Ғарыш сәулелері: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Ғарыштық cәулелер'''– [[Жер]] бетіне [[Ғалам]] кеңістігінен келетін жоғары [[энергия|энергиялы]] тұрақты бөлшектер ағыны, сондай-ақ, осы бөлшектердің [[атмосфера]]дағы [[атом]] [[ядро|ядроларымен]] өзара әсерлесу нәтижесінде пайда болған екінші реттік сәулелер. Бастапқы ғарыштық cәулелердің басым бөлігі Жерге [[Галактика|Галактикадан]]
Бөлшектерді тіркейтін құрал (1908 ж. [[Гейгер санағышы]]) ойлап табылғаннан кейін-ақ 1911 ж. ғарыштық сәулелер ашылды. Олар — әлем кеңістігінен [[Жер (ғаламшар)|Жерге]] келетін өте жоғары энергиялы (10<sup>21</sup> эВ дейін) орнықты бөлшектердің ағыны және осы бөлшектердің [[Атмосфера|атмосферадағы]] [[Атом ядросы|атом ядроларымен]] өзара әрекеттесуінен пайда болатын екінші ретті бөлшектер. Олардың құрамына барлық белгілі элементар бөлшектер кіреді. Цифрлар 1 с-та 1м<sup>2</sup> жерге түсетін бөлшектер санын көрсетеді. Суреттен бірінші ретті сәулелердің құрамына (≈90%) [[протон|протондар]], [[α-бөлшектер]] (≈7%) және басқа атом ядролары, сондай-ақ ауыр ядроларға дейін кіретіні көрініп тұр. Төтенше жаңа жұлдыздардағы жарылыс ғарыштық сәулелердің көзі болуы мүмкін. Қазіргі заманғы үдеткіштердегі зарядталған бөлшектердің энергиясы (10<sup>14</sup>эВ) әлем кеңістігінің алыс нүктелерінен келетін бөлшектердің энергиясынан (10<sup>21</sup>эВ) әлдеқайда аз. Дегенмен ғарыштан келетін сәулелердің тығыздығы үдеткіштерден алынатын бөлшектер ағынының тығыздығынан көптеген есе аз. Сондықтан ол бөлшектердің басқа бөлшектермен немесе атом ядроларымен соқтығысу ықтималдығы үдеткіштен алынған бөлшектерге қарағанда сирек. Осындай соқтығысулар кезінде бұрын белгісіз жаңа элементар бөлшектер пайда болады. Бұл жағдайға қарамастан ғалымдар әлі де көп уақытқа дейін өздерінің зерттеулерінде жоғары энергиялы ғарыштық сәулелерді (бөлшектерді) пайдалана береді. Жаңа элементар бөлшектердің барлығы жайлы теориялық болжам. Бірінші рет 1927 ж [[кванттық физика|кванттық физиканың]] теңдеулерін талдау кезінде ағылшын физигі П . [[Дирак]] бірінші антибөлшек — [[позитрон|позитронның]] болуы туралы болжам айтқан. 1932 ж. [[Вильсон камерасы|Вильсон камерасының]] көмегімен алынған фотосуреттерді талдап, американ физигі [[Карл Дейвид Андерсон]] суреттердің біреуінен қарама-қарсы бағытта қозғалған екі бөлшектің қисайған ізін (трек) байкағанбайқаған. Әрі карай зерттеулердің нәтижесінде [[γ-квант]] ауыр ядромен әрекеттескенде [[позитрон]] пайда болатыны және оның үнемі [[электрон|электронмен]] катарқатар пайда болатыны анықталған. Бірінші рет электромагниттік өрістің затқа түрленетіні эксперимент жүзінде осылайша дәлелденді. Энергияның сақталу заңы бойынша, үшыпұшып келген ү-кванттың энергиясы ''Е= hν'' тыныштықтағы электрон мен позитронның массасына ауысады. Минималды ''hν'' энергия электронды- позитрондьщпозитрондық жүптыжұпты күруғақұруға қажет, ол 2 m<sub>0</sub>с<sup>2</sup>-ге тең. [[Вакуум|Вакуумде]] позитрон (электрон сияқты) орнықты, дегенмен заттьщзаттың ітттіндеішінде электрондардьщэлектрондардың біреуіне тартылады жонежәне кері процесс — [[Аннигиляция|аннигиляцияның]] нәтижесінде, энергияның және импульстің сақталу заңына сәйкес екі немесе үш уү-квант пайда болады. Сонымен, "біздің әлемдегі" әрбір бөлшек (фотоннан баскасыбасқасы) антибөлшекке ие. 1955 ж. эксперимент жүзінде [[антипротон]], 1956 ж. [[антинейтрон]], 1969 ж. аз мөлшерде [[антигелий]] атомдары, яғни антизат алынды. Антизаттан түратынтұратын жүлдыздар мен планеталар бар ма? БүлБұл сүраққасұраққа дәл бүгін бір мәнді жауап беруге болмайды. <ref>Физика: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-Ф49 математика бағытындағы 11 сыныбына арналған оқулық /С. Түяқбаев, Ш. Насохова, Б. Кронгарт, т.б. — Алматы: "Мектеп" баспасы. — 384 бет, суретті. ISBN 9965-36-055-3</ref>
 
==Пайдаланылған әдебиет==
 
<references/>
 
[[Санат:Ғ]]
[[Санат:ғарыш]]
[[Санат:Физика]]
[[Санат:Оқулық]]
 
{{stub}}
{{wikify}}