Қына: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш «Lawsonia.jpg» деген аластатылды, бұны Ортаққордың қатысушысы Adrignola жойған, себебі: Per commons:Commons:Deletion requests/File:Kip4ak.jpg. |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Қына''' (
[[File:Henna for hair.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Шаш бояуға арналған қына]]''.]]
[[Саңырауқұлақ|Саңырауқұлақтар]] мен [[балдыр|балдырлардың]]
[[File:Lawsonia inermis Ypey36.jpg|thumb| left| alt=A.| ''[[Қына]]''.]]Қына талломдарының бөліктерімен (үзіктерімен) немесе арнайы органдарымен (соредияларымен, изидияларымен) көбейеді. [[Соредия]] — балдырлардың клеткалары мен саңырауқұлақ жіпшелерінің топтасқан жиынтығы. Қабыршақ дененің жарықшағынан соредия тозаң сияқты төгіліп, ауамен таралады. Қолайлы жағдайда саңырауқұлақ жіпшелері өсіп, балдыр клеткаларымен біріге Қына денесін құрайды. Изидия Қынаның денесінде бүртік тәрізді пайда болып, сосын бөлініп, өз алдына жаңа Қына [[организм|организмін]]
Бірқатар түрлерінен дәрілік [[глюкоза]], спирт, [[лакмус]], [[бояу]], С витамині алынады. Кейбір түрлері орман шаруашылығына зиян келтіреді. Ағаш қабығына жабыса қаптай өсіп, ағаштың [[газ алмасу]] процесіне кедергі келтіреді, онда зиянды жәндіктердің, паразитті саңырауқұлақтардың өсіп дамуына жағдай жасайды. Кей түрлерін жергілікті жердің ауасының тазалығын анықтайтын [[индикатор]] ретінде пайдалануға болады.
Қыналар көбінесе тірі табиғаттың жеке дүниесі ретінде қарастырылады. Олар - ерекше және ғажап ағзалар. Бұлар сырттай қарағанда бір ғана өсімдік болып байқалғанымен, екі ағзаның селбесуінен құралған. Қынаның денесі саңырауқұлақтай және балдырдан түзілген. Саңырау - құлақтың жіпшумағы көк-жасыл балдырды ([[
Қазіргі кезде қыналардың 26 мыңға жуық түрі белгілі. Қынаны зерттеушілер [[лихенологтар]] (
Қыналар табиғатта басқа [[өсімдіктер|өсімдіктерге]] қолайсыз, құнарсыз жерлерде өседі. Тастың үстінде, шөлді-шөлейтті жерлерде, тундрада және ор май д арда тіршілік етеді. [[Антарктида|Антарктидадан]] 350 түрі, [[Оңтүстік полюс|Оңтүстік полюске]] жақын жерден 7 түрі табылған. Бұлай таралу себебі, өте ыстық ортала өсетіндері жоғары температурада тез кеуіл кететіндіктен, тіршілігі уақытша тоқталады. Қайтадан қолайлы жағдай туса, кеуіл қалған қыналар қалпына келіп, тіршілігін жалғастырады. Өте салқын жерлерде өсетін қыналарды айрықша тығыз қалың қабықша қорғап тұрады.
22-жол:
Қыналар бір топ саңырауқұлақ жіпшелері арқылы төсемікте орнығады. Оның құрамындағы саңырауқұлақтар тек қынадан ғана табылған. Ал қына құрамындағы балдыр түрлерінің табиғатта өз бетінше тіршілік ететіндері де бар.
Қынаның құрамында бір [[жасуша|жасушалы]]
Ғалымдар қыналардың құрамындағы [[саңырауқұлақтар]] мен [[балдырлар|балдырларды]] қоректік ортала жеке-жеке өсірген. Сонда саңырауқұлақтардың жіпшелері ғана пайда болып, спора түзілмеген. Балдырларда көбеюдің барлық түрлері болған. Сондықтан қыналардың құрамындағы саңырауқұлақ - тар паразитті қоректенуге бейімделе бастайды деген қорытындыла келген.
28-жол:
Қыналар өсімді жолмен көбейеді. Оның денесінде көптеген балдырлар мен саңырауқұлақ жіпшелерінің бөліктері қынаның қабықшасын жарып сыртқа шашылады. Әрбір бөліктен және денелерінен бөлініп түскен бөлшектерінен де қына өсіп жетіледі.
Қына құрамындағы [[жасуша|жасушаларда]]
'''Бұғы кынасы''' солтүстік өңірде, қарағайлы орманда өседі. Оның катпариіағы (таллом) - тақта, біз, [[Бокал|бокал тәрізді]], тік өседі. Кейде бұта тәрізді түрі де кездеседі.
44-жол:
Қабық тәрізді қыналардың ең ескісі антарктикалық қына, оның жасы кем дегенде 10 000 жыл деп есептеледі. Қыналар 80-100 жылға дейін, кейбіреуі 600 жылға дейін тіршілік етеді.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007. ISBN 9965-34-607-0</ref><ref> Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Экология және табиғат қорғау/ Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов.
– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5 </ref><ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>
==Пайдаланған әдебиеттер==
86-жол:
[[vi:Cây móng tay]]
[[zh:指甲花]]
[[Санат:Шаңырақ]]
[[Санат:Қ]]
|