|
[[File:Olea europaea.jpg|thumb| alt=A.| ''[[еуропалық Зәйтүн]]''.]] '''Зәйтүн''', олива (Olea) – [[зәйтүн тұқымдасы|зәйтүн тұқымдасына]] жататын [[мәңгі жасыл көп жылдық ағаш тектес өсімдік]]. Негізінен [[тропиктік]], [[субтропиктік]] аймақтарда өседі. 80-ге жуық түрі бар. Соның ішінде шаруашылық үшін маңызды түрі – ''еуропалық Зәйтүн'' (O. europaea).<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>
Бұл түр жабайы түрде кездеспейді. Биіктігі 5 – 6 м, кейде 10 – 12 м-ге дейін жетеді. [[Жапырақ|Жапырақтары]] ұсақ, сопақша келген, қарама-қарсы орналасқан. [[Гүл|Гүлі]] ұсақ, қос жынысты, гүл шоғы ақшыл. [[Жеміс|Жемісі]] – [[сүйек]], сопақша, толық піскен кезде күлгін немесе қара түсті келеді. Зәйтүн атпа [[тамыр]] сабақтарымен, тұқымымен, қалемшемен және ұластыру арқылы көбейтіледі. Тұқымымен көбейткенде 10 – 12, ал басқа жолмен көбейткенде 4 – 5 жылда өнім сала бастайды. 200 жылға дейін өнім береді, бірақ ең мол жеміс беретін кезеңі 20 – 50 жыл аралығында. Ағаштары 300 – 400 жыл өседі. Бір ағаш жылына 20 – 40 кг-дай жеміс береді. Зәйтүннің шикі жемісінің құрамында шамамен 50 – 75% [[май]] болады, сонымен қатар [[қант]], [[белок]], [[пектин]], [[В витамин|В]], [[С витамин|С]] витаминдері, [[А провитамині]], т.б. құнды заттар кездеседі. Жемістерін жасаң кезінде жеуге болмайды, өйткені құрамында дәмі өте ащы [[глюкозид]] [[олеуропеин]] заты болады. Жемістерін қайта өңдегеннен кейін пайдаланады. Жемістерін салқындай сығып алған бірінші фракциясы [[зәйтүн майы]] деп аталады, ол тағам дайындауда, [[консерві өнеркәсібі|консерві өнеркәсібінде]] және [[медицина|медицинада]] дәрі ретінде, ал қалған жемісін, тұқымын қыздырып барып, сығып алынған екінші фракциясы – [[ағаш майы сабын]] қайнатуда қолданылады. Сығындысы мал азығы ретінде пайдаланылады. Зәйтүн дақылы өнімдерін ең мол өндіретін елдер – [[Италия]], [[Испания]], [[Грекия]], [[Португалия]], т.б. [[ТМД]] елдерінде Зәйтүн дақылы 13 ғ-дан белгілі. [[Қырым|Қырымда]], [[Әзербайжан|Әзербайжанда]], [[Түрікменстан|Түрікменстанда]], [[Грузия|Грузияда]], [[Ресей|Ресейдің]] [[Краснодар өлкесі|Краснодар өлкесінде]] өсіріледі. Зәйтүннің кеңінен тараған 500-ден аса сорты шығарылған. Зәйтүн жемісі [[Қазақстан|Қазақстанда]] да тағамға көп пайдаланылады.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>
==Пайдаланған әдебиет==
|
