Мысыр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Idioma-bot (талқылау | үлесі) ш r2.6.3) (Боттың үстегені: kaa:Mısır |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
58-жол:
== Жағрапиясы ==
Бүгінгі Мысыр – [[Африка]]ның солтүстік-шығысында орналасқан ірі араб елі. Оның аумағының бір бөлігі - [[Синай түбегі]] -
Мысырдың миллион текше километрден асатын аумағының 96% - бұл сирек кездесетін шұрайлы жерлерден тұратын шөлді дала, ал шөлді даланың аумақты бөлігі –құмды емес, таулы болып келеді. Қалған бөлігінде 70-миллиондық тұрғыны бар елдің 9 пайызды әлі күнге дейін өмір сүріп жатқан [[Ніл]]дің алқабы мен атырауы.
Тіпті ежелгі грек тарихшысы Геродот «Египет – Нілдің сыйы» деп айтқан болатын. Ұлы өзеннің арнасы мың жарым километрге созылып, оңтүстіктен, Суданмен жалғасып жатқан шекарасынан солтүстікке, [[Жерорта
Шөлейт жерлерінің өзі: құм, құм төбелер, көшпенділердің тілдерінде ғана атауы түсінікті – сарыдан, қою сары секілді күлгін түске дейінгі небір түстердің түрлері аса бір әсерде қалдырады.
67-жол:
[[File:AmmutPapyrus.jpg|thumb| alt=A.| [[ Папирусқа салынған сурет]].]]
[[File:Milkau Der heilige Baum von Heliopolis mit Thot und Seschet 15-2.jpg|thumb| alt=A.| [[Гелиополиядағы киелі ағаш және ежелгі Мысыр құдайлары]].]]
Ежелгі Мысыр – Африканың солтүстік-шығысында [[Ніл]] өзені бойында құрылған ертедегі мемлекет. Мысыр жерін адам баласы палеолит дәуірінен мекендей бастаған. [[Неолит]] кезеңінен [[климат]] өзгеріп, бұрынғы саванналарды құм басып, адамдар [[Ніл өзені|Ніл өз]]. бойына жинала бастады. Б.з.б. 4-мыңжылдық шамасында Ніл өз. бойына жиналған [[тайпалар]] ([[протосемит]],[[ бербер]],[[ кушит]], т.б.) өзара араласып, Мысыр халқы қалыптасты. Халық санының күрт өсуіне, аңшылық пен балық аулау кәсіптері арқылы тамақ табудың қиындауына байланысты [[мал шаруашылығы]] мен егіншілік дами бастады. Қоғамның әрі қарай дамуы нәтижесінде алғашқы мемл. бірлестіктер пайда болды. Олардың арасынан екі мемлекет іріктеліп шығып, елдің оңтүстігінде жоғарғы Мысыр, ал солтүстігінде төменгі Мысыр патшалықтары құрылды. Б.з.б. 3-мыңжылдық шамасында жоғ. Мысыр билеушісі [[Менес]] (''Мена'') төменгі Мысырды басып алып, елді біріктірді.
1. Ең ежелгі патшалық (''б.з.б. 3000 – 2800'') кезеңінде елді екі билеуші әулет кезек-кезек басқарды. Жерді суғару қолға алынып, мыстан қару-жарақтар, құрал-саймандар соғылды, айырбас сауда дүниеге келді. [[Нубия|Нубияға]], [[Ливия|Ливияға]], [[Синай]] түбегіне жорықтар жасалды.
2. Ежелгі патшалық (''б.з.б. 2800 – 2250'') үшінші әулеттің билікке келуімен басталды. [[Ауыл шаруашылығы]], [[қолөнер]], айырбас [[сауда]] мен құрылыс жұмыстары жетілдіріліп, жерге жеке меншік пайда болды. [[Перғауын]] мен мемлекеттік аппараттың билігі күшейтілді, тұрақты әскер құрылды. Құл еңбегін кеңінен қолдана отырып,
3. Орта патшалық (''б.з.б. 2050 – 1700'') 12-ші әулеттің билік басына келуімен тікелей байланысты. [[Өсақ]] иеліктер қайтадан бір орт-қа біріктірілді. Суландыру жұмыстары, қолөнер, сауда бұрынғысынан да өркендеді. Сириямен, Крит аралдарымен сауда байланыстары жақсарды. Бұл кезеңнің соңына таман орт-тың билігі әлсіреп, перғауындар арасында билік үшін күрес басталды. Мысырдың екінші рет бөлінуі кезінде (''б.з.б. 1700 – 1580'') елге солт.-шығыстан гиксос тайпалары [[шабуыл]] жасап, мемлекеттің көпшілік бөлігін басып алды да 110 жылдай билік құрды. Мысыр перғауындары тек елдің оңт. жағында үстемдік етті. 15 – 17-әулеттен шыққан перғауындар елден басқыншыларды қуып шығу үшін үздіксіз соғыс жүргізгенімен, тек 18-әулеттің тұсында ғана Мысыр толық азат етілді. 4. Жаңа патшалық (''б.з.б. 1580 – 1070'') кезеңінде қола мен темірден әр түрлі бұйымдар (''соқа, жіп иіретін құралдар, дөңгелек, шыны-пиала, т.б.'') шығарылды. Сирияға, Палестинаға жасалған жорықтар нәтижесінде он мыңдаған тұтқындар құлға айналды. [[Арбакештер]] әскері пайда болды. Перғауындар – [[Тутмос І]], [[Тутмос ІІІ]], [[Аменхотеп ІІ]] заманында Мысырға [[Сирия]], [[Палестина]], оңт-те Ніл өз-нің бастауына дейінгі жерлер қосылды. [[Вавилон]], [[Хетт]] патшалықтарымен дипломат. қарым-қатынас орнады. Елдің күшейген тұсы [[Аменхотеп ІІІ]] (''б.з.б. 15 ғ-дың 1-жартысы'') заманы. Б.з.б. 15 ғ-дың 2-жартысынан бастап Сирия үшін хеттермен, кейін “теңіз халықтарымен” және ливиялықтармен үздіксіз соғыс жүргізілді. Нәтижесінде б.з.б. 11 ғ-да елдің саяси-экон. жағдайы қатты нашарлап кетті. 5. Кейінгі патшалық (''ливия-парсы'') кезеңінде (''б.з.б. 1070 – 332'') ел қайтадан бір орт-қа біріктіріліп, экономика әрі қарай дамыды, металл ақшалар пайда болды. Бірақ кейін Мысыр. қайтадан ыдырай бастап, б.з.б. 671 ж. Ассирияның қол астына қарады. Дегенмен [[Сайс Псамметих І]] (''б.з.б. 663 – 610'') тұсында ел азат етілді. Оның мұрагері Нехо ІІ Грекиямен және Жерорта т-нің шығыс жағалауын мекендеген мемлекеттермен тығыз сауда байланысын орнатты. Бірақ б.з.б. 525 ж. елді парсы патшасы Камбис жаулап алды. Парсы билеушілері елдегі биліктерін сақтап қалу үшін Мысыр. абыздарына көп жеңілдіктер жасады. 6. Грек-рим кезеңі (''б.з.б. 332 – б.з. 395'') Мысырды А.Македонскийдің жаулап алуымен басталды. Аса ірі сауда және мәдени орталық – [[Александрия]] қаласының негізі қаланып, бұдан басқа да көптеген сауда және қолөнер орталықтары құрылды. Орт. Азия, Үндістанға дейінгі елдермен байланыс орнатылып, Мысыр жерінде Батыс және Шығыс мәдениеттері біріктірілді.
Алғашқы патшалықтар тұсында перғауын сарайларында арнайы мектептер ашылып, болашақ шенеуніктер даярланды. Мектептерде 5 – 16 жас аралығындағы ер балалар оқып, 12 жастан бастап әр түрлі
7 ғасырда Мысырды арабтар жаулап алды. Мұнда араб тілімен бірге өз діндерін – исламды таратты. Мысыр [[1952]] жылғы революциядан кейін ғана шын мәніндегі ерікті мемлекетке айналды. Оған дейін көп жыл бойы [[Ұлыбритания]] үкіметі қол астында еді. Республикада 1952 жылғы революциядан соң көптеген зауод, фабрикалар салынды.
80-жол:
== Экономикасы ==
Барлық еңбекке жарамды тұрғындардың 30% ауыл шаруашылығымен айналысады. Өнеркәсіпте тоқыма
1979 жылдан шетел капиталдарының құйылуы анағұрлым өсті. Елдің барлық аудандарын бірімен-бірін жалғастырып жатқан жол құрылысы кеңейді, мектептер, емханалар салынды, сымтетік байланысы жаңартылып, кеңейді. Мысырдық фунт тұрақты валютаға айналды.Туризм индустриясы қарқынды дамуда - ондаған жаңа қонақ үйлер бой көтерді, [[Қызыл
== Табиғаты ==
|