Дельфин: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Дельфин''' – [[сүтқоректілер]] класының [[кит]] тәрізділер отрядына жататын [[тіс]]ті киттер тобының бір тұқымдасы. Дельфиндер тропиктік және қоңыржай белдеулердің [[теңіз]]дерінде таралған. Кейбір түрі полюстік [[белдеу]] теңіздерінде де кездеседі. Көбіне [[топ]] құрып тіршілік етеді. Дельфиндердің жиырма туысының елудей түрі бар. Бұлардың [[дене]] пішіні жұмыр, ұзындығы бір – он метр. Көпшілік түрлерінің басы жұмыр және тұмсығы алға қарай шығыңқы келеді. Кей түрлерінің арқасында орақ тәрізді арқа қанаты бар. Жалпақ құйрық қанаты денесімен горизонталь бағытта орналасқан. Алдыңғы аяғының сүйектері қысқарып, саусақ сүйектері тұтасып ескекке айналған. Артқы аяғы мүлдем жойылған. Дельфиндер ескек аяқтарымен [[су]]да өте жеңіл әрі жылдам (сағатына елу километрге дейін) жүзеді. Жалғыз танау тесігі төбесінен ашылады, сол арқылы дельфиндер оқтын-оқтын [[су]] бетіне көтеріліп, ауамен тыныс алады. Етті еріндері жақсы жетілген. [[Тіс]]тері көп. Терісінде [[түк]]тері болмайды, терісі өте серпімді келеді. Тері астындағы [[май]] қабаты жақсы дамыған. Дельфиннің қанының құрамында [[гемоглобин]]нің, бұлшық еттеріндегі ерекше белокты зат – [[миоглобин]]нің көп болуы денесіндегі [[газ]] алмасуға қолайлы жағдай жасап, [[су]] астында ұзақ уақыт тыныс алмай тіршілік етуіне септігін тигізеді. Олардың жүйке жүйесі өте жақсы дамыған. [[Ми|Миы]] үлкен, алдыңғы ми сыңарларының сырты көптеген сайшалар мен иірімдерге бөлінген. Дельфиндерде әр түрлі [[дыбыс]] [[Толқын|толқындарын]] шығаратын және қабылдайтын өте күрделі есту жүйесі (эхолокация) жақсы дамыған. Олар өздерінен өте нәзік [[ультрадыбыс]] толқындарын шығарып, оның кері қайтқан жаңғырығын қабылдай алады. Сол арқылы қорегін ұстайды, өз [[үйір|үйірін]] табады, судағы әр түрлі кедергілерді алдын ала сезеді. Дельфиндер екі жылда бір-ақ рет ұрпақ береді. Ірі түрлері елу, ұсақтары отыз жылға жуық тіршілік етеді. Қолға тез үйренеді, адам үйреткен жаттығуларды шебер қайталайды. Дельфин туралы жазылған аңыздар, деректер (адамды судан құтқарған, кемелермен қатар жүзіп серуендеген, т.б.) көп. Ертедегі грек, италия теңгелерінде дельфиннің бейнесі соғылған. [[Аспан|Аспандағы]] жұлдыздардың бірі дельфин аталады. Мұның бәрі дельфин мен адам арасындағы жақын қарым-қатынасты аңғартады.▼
▲| image file = Bottlenose Dolphin KSC04pd0178.jpg
▲Дельфин – [[сүтқоректілер]] класының [[кит]] тәрізділер отрядына жататын [[тіс]]ті киттер тобының бір тұқымдасы. Дельфиндер тропиктік және қоңыржай белдеулердің [[теңіз]]дерінде таралған. Кейбір түрі полюстік [[белдеу]] теңіздерінде де кездеседі. Көбіне [[топ]] құрып тіршілік етеді. Дельфиндердің жиырма туысының елудей түрі бар. Бұлардың [[дене]] пішіні жұмыр, ұзындығы бір – он метр. Көпшілік түрлерінің басы жұмыр және тұмсығы алға қарай шығыңқы келеді. Кей түрлерінің арқасында орақ тәрізді арқа қанаты бар. Жалпақ құйрық қанаты денесімен горизонталь бағытта орналасқан. Алдыңғы аяғының сүйектері қысқарып, саусақ сүйектері тұтасып ескекке айналған. Артқы аяғы мүлдем жойылған. Дельфиндер ескек аяқтарымен [[су]]да өте жеңіл әрі жылдам (сағатына елу километрге дейін) жүзеді. Жалғыз танау тесігі төбесінен ашылады, сол арқылы дельфиндер оқтын-оқтын [[су]] бетіне көтеріліп, ауамен тыныс алады. Етті еріндері жақсы жетілген. [[Тіс]]тері көп. Терісінде [[түк]]тері болмайды, терісі өте серпімді келеді. Тері астындағы [[май]] қабаты жақсы дамыған. Дельфиннің қанының құрамында [[гемоглобин]]нің, бұлшық еттеріндегі ерекше белокты зат – [[миоглобин]]нің көп болуы денесіндегі [[газ]] алмасуға қолайлы жағдай жасап, [[су]] астында ұзақ уақыт тыныс алмай тіршілік етуіне септігін тигізеді. Олардың жүйке жүйесі өте жақсы дамыған. [[Ми|Миы]] үлкен, алдыңғы ми сыңарларының сырты көптеген сайшалар мен иірімдерге бөлінген. Дельфиндерде әр түрлі [[дыбыс]] [[Толқын|толқындарын]] шығаратын және қабылдайтын өте күрделі есту жүйесі (эхолокация) жақсы дамыған. Олар өздерінен өте нәзік [[ультрадыбыс]] толқындарын шығарып, оның кері қайтқан жаңғырығын қабылдай алады. Сол арқылы қорегін ұстайды, өз [[үйір|үйірін]] табады, судағы әр түрлі кедергілерді алдын ала сезеді. Дельфиндер екі жылда бір-ақ рет ұрпақ береді. Ірі түрлері елу, ұсақтары отыз жылға жуық тіршілік етеді. Қолға тез үйренеді, адам үйреткен жаттығуларды шебер қайталайды. Дельфин туралы жазылған аңыздар, деректер (адамды судан құтқарған, кемелермен қатар жүзіп серуендеген, т.б.) көп. Ертедегі грек, италия теңгелерінде дельфиннің бейнесі соғылған. [[Аспан|Аспандағы]] жұлдыздардың бірі дельфин аталады. Мұның бәрі дельфин мен адам арасындағы жақын қарым-қатынасты аңғартады.
Өзен дельфиндері – жеке бір тұқымдас, оның бес – алты түрі бар. Олар Амазона, Ориноко, Ганг өзендері мен Қытайдағы Дунтинху көлінде кездеседі. Қазір дельфиндерді мұхитариумдарда, дельфинариумдарда қолдан өсіріп, түрлі ғылыми-зерттеу [[жұмыс]]тары жүргізілуде. Дельфиннің кейбір түрінің [[Жапония]]да, [[АҚШ]]-та, Соломон аралында кәсіптік маңызы бар. Олардың табиғатта санының азаюына байланысты 1966 жылдан аулауға тыйым салынған. Мысалы, Калифорния теңіз доңызы деген түрі Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген.
[[Санат:Жануарлар]]
| |||