қызметкер, 8 ғылыми докт., 40 ғылыми канд., [[ҰҒА]]-ның 2 корр. мүшесі, Қазақстанның Мемл. сыйл-ның 2 лауреаты жұмыс істейді. Институт ғалымдары Қызылқұмның құмдарында сексеуілді-бұталы жайылымдарды пайдалану технологиясын жасаған. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 4 ғылыми докт. мен 35 ғылыми канд. даярланды. Ғалымдардың ғыл. еңбектерінің нәтижелері 4 монографияда, 6 ғыл. еңбектер жинағында, 203 ғылыми мақала мен 10 ұсыныста баяндалды, 4 авторлық куәлік алынған. Қазақ малдәрігерлік ғылыми-зерттеу институты 1925 жылы 7 сәуірде құрылған. Ғыл. жұмыстарының негізгі бағыттары: биотехнология үшін маңызы құнды штаммдарды – микроорганизмдерді (жануарлар үшін патогенді) құжаттау және олардың бірыңғай отандық жиынтығын (коллекциясын) жасап, сақтау, барлық меншік түрлеріндегі шаруашылықтарда ветеринарлық салауаттылықты қамтамасыз ету үшін бұл штаммдарды жануарларды емдеуге арналған биопрепараттар жасауда, оларды өндіруде қолдану мүмкіндіктерін құжаттау; өндіріске вакциналар, қан сарысуын, препараттар дайындау. Институт ғалымдары 47-ден астам вакцина, диагностикум, зарарсыздандырушы дәрілер, антигендер, қан сарысуын, жануарлар дертін анықтау мен емдеу әдістерін ойлап тапты. Микроорганизмдердің 25 штаммы жинақталып, генофонд құрылды. 8 патент, 80 патент алдындағы құжат алынып, қосымша 102 өнертабыс ұсынылды. Институтта 84 ғылыми қызметкер, 15 ғылыми докт. мен 45 ғылыми канд., 1 академик, 1 корр. мүшеден құралған ғалымдар ұжымы еңбек етті. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 14 ғылыми докт. мен 40 ғылыми канд. даярланды. Ғалымдардың еңбектері 4 монографияда, 8 ғыл. еңбектер жинағында басылып, 520 ғыл. мақала, 23 ұсыныс жарық көрген. Қазақ мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты 1974 жылы құрылды. <br>
<b>Ғылыми жұмыстардың негізгі бағыттары: </b>
<ol TYPE="a" >
<li>сиырдың Алатау, қара ала, симментальдік және етті (қазақтың ақбас, әулиекөл, санта-гертруда, галловей сиырлары) тұқымдары төлдерінің генофондын құру мен жетілдіру барысында сұрыптау әдістері мен тәсілдерін зерттеу; </li>
<li> сүтті және етті мал тұқымдарының жаңа тармақтары мен типтерін өсіру; </li>
өндіріс көлемі әр түрлі шаруашылықтарда экол. таза сүт пен сиыр еті өндірісінің тиімді технологияларын дамыту; </li>
<li>сүтті және етті малды құнарлы азықтандыру жүйесін, азық дайындау мен олардың құнарлылығын арттыру технологиясын жасау. </li></ol>
Институтта 95 адам, оның ішінде 38 ғылыми қызметкер, 6 ғылыми докт., 17 ғылыми канд., ҰҒА-ның 1 акад., 1 корр. мүшесі жұмыс істеді. Институт ғалымдары мүйізді ірі қара малдың «[[Әулиекөл]]» тұқымын, санта-гертруда сиыры тұқымдас «[[Жетісу]]» етті малының белдемдік тұқымішілік типін және мүйізді ірі қара малдың қазақтың ақбас сиыры тұқымының тармағын дамытты. Сүтті және етті мал шаруашылығы, шошқа шаруашылығы салаларында 11 ғылыми жаңалықты, азық дайындау технологияларын өндіріске енгізді. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 8 ғылыми докт. мен 13 ғылыми канд. даярланды. 3 монография, 6 ғылыми еңбектер жинағы, 186 ғылыми мақала, 9 ұсыныс жарияланды, 2 авторлық куәлік алынды. Солтүстік мал шаруашылығы және ветеринария ғылыми-зерттеу институты 1962 жылы 26 қаңтарда құрылды. Ғылыми зерттеулерінің негізгі бағыттары: Солтүстік Қазақстанда мал шаруашылығы мен малдәрігерлігін дамытуды ғылыми тұрғыдан негіздеу. Институт ғалымдары республиканың мал шаруашылығын дамытуға зор үлес қосты. Қазақтың ақбас сиыры тұқымының «[[Алабота]]» тұқыл мүйізді зауыттық типі, солтүстік қазақстандық меринос тұқымдас қойдың белдемдік «[[Сұлукөл]]» типі өсірілді. Сүт өндірісіне, шошқа шаруашылығы мен қой шаруашылығына қатысты 9 технология ұсыныс өндіріске енгізілді. 5 авторлық куәлік алынып, 5 өнертабыс ұсынылды. Ғалымдар еңбегінің нәтижесінде 6 монография, 2 ғылыми еңбектер жинағы, 187 ғылыми мақала жарық көріп, 18 ұсыныс әзірленді. Институт құрамында 182 адам, оның ішінде 56 ғылыми қызметкер, 2 ғылыми докт., 15 ғылыми канд. жұмыс істеді. Институт жанындағы аспирантура мен докторантурада 2 ғыл. докт., 10 ғыл. канд. даярланған. Қазақ ет және сүт өнеркәсібі ғылыми-зерттеу конструкторлық институты 1958 жылы құрылған. Ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттары: ет-сүт өнеркәсібінде ғылыми-технологиялық прогресс жаңалықтарын өндіріске енгізуді жеделдетуге арналған іргелі және қолданбалы зерттеулерді дамыту; биологиялық құнарлы ет өнімдерін өндіру мен сүт өңдеудің технологиясын жетілдіру және т.б. Институт ғалымдары мал сою мен етті бастапқы өңдеуден өткізуге арналған сменалық қуаттылығы 1–3 т әр түрлі модификациялы құрал-жабдықтар мен технологияларды, шұжық тағамдарын өндіретін цехтар үшін әр ауысымда 1 т-ға дейін дайын өнім шығаратын технологиялық жабдықты, шұжық өндіретін арнайы технологиялық жабдықты, сары майды ауыстыратын – кілегей пастасы өндірістік технологиясын, шұжық және консерві өндірісіндегі дәстүрлі импорттық шикізат орнына пайдаланылатын отандық хош иісті-дәмді шикізаттан татымды заттар шығару, ет, сүт, балаларға арналған және диеталық тамақ өнімдерін өндіру технологиясы мен рецептураларын дамытып, өндіріске енгізді. Терілердің шеткі қалдықтары мен ішек өндірісінің қалдықтарынан щұжық қабығы өндірісіне арналған қабыршақ түзуші коллагендік ерітінділерді дайындау технологиясы жасалып, бекітілді. Кейінгі кездері институтта 72 адам, оның ішінде 55 ғыл. қызметкер, 9 ғыл. канд. жұмыс істеді. Қазақ тамақ өнеркәсібі ғылыми-зерттеу институты 1993 жылы 20 желтоқсанда құрылды. Институт ғылыми қызметінің негізгі бағыттары: тамақ өнімдерін өндірудің жаңа технологиялық процестерін жасау; биоқоспалармен, диеталық және емдеу-сауықтыруға арналған микроорганизмдермен, ашытқылармен байытылған құнарлы тамақ өнімдерін жасау, тамақ өнеркәсібі жабдықтарын жасап, жетілдіру. Институт қызмет еткен қысқа мерзім ішінде ауқымды жұмыстар атқарылды. Нанның бүлінуі мен сығылған ашытқы шығынын 70%-ға дейін қысқартуды қамтамасыз ететін құрама полиштаммды ашытқы негізінде жасалған нан дайындау технологиясы, шағын және орта қуатты кәсіпорындар үшін күріштен жарна мен крахмал сірнесін өндірудің кешенді технологиясы игеріліп, өндіріске енгізілді. Күріш ұнынан крахмал сірнесін өндірудің технологиялық тәртібі жасалды, сыра қайнатуға арналған арпаның қазақстандық селекциясының перспективалы сұрыптамаларына технологиялық баға беріліп, оларды осы салада пайдалану бойынша нұсқаулар жасалды, қант соргосы сабағынан спирт шикізатын алу технологиясы және оның технол. ережелері, өндірілген бидай дәндері негізінде диеталық тамақтануға арналған нан тағамдарын дайындау технологиясы жасалды, дәнді дақылдар негізінде емдік-сауықтыру бағытында қолданылатын өнімдерді өндіру технологиясы мен рецептурасы <i>(өнген бидай, өнген сұлы және өнген «[[Алтын астық]]» жүгерісі, ұн қоспалары, қазақстандық галеттер, диеталық қытырлақ нандар)</i> жасалды, емдік-сауықтыру мақсатында пайдаланылатын <i>«Барбарис», «Облепиховый», «Солнечный», «Күнлік», «Морковный», «Крепыш» </i>мармеладтары, жергілікті шикізат негізінде халваның, нуганың әр түрін, <i>«Дегелең»</i> ұлттық тағамы мен<i> «Сымбат», «Лакричный», «Сюрприз» </i>тәтті тоқаштарын өндіру технологиясы мен рецептурасы жасалды, сергітетін «[[Биоапельсин]]», «[[Маракуйя]]» сусындарын, мия тамыры экстрактін қосып «[[Скифское]]» мен қарағай экстрактін қосып «[[Тянь-Шань]]» сыраларын дайындау технологиясы мен рецептурасы жасалды, жүзімнен қызыл табиғи шараптар мен жеміс-жидек негізінде қарапайым күшейтілген шараптар алу технологиясы мен рецептурасы жасалды, ұнтақ тәрізді тамақ өнімдері өндірісіне арналған шағын көлемді кептіру құралының эксперименттік үлгісі жасалды, тамақ өнеркәсібіне арналған микроорганизм штаммдарының коллекциясы құрылды,<i> «Азық-түлік шикізаты мен тамақ өнімдеріне қойылатын гигиеналық талаптар» </i>мен<i> «Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіп кешені жүйесінде тамақ өнімінің сапасын бағалау тәртібі туралы нұсқаулар» </i>және<i> «Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіп кешені жүйесіндегі азық-түлік өнімдері сапасын бағалауды жүргізу тәртібі туралы нұсқаулар» </i>жасалып бекітілді; Қазақстан Республикасындағы өнім өңдеу өнеркәсібі мен азық-түлік өнімдерін, ауыл шаруашылығындағы жануарлар мен құстарға арналған жемдік қоспалар мен құрама жем өндірісі технологиясын стандарттау жөніндегі Техникалық к-т құрылып бекітілді. Институттың ғылыми қуаты 40 ғылыми қызметкерден құралады. Олардың арасында ҰҒА-ның 1 акадидат, 2 корр. мүшесі, 2 ғылыми докт., 5 ғылыми канд. бар. Институт жанында аспирантура жұмыс істейді, онда 3 ғыл. канд. даярланды. Институттың ғылыми жұмыстарының нәтижелеріне 46 авторлық куәлік берілді, 21 ұсыныстар мен 14 ғыл. еңбектер жинағы шығарылды, 536 ғылыми мақала жарияланды. Қазақ ауылшаруашылығын механикаландыру мен электрлендіру ғылыми-зерттеу институты 1948 жылы 24 мамырда құрылды. Ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттары: мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы өнімдерін өндіру және өңдеу жұмыстарына арнап машиналар жүйесін, технологиялар мен теханикалық құралдар жасау; тех. қызмет көрсету мен техникаларды пайдалануды ұйымдастыруды ғылыми негіздеу; жем өндірісі мен жем дайындау үшін тех. құралдар жасау; электрмен, сондай-ақ жылумен қамтамасыз ететін жабдықтар, жел және гелиоэлектрлік құрылғылар жасау; ауыл шаруашылығын механикаландыру жұмыстарындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Соңғы жылдары институтта барлығы 133 адам қызмет істеді. Оның ішінде 59 ғылыми қызметкер, Қазақстан [[ҰҒА]]-ның 2 акад., 2 корр. мүшесі, 6 ғылыми докт., 24 ғылыми кандидаты бар. Өндіріске институт ғалымдарының 57 ұсынысы енгізілді. Институттағы докторантура мен аспирантурада 5 ғылыми докт. мен 24 ғылыми канд. даярланды. Институт ғалымдары еңбектерінің нәтижелері 8 монография мен 290 ғылыми мақалада көрініс тапты. Қазақ технологиялық ауыл шаруашылық техникасын пайдалану және жөндеу ғылыми-зерттеу институты 1962 жылы 12 желтоқсанда құрылды. Ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттары: ауылдық тауар өндірушілерді инженерикалық-техникалық жағынан қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасап, ұйымдық-техникалық шаралар кешенін өндіріске енгізу; тозған бөлшектерді қалпына келтірудің жаңа технологиясын жасау; машиналарды жөндеудің бірыңғай құралдары кешенін және көпсалалы технологиясын жасау; жағармайлардың сапасын тексерудің экспресс-бақылау тәсілдері мен приборларын жасау; жағармайларды қайта пайдалану мен тазалауға арналған жабдықтар жасау, сондай-ақ жанар-жағармайларды сертификаттық сынақтардан өткізу. Институт ұжымында барлығы 80 адам жұмыс істейді. Олардың арасында 40 ғылыми қызметкер, 1 ғылыми докт., 5 ғылыми канд. болды. 1 ғалымға [[КСРО]] Министр Кеңесінің сыйлылығы берілген. Институтта машиналарды жөндеуге және оларға қызмет көрсетуге арналған жабдықтар дайындау бойынша 55 конструкторлық құжаттар жасалынды. Жабдықтардың 63 тәжірибе үлгілері жасалынып, олардың бірқатары [[МИС-39]] өндірістік сынағынан өтті. Қазақстан мен Ресейдің 16 патенті мен 29 авторлық куәлігі алынды. Машиналарды жөндеу және тозған бөлшектерді қалпына келтіру технологиялары мен жабдықтарын жасау бойынша 12 жаңалық өндіріске енгізілді. Жанар-жағармайды жылытқыш, катерлі газ шығындары индикаторы, май сапасын бақылау кешені өндіріске қосылды. Тың ауыл шаруашылығын механикаландыру мен электрлендіру ғылыми-зерттеу институты 1961 жылы 29 сәуірде құрылды. Ғылыми жұмыстарының негізгі бағыттары: жүгері өндірісі процесін кешенді механикаландыру; құрама жем дайындау процесін кешенді механикаландыру; сүт фермаларындағы өндірістік процестерді механикаландыру және автоматтандыру, өсімдік шаруашылығы өнімдерін өңдеу процестерін механикаландыру. ҚР Министр Кабинетінің 1993 жылы 21 мамырдағы №426-қаулысына сәйкес Қазақ мемлекеттік басқару академиясы (қазіргі Қазақ экономикалық университеті) жанынан Қаржы-банк менеджменті ғылыми-зерттеу институты ([[ҚБМ ҒЗИ]]) құрылды. Қаржы-несие жүйесі жұмыстарын анықтап зерттейтін бірден-бір мамандырылған ғыл. мекеме болып табылатын институт негізінен ақша-несие, валюта-қаржы және банкі мәселелері жөнінде қолданбалы зерттеулер жүргізеді. [[ҚБМ ҒЗИ]] құрылғаннан бері 30-ға тарта ғылыми еңбектерді, олардың ішінде ҚР Білім және ғылыми министрлігінің мемлекеттік тапсырысы бойынша 18 түбегейлі және қолданбалы зерттеулер жүргізіп, ғыл. нәтижелерін тиісті ұйымдарға ұсынды. Институтта макроэкономикалық және өңірлік деңгейде қаржылық ағымды басқару жөнінде, сондай-ақ бірқатар елдердегі қаржы дағдарысының ерекшеліктері мен себептерін анықтауда да кешенді зерттеулер жүргізілді. ҚР ақша-қаржы жүйесінің жаһанданудағы әлем экономикасына икемделуінің заңдылығы зерттеліп, ин-т өз тарапынан оның болашақтағы үлгісін жасады. Институт<i> «Финансово-кредитные проблемы развития экономики» </i>(1995), 3 бөлімнен тұратын халықар. ғыл. симпозиум материалын (<i>«Национальная экономика в условиях глобализации»</i>, 2005) және акад. О.Баймұратовтың 7 томдық (2005–2007) кітаптарын, оқу құралдарын (<i>«Қазақстан қаржы нарығы», «Финансовый менеджмент»</i>, т.б.) шығарды. Институттың ғыл. қызметкерлері күшімен 150-ден астам. ғылыми еңбектер жарияланды. Институт [[АҚШ]], [[Жапония]], [[Ресей]] және басқа елдердің белгілі ғалымдарының қатысуымен <i>«Жаһандану жағдайындағы ұлттық экономика»</i> атты халықаралық ғылыми симпозиум өткізді. Институт ұжымының ғылыми қызметкерлері [[ТМД]] елдерінің, Таяу және алыс шет ел (Ресей, Қытай, Үндістан) ғалымдарымен халықараралық байланыста жұмыс істейді және халықаралық, республика ғылыми-практикалық конференцияларға, жыл сайын Қазақ экономикалық университетінде өткізілетін Т.Рысқұлов оқуларына да белсенді түрде қатысады. Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан ғылымы дамуының негізгі межелері елеулі өзгерістер мен оқиғаларға толы болды. Бұл кезең ғылымды ұйымдастыру мен ғылыми шығармалары процесті басқарудың жаңа тәсілдерін енгізу, ғалымдар іс-әрекетіне қолайлы жағдай туғызу, ғылыми мамандардың жаңа буынын даярлау, ғылым мен бизнесті ұштастыру, білім мен ғылымды интеграциялаудың барынша оңтайлы жүйесін іздестіруімен сипатталады.
<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> <ref> Орысша-қазакшатүсіндірмесөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006.
ISBN 9965-808-78-3</ref>