11:18, 2011 ж. шілденің 28 кезіндегі нұсқа өңдеу BekaIITU (талқылау \| үлесі) 3227 edits Жаңа бетте: '''Шақ категориясы''' - белгілі бір әрекетті немесе қалыпты көрсететін етістіктің үш нақты мезгілі...		11:39, 2011 ж. шілденің 28 кезіндегі нұсқа өңдеу жоққа шығару BekaIITU (талқылау \| үлесі) 3227 edits Өңдеу түйіні жоқ Жаңарақ өңдеме →
1-жол: '''Шақ категориясы''' - белгілі бір әрекетті немесе қалыпты көрсететін [[етістік\|етістіктің]] үш нақты мезгілі: '''осы, өткен''' немесе '''келер''' [[шақ\|шақты]] білдіруі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. ISBN 9965-08-235-9</ref> * '''Абсолютті шақ''' - [[сөйлеу]] сәтіне байланысты анықталатын тура мағынасындағы [[шақ]] (''Мен оқып жүрмін. Мен оқыганмын. Мен оцимын''). * '''Келер шақ''' - [[сөйлеу]] кезінен кейін, алдында болатын іс. * '''Екінші келер шақ''' (алдыңгы келер шақ) - [[сөйлеу]] кезі жағынан кейінгі, ~~бірак~~бірақ ~~баска~~басқа ~~қүбылыстын~~құбылыстын немесе мезеттің алдында болатын, іс. * '''Гипотетикалық келер шақ''' - келер шақтағы ашық рай магынасындағы шартты ~~бағы- ныңқы~~бағыныңқы сөйлем баяндауышы. * ~~дереу~~'''Дереу келер шақ''' (жацын келер ~~шац~~шақ)- тура сейлеу ~~кезі- нен~~кезінен кейін (~~эдетте~~әдетте осы шақ формаларында немесе сипаттама құрылыстар арқылы жасалатын) ~~шакка~~шаққа ~~катысты~~қатысты іс-қимыл белгісі. * ~~жай~~'''Жай келер шақ''' - абсолютті келер шақ. * ~~күрделікелер~~'''Күрделі келер шақ''' - ~~салыс- тырмалы~~салыстырмалы келер шақ. * ~~негізгі~~'''Негізгі шақ''' - синтаксистік бірлік ретіндегі берілген ~~сөйле-~~сөйлем ~~меліктегі~~еліктегі ~~баска~~басқа шақ формасына қарамастан берілген етістік ~~фор- масының~~формасының сөйлеу ~~сэтіне~~сәтіне ғана ~~ка- тыстылығын~~қатыстылығын білдіретін ~~шак~~шақ категориясы. * '''Бұрынғы өткен шақ''' - * бұрынғы өткен шақ- 1. бұлмағынасында болымсыз етістіктің өткен шақ тұлғасы көп мәртелі мэнде колданылады (говаривал, хаживал). Бұл тұрпатында осы (ха- живаю) мен/немесе келер шақтың (буду хаживать) қатыстық тұрпаты жоқ. Бұрынгы еткен шак белгісіз уакыт ішінде ертеде болған, қайталанатын іс-кимылды # Бұл мағынасында болымсыз етістіктің өткен шақ тұлғасы көп мәртелі мэнде қолданылады (говаривал, хаживал). Бұл тұрпатында осы (хаживаю) мен/немесе келер шақтың (буду хаживать) қатыстық тұрпаты жоқ. Бұрынгы еткен шак белгісіз уакыт ішінде ертеде болған, қайталанатын іс-кимылды көрсетеді: Здесь барин сиживал один (Пушкин). Я делывал с ними грибные набеги (Некрасов). Бұл тұлға бывало демеулігімен жиі қосылады: Бывало, писывала кровью она в альбомы нежных дев (Пушкин). Демеулік болуы бұл тұрпатқа бүрынғы іс-қимылды мұлде жоққа шығару мэнін бермейді: Такой маленький лошадки Гаврик еще никогда не видывал (Kamaee). Жалпы тұрпат ескірген; # [[Плюсквамперфект]] сиякты. * Инклзивті шақ - сөйлеу сәтіне қатысы бар перфект формасының колданылуы (қаз. Мен оны екі жылдан бері танимын; агыл. I've known him for two years). * Осы шақ - етістіктің грамма- тикалық формасы, іс-қимылдың сөйлеп тұрған уакытпен бір мезгілде, эдеттегідей, созылыңқы тұрде болып жатқанын көрсетеді. Мыс.: қазақ тілінде іс-қимылдың нақ осы сәтте, эдеттегідей, сол сияқты созылыңқы мағынасы нақ осы шақ аркылы, ал іс-қимылдың ұздіксіз, күн сайын жэне ұнемі болып тұратын мағынасы ауыс- палы осы шак аркылы беріледі. Line 18 ⟶ 20: * Өткен шақ - нақты грамматикалық мағынасы анықталмаган, сөйлеп түрган сәтке дейін өтіп кеткен іс-қимылды білдіреді. * Алда келер шақ - ЕКІНШІ KEJ1EP ШАҚпен пара-пар. * Ауыспалы шақ - жай(man- day емес, синтетикалық) форма- лармен берілген шақ. * Өткен шақ (nam. praeteritum) - етістіктен болған іс-эрекет, қи- мылдың өткен кезде, сөйлеп тұр- ған мерзімнен бұрын біткендігін көрсететін етістік шакктарының бірі. Өткен шақ. формалары ~~син- тетикалық~~синтетикалық жэне аналитикалық болып келеді. Кейбір тілдерде бір етістік мэні мен қолданылатын кұралдарымен ерекшеленетін ө. ш. бірнеше тұрін жасайды. Қазақ тілінде жуыкта болған сенімді іс-әрекеттің іске асқаны жедел өткен шақ түрінде беріледі. Қимыл-эрекеттің өте ертеде, бұрын өткенін сөйлеушінің оның қасында болмай, басқа айғаққа сүйеніп оқып, естіп хабарлагандай етіп жеткізуі ежелгі (бұрыңгы) өткен шақ түрінде болады. * Күрделі шақ - шақтың қүр- малас (сараптамальщ, перифрас- тикалық) формасы.

Шақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық